آثار حقوقی شیوع بیماری‌های واگیردار (کرونا) بر قراردادهای پیمانکاری

آثار حقوقی شیوع بیماری‌های واگیردار (کرونا)   بر قراردادهای پیمانکاری ضمن آرزوی سلامتی و بهروزی، برای ساکنین این کرۀ خاکی، خاصّه هم‌میهنان خویش، در پی شیوع ویروس کرونا و طرح سؤالات متعدّد کارفرمایان، مشاوران و پیمانکاران، پیرامون نحوۀ برخورد با این رویداد، نگارنده بر آن شد تا در یک یادداشت کوتاه تخصصی و به صورت […]

آثار حقوقی شیوع بیماری‌های واگیردار (کرونا)

 

بر قراردادهای پیمانکاری

ضمن آرزوی سلامتی و بهروزی، برای ساکنین این کرۀ خاکی، خاصّه هم‌میهنان خویش، در پی شیوع ویروس کرونا و طرح سؤالات متعدّد کارفرمایان، مشاوران و پیمانکاران، پیرامون نحوۀ برخورد با این رویداد، نگارنده بر آن شد تا در یک یادداشت کوتاه تخصصی و به صورت کاملاً فشرده و کاربردی، ابعاد مختلف قابلیت اثرگذاری بیماری موصوف بر قراردادهای پیمانکاری را احصاء و دسته‌بندی نماید. بدین منظور، سه وضعیت کلّی قابل تصوّر، محور بحث خواهند بود. در واقع با شیوع بیماری کرونا، احتمال مواجهۀ قراردادهای پیمانکاری، با یکی از موارد زیر وجود دارد: فورس‌ماژور، عسر و حرج (هاردشیپ) و نیز، وضعیت خاص در تشکیلات پیمانکار.

برای تطبیق، وضعیت هر پروژه، با یکی از موارد پیش‌گفته، ناگزیر از شناسایی صحیح و دقیق، ماهیت و اثر فورس ماژور، عسر و حرج و یا وضعیت خاص در تشکیلات پیمانکار هستیم. در واقع به صرف شیوع بیماری، نمی‌توان یک حکم کلّی برای همۀ پروژه‌ها صادر کرد. بلکه بایستی وضعیت هر پروژه، به عنوان رویدادی جداگانه مورد بررسی قرار گرفته و النهایه، حکم مقتضی صادر شود. این امر بیش از آنکه مستلزم بررسی مصادیق فورس‌ماژور، عسر و حرج قراردادی و یا وضعیت خاص در تشکیلات پیمانکار باشد، متوقف بر شناخت اصولی شاخص‌ها و مولّفه‌های موارد سه‌گانۀ مبحث حاضر می‌باشد. به همین منظور، وجوه اشتراک، افتراق و محلّ اثر فورس ماژور، عسر و حرج قراردادی و وضعیت خاص در تشکیلات پیمانکار، در جدول حدوث وضعیت خاص، تفکیک و تنظیم شده است.

با عنایت به توضیحات مندرج در جدول و در یک نگاه کلّی:

۱٫ اگر محل اجرای پروژۀ پیمانکار، در محلّ شیوع ویروس و بیماری واگیردار باشد، به‌نحوی که به سببی از اسباب (نظیر قرنطینه، منع عبور و مرور، تعطیلی اجباری و…)، راهبری کارکنان کارگاه (صف) و اجرای کار (عقلاً یا عرفاً) امکان‌پذیر (میسّر) نباشد، بر وضعیّت موصوف، حکم فورس‌ماژور بار می‌گردد. (هر چند، در محلّ دفتر مرکزی پیمانکار، بیماری به مرحلۀ شیوع، نرسیده باشد و یا از وضعیت شیوع، خارج شده باشد.)

۲٫ اگر محل دفتر مرکزی پیمانکار، در محلّ شیوع ویروس و بیماری واگیردار باشد، به‌نحوی که به سببی از اسباب (نظیر قرنطینه، منع عبور و مرور، تعطیلی اجباری و …)، قابلیت حضور موثّر مدیران ارشد و پروژه در دفتر مرکزی شرکت، راهبری کارکنان ستادی و مدیریت پروژه، (عقلاً یا عرفاً) امکان‌پذیر (میسّر) نباشد، بر وضعیّت موصوف، حکم وضعیت خاص بر تشکیلات پیمانکار، بار می‌گردد. (هر چند، در محلّ اجرای پروژۀ پیمانکار، بیماری به مرحلۀ شیوع، نرسیده باشد و یا از وضعیت شیوع، خارج شده باشد.)

۳٫ اگر محل اجرای پروژۀ پیمانکار، در محلّ شیوع ویروس و بیماری واگیردار باشد، به‌نحوی که به سببی از اسباب (نظیر محدودیت‌های عبور و مرور، تعطیلی واحدهای مرتبط و…)، راهبری کارکنان کارگاهی (صف) و اجرای کار (عقلاً یا عرفاً) با سختی و صعوبت شدید همراه شود، بر وضعیّت موصوف، حکم عسر و حرج قراردادی (ناظر به منابع اجرای پروژه هزینه‌های مستقیم) بار می‌گردد.

۴٫ اگر محل دفتر مرکزی پیمانکار، در محلّ شیوع ویروس و بیماری واگیردار باشد، به‌نحوی که به سببی از اسباب (نظیر محدودیت‌های عبور و مرور، تعطیلی واحدهای مرتبط و…)، حضور موثّر مدیران ارشد و پروژه در دفتر مرکزی شرکت، راهبری کارکنان ستادی و مدیریت پروژه، با سختی و صعوبت شدید همراه شود، بر وضعیّت موصوف، حکم عسر و حرج قراردادی (ناظر به منابع مدیریت پروژه هزینه‌های غیرمستقیم) بار می‌گردد.

 

 

حدوث وضعیت خاص در:

نحوۀ تحویل کالا/خدمت

تشکیلات پیمانکار

مطلوبیت ذاتی قرارداد

عنوان حقوقی

قوه قهریه

نهاد تبدیل تعهّد

 عسر و حرج (تغییر اوضاع و احوال) در قرارداد

نقطۀ اثر

محلّ اجرای پروژه (صف)

یا محلّ اجرای تعهدات

محلّ مدیریت پروژه (ستاد)

یا محلّ مدیریت تعهدات

عوضین قرارداد

(برای تعهد اجرا نشده)

وجوه اشتراک

ناشی از یک حادثه

۱-      پس از انعقاد قرارداد و یا اطّلاع پس از انعقاد قرارداد باشد.

۲-      در زمان انعقاد قرارداد، عقلاً (عرفاً) غیرقابل پیش‌بینی بوده

۳-      خارج از کنترل

۴-      اجتناب‌ناپذیری یا عدم توان فائق‌آمدن بر آثار آن

ناشی از یک حادثه

۱-      پس از انعقاد قرارداد و یا اطّلاع پس از انعقاد قرارداد باشد.

۲-      در زمان انعقاد قرارداد، عقلاً (عرفاً) غیرقابل پیش‌بینی بوده

۳-      خارج از کنترل

۴-      اجتناب‌ناپذیری یا عدم توان فائق‌آمدن بر آثار آن

ناشی از یک حادثه

۱-      پس از انعقاد قرارداد و یا اطّلاع پس از انعقاد قرارداد باشد.

۲-      در زمان انعقاد قرارداد، عقلاً (عرفاً) غیرقابل پیش‌بینی بوده

۳-      خارج از کنترل

۴-      اجتناب‌ناپذیری یا عدم توان فائق‌آمدن بر آثار آن

وجوه افتراق

سقوط تعهد

(انتفاء اجرا و برائت ذمۀ متعهّد)

بقاء تعّهد

(صعوبت مدیریت با استصحاب اشتغال ذمۀ متعهّد)

بقاء تعهد

(صعوبت اجرا با استصحاب اشتغال ذمۀ متعهد)

پیامدها

ایجاد مانع در اجرای کار

 (توقف اجرای پروژه تا رفع مانع موقّت و یا لغو پروژه با وقوع مانع دائمی)

فقدان قابلیت مدیریت پروژه

(بدون وجود مانع موقت و یا دائمی در اجرای پروژه)

طاقت‌فرسا شدن بیش از حد انجام کار و اختلال در کار (کاهش بازده کاری و جواز تأخیرات) و تغییر اساسی در موازنۀ قرارداد (افزایش زمان و هزینۀ اجرای تعهدات و یا تقلیل ارزش اجرای تعهد برای متعهّدٌله)

قواعد فقهی و حقوقی مرتبط

حسن‌نیّت؛ اجتناب از توسعۀ آثار (تحدید خسارت)؛ قُبح تکلیف ما لا یُطاق؛ لاضرر و لا ضرار فی‌الاسلام؛ سوءاستفاده از حق؛ تدارک ضرر (اقدام) و برخی اصول حقوق اداری

حسن‌نیّت؛ اجتناب از توسعۀ آثار (تحدید خسارت)؛ قُبح تکلیف ما لا یُطاق؛ لاضرر و لا ضرار فی‌الاسلام؛ سوء‌استفاده از حق؛ تدارک ضرر (اقدام) و برخی اصول حقوق اداری

حسن‌نیّت؛ اجتناب از توسعۀ آثار (تحدید خسارت)؛ نفی عسر و حرج؛ المَیسور لا یُسقط بالمَعسور؛ تدارک ضرر (اقدام)، ضوابط تجدیدنظر در نرخ پیمان و برخی اصول حقوق اداری

راهبردها

(قواعد مسؤولیت)

مانع موقت (درخواست ابلاغ تعلیق قهری و در صورت بقاء، تا مدّت مشروط، انجام تشریفات خاتمه‌پیمان)

مانع دائم (درخواست انجام تشریفات خاتمه‌پیمان)

پیشنهاد فوری جایگزینی پیمانکار

با سازوکار تبدیل تعهد به اعتبار مدیون (مشابه انتقال قرارداد)

لزوم درخواست فوری مذاکرۀ مجدّد و در صورت استنکاف، توسّل به مرجع قضاوتی (برای تجدیدنظر در نرخ قرارداد و یا خاتمه‌پیمان)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

حمید حسین‌زاده

مدیر دعاوی موسّسات بین‌المللی سنگ‌بنای حقوق احداث و بازرگانی  

hosseinzadeh.hamid@Gmail.com