چكيده با توجه به ظرفيت خطوط ريلي ايران و فرسودگي ناوگان ريلي، نياز به سرمايه‌گذاري و خريد ناوگان ريلي اجتناب‌ناپذير مي‌باشد. عدم‌رفع اين نياز، باعث ادامه و تشديد مشكلات كمبود انرژي، زيست‌محيطي و تلفات انساني شده است كه اين شرايط را مي‌توان يك تهديد ملي خواند كه با پرهيز از خريدهاي پراكنده و بي‌برنامه […]
چكيده
با توجه به ظرفيت خطوط ريلي ايران و فرسودگي ناوگان ريلي، نياز به سرمايه‌گذاري و خريد ناوگان ريلي اجتناب‌ناپذير مي‌باشد. عدم‌رفع اين نياز، باعث ادامه و تشديد مشكلات كمبود انرژي، زيست‌محيطي و تلفات انساني شده است كه اين شرايط را مي‌توان يك تهديد ملي خواند كه با پرهيز از خريدهاي پراكنده و بي‌برنامه و اتخاذ يك سياست راهبردي هوشمندانه مي‌توان از اين تهديد، يك فرصت استثنايي براي ارتقاي فن‌آوري ملي و صنايع كشور و ايجاد تعداد قابل توجهي شغل با ارزش افزوده بالا پديد آورد. با توجه به اين‌كه عوامل متعددي در ارزيابي مناقصه‌گران در خريد خارج مؤثرهستند لذا در اين مقاله سعي گرديده يكي از روش‌هاي تصميم‌گيري چند معياره به نام روش لكسيكوگراف، در فرايند انتخاب برنده مناقصه در خريد خارج مورد بررسي قرار گيرد.
كلمات كليدي: خريد خارجي – ناوگان – مناقصه – لكسيكوگراف – تصميم‌گيري چند معياره
مقدمه
توسعه حمل‌ونقل ريلي به عنوان يك نوع حمل‌ونقل عمومي ضروري مي‌باشد كه بخشي از توسعه مربوط به زيرساختها و بخش مهم‌تري نيز مربوط به ناوگان (عمدتاً شامل لكوموتيو و واگن مسافري و باري) است و از آنجا كه از ظرفيت خطوط موجود استفاده كافي صورت نمي‌گيرد، لذا ناوگان جديد هم براي خطوط موجود و هم براي خطوط در دست ساخت و طراحي، مورد نياز است، با توجه به اين‌كه از بين سيستم‌هاي حمل و نقل، راه‌آهن به دليل مزايايي از قبيل ايمني، هزينه مناسب، آلودگي كمتر زيست‌محيطي، مصرف سوخت كمتر و… اهميت ويژه‌اي در رشد و توسعه كشور‌‌ها داراست لذا مي‌بايست سرمايه‌گذاري بيش‌تري در بخش ريلي صورت گيرد چراكه با وضع موجود حمل‌ونقل ريلي در بخش مسافري پاسخگوي ۲۰ تا ۲۵ درصد تقاضا مي‌باشد و كشور ما با معضل عدم‌دسترسي آسان مردم به شبكه حمل‌ونقل ريلي مواجه است. تأمين اين نياز مي‌تواند از طريق سرمايه‌گذاري در بخش زيرساختها و تدارك ناوگان از طريق خريدهاي كوچك و بزرگ (داخلي و يا خارجي)، ساخت داخل و يا با تركيب‌هاي مختلفي از اين دو صورت گيرد. كه اين امر اگر با توجه به يك راهبرد هوشمندانه كلان صورت گيرد، علاوه بر آثار مثبت در حمل‌ونقل ريلي، در صنعت، فن‌آوري و اشتغال كشور نيز تبعات مفيد شگرفي ايجاد خواهد كرد. از آنجايي كه حمل‌ونقل ريلي به‌ويژه در بخش مسافري با توجه به قيمت بليت در ايران زيان‌ده مي‌باشد و دولت‌هاي كلان‌نگر به دليل منافع جانبي سرشار ملي، با ميل و رغبت هزينه‌ها را جبران مي‌كنند لذا پرداخت هزينه تدارك ناوگان از منابع عمومي، تدوين استراتژي ملي و فرابخشي از سوي دولت را ضروري مي‌كند.
ضرورت تدارك ناوگان از خارج
جهت دستيابي به اهداف پيش‌بيني شده در برنامه چهارم توسعه تا پايان سال ۱۳۸۸ مي‌بايست ۶/۳۳ ميليون مسافر جابه‌جا مي‌گرديد كه با توجه به آمار جابه‌جايي مسافر تا پايان سال ۱۳۸۸، تعداد ۲۷ ميليون و ۷۱۰ هزار مسافر جابه‌جا شده است نظر به اين‌كه اين رقم جابه‌جايي با ضريب اشغال ۸۷.۴ به‌دست آمده است تعداد كل صندلي ايجادي ۳۱ ميليون و ۶۹۷ هزار بوده است لذا همانگونه كه آمار و ارقام نشان مي‌دهد درصد تحقق برنامه ۸۲٫۵ بوده كه با توجه به اين‌كه از سال ۱۳۸۶ با توجه به قانون برنامه چهارم توسعه مبني بر سرمايه‌گذاري بخش خصوصي در تدارك ناوگان و عدم‌امكان انعقاد قرارداد توسط بخش دولتي قراردادي جهت خريد ناوگان توسط شركت رجا منعقد نگرديده و بخش خصوصي نيز تنها ۶۴ واگن خريداري نموده كه تاكنون از آن بهره‌برداري نگرديده است اين امر نشان دهنده فاصله گرفتن سال‌هاي آينده از برنامه‌هاي پيش‌بيني شده مي‌باشد لذا با توجه به آمار و ارقام فوق مشاهده مي‌نماييد به‌رغم تلاش‌هاي به عمل آمده براي نوسازي و توسعه ناوگان، عرضه خدمات حمل‌ونقل ريلي پاسخگوي نياز روز افزون مسافران ريلي نمي‌باشد براساس پيش‌بيني سند چشم‌انداز حمل‌ونقل ريلي در افق ۱۴۰۴ جابه‌جايي مسافران با قطار ۱/۶۸ ميليون نفر (۵۹٫۹ ميليون نفر بين شهري، ۸٫۲ ميليون نفر حومه‌اي) تا پايان سال ۱۳۹۳ تعداد ۱۵۸۴ واگن بين شهري جهت خريد نياز داريم كه هزينه خريد آن ۱۵۸۴ ميليون دلار برآورد گرديده است. علاوه بر موارد فوق‌الذكر خريد ناوگان سبب اشتغال‌زايي در بخش تعميرات و نگهداري واگن و ساخت قطعات و تعميرات آن‌‌‌ها و اشتغال‌زايي پرسنل داخل قطار (رييس قطار، لوكوموتيوران، مأموران فني، مهمانداران، نظافتچي‌ها، كاركنان رستوران) در راهبري آن، پرسنل خارج از قطار (مدير و سرپرست، سير و حركت، مانورچي، سوزنبان و كنترل خط و…) و اشتغال‌زايي در مراكز فروش بليت مي‌گردد.
معرفي فرايند خريد خارج
در اين بخش فرايند خريد خارج به تفصيل مورد بررسي قرار مي‌گيرد. مراحل فرايند خريد خارج به ترتيب عبارتند از:
۱- دريافت برگ تقاضا ((Indent
فرايند خريد ابتدا با وصول برگ تقاضا از واحد متقاضي آغاز خواهد شد كه شامل اطلاعات ذيل است:
مشخصات كامل كالا (مشخصات فني، تعداد، واحد، شماره سريال در صورت وجود و ساير اطلاعات مورد نياز)
مبلغ برآوردي خريد
اخذ تأييديه جهت تأمين مالي تقاضا
وضعيت فوريت نظام متقاضي به كالاي مورد درخواست
امضاي تأييدكنندگان و تصويب كنندگان تقاضا
۲) ارجاع تقاضا به واحد بررسي منابع
بعد از وصول تقاضا واحد بررسي منابع شروع به يافتن، بررسي و طبقه‌بندي منابع خواهد نمود.
الف) يافتن منابع
يافتن منابع از طرق مختلف از جمله اينترنت، نمايشگاه‌هاي بين‌المللي، سفارت‌خانه‌ها، اتاق بازرگاني، وزارت صنايع، بروشورها، كاتالو‌گ‌‌‌ها و… قابل دستيابي است.
ب) بررسي منابع:
راه‌هاي مختلفي جهت بررسي منابع وجود دارد كه اهم آن‌‌‌ها عبارتند از:
۱- بررسي وضعيت مالي سازنده/فروشنده
۲- بررسي توانايي‌هاي فني، توليدي و وضعيت تكنولوژي مورد استفاده سازنده/فروشنده
۳- استعلام از خريداران قبلي فروشنده در خصوص كيفيت كالاهاي توليدي، تحويل به موقع كالا، گارانتي، خدمات پس از فروش و ساير موارد مهم.
۴- ارايه ليست فروشندگان واحد شرايط توسط واحد بررسي منابع به واحد خريد خدمات:
پس از تهيه ليست شركت‌هاي واجد شرايط (Vendor List) توسط واحد بررسي منابع، ليست مورد نظر جهت انجام مراحل خريد خارج تحويل واحد خريد خارج خواهد گرديد.
۳) استعلام/مناقصه:
بعد از تعيين منابع واجد شرايط از فروشندگان پيشنهادي توسط واحد بررسي منابع، اقدام به اخذ استعلام و يا برگزاري مناقصه خواهد شد.
۴) دريافت حداقل ۳ فقره پيشنهاد:
براساس آيين‌نامه معاملات در شركت‌هاي خصوصي و قانون مناقصات در شركت‌هاي دولتي، واحدهاي تداركات موظفند به منظور دستيابي به قيمت عادله، حداقل ۳ فقره پيشنهاد از فروشندگان واجد شرايط دريافت نمايند.
در صورت عدم‌وصول ۳ فقره پيشنهاد امكان تمديد يا تجديد استعلام/مناقصه وجود داشته و در صورت عدم‌حصول نتيجه موضوع در گزارشي به مديريت ذي‌ربط اطلاع داده شده و تصميم مقتضي اتخاذ خواهد شد كه به اين گزارش، اصطلاحاً گزارش توجيهي اطلاق مي‌شود.
۵) ارسال پيشنهادات فني به واحد ذي‌ربط جهت انجام بررسي‌هاي لازم و دريافت اظهارنظر فني نهايي پس از وصول پيشنهادات، مرحله بررسي فني آغاز شده بدين صورت كه پيشنهادات فني جهت بررسي و تأييد انطباق آن با برگ تقاضا به واحد مهندسي ارسال مي‌گردد.
۶) بررسي پيشنهادات مالي و بازرگاني:
در اين مرحله، در خصوص كليه مسايل بازرگاني از قبيل افتتاح L/C تأييد شده، ترم تحويل، پرداخت هزينه‌هاي بانكي خارج از ايران توسط فروشنده و ساير موارد با فروشنده وارد مذاكره مي‌گردد. پس از خاتمه بررسي‌هاي فني و بازرگاني كليه اطلاعات در جدولي موسوم به جدول مقايسه قيمت درج مي‌گردد.
۷) تهيه جدول مقايسه قيمت:
جدول مقايسه قيمت متشكل از اطلاعات مختلفي منجمله نام شركت، قيمت‌هاي پيشنهادي، مشخصات كالا، ترم تحويل، زمان تحويل، مكان تحويل، مبدأ ساخت كالا، شرايط پرداخت، گارانتي و وارانتي (در صورت وجود) و كليه پارامترهاي مهم در تصميم‌گيري مديريت خريد مي‌باشد و مدير خريد با تلفيق اين اطلاعات، اقدام به انتخاب برنده خواهد نمود.
عناويني كه در جدول مقايسه قيمت مهم مي‌باشند عبارتند از:
قيمت‌هاي پيشنهادي
قيمت كالا مي‌تواند يكي از عوامل مهم در تعيين برنده باشد ولي در بسياري موارد قيمت پايين مستلزم كيفيت مناسب نيست و بهتر است به جاي عبارت «پايين‌‌ترين قيمت» عبارت «مناسب‌‌ترين قيمت» استفاده گردد.
مشخصات كالا و اظهارنظر فني:
به عنوان نكته‌اي مهم توصيه مي‌شود پيشنهادات از لحاظ فني اولويت‌بندي شده و به موضوع كيفيت كالا بيش از قيمت آن توجه شود.
البته محدوديت بودجه مي‌تواند در تعدادي از موارد عامل محدود كننده مهمي تلقي گرديده ولي خريد نامطلوب هر چند با نازل‌‌ترين قيمت، نمي‌تواند در برگيرنده منافع شركت باشد.
ترم تحويل:
يكي از نكات مهم در جدول مقايسه قيمت، شرايط تحويل بوده كه منظور يكي از اصطلاحات ۱۳گانه اينكوترمز مي‌باشد و خريدار با توجه به امكانات خود در مبدأ و مقصد، ميزان ريسك‌پذيري و هزينه‌هاي مربوطه اقدام به انتخاب يكي از ترم‌‌‌ها خواهد نمود.
زمان تحويل:
زمان تحويل به توجه به فوريت نياز يا عادي بودن كالا يكي ديگر از پارامترهاي جدول مقايسه قيمت است. در تعدادي موارد ممكن است فروشنده‌اي قيمت پيشنهادي خود را نسبتاً بالا ولي زمان تحويل را متناسب با زمان نياز خريدار ارايه نموده كه با توجه به فوريت نياز ترجيح داده شود كه كالا با قيمت بالاتري خريداري گردد.
البته عكس اين مورد نيز صادق است و ممكن است پروژه خريدار در چند ماه آينده آغاز و تحويل پيش از موعد كالا، باعث بروز مشكلاتي براي خريدار از جمله محدوديت انبار و به تبع تحميل هزينه‌هاي انبارداري گرديده و بهتر است عبارت «مناسب‌‌ترين زمان» جايگزين بارت «حداقل زمان» گردد.
مكان تحويل:
مكان تحويل و هزينه حمل كالا از آن مكان تا انبار خريدار مي‌تواند به عنوان يك پارامتر مهم جهت تعيين برنده لحاظ گردد.
مبدأ ساخت:
محل ساخت كالا از اهميت خاصي برخوردار مي‌باشد و كالاي ساخت كشور آلمان با كشور چين از لحاظ كيفيت و قيمت متفاوت خواهد بود.
شرايط پرداخت:
شرايط پرداخت اعم از نقدي، اعتبارات اسنادي تأييد شده، اعتبارات اسنادي تأييد نشده، برات، اماني، پيش پرداخت و ساير موارد با توجه به امكانات خريدار در انتخاب برنده نقش مهمي را ايفا مي‌كند.
گارانتي و وارانتي
گارانتي: مربوط به دوره تضمين كالا بوده كه معمولاً يك سال از زمان نصب و يا ۱۸ ماه از زمان حمل (هر كدام زودتر اتفاق بيفتد) البته اين موضوع ممكن است در پروژه‌هاي مختلف متفاوت و با توافق طرفين تعيين شود و فروشنده متعهد است در صورت بروز نقص به دليل اشكال سيستم و كيفيت كالا، كليه هزينه‌هاي ذي‌ربط را پرداخت نمايد.
وارانتي: خدمات پس از فروش است كه فروشنده متعهد به تأمين قطعات در دوره خاصي بوده ولي در اين دوره تعويض قطعه يا هزينه تعمير مستلزم پرداخت وجه توسط خريدار است.
۸) صدور سفارش/انعقاد قرارداد به نفع برنده استعلام/مناقصه
در اين مرحله با توجه به جدول مقايسه قيمت، اقدام به انتخاب برنده مي‌گردد و با توجه به ميزان مبلغ معامله اقدام به صدور سفارش براي معاملات متوسط و انعقاد قرارداد براي معاملات عمده خواهد گرديد.
پس از انعقاد قرارداد، مجوزهاي لازم براي انعقاد قرارداد از قبيل مجوز وزارت راه جهت تخصيص ارز، اداره سياست‌‌ها و مقررات ارزي جهت مسدود كردن ارز، تأييديه سازمان محيط‌زيست، وزارت صنايع جهت گواهي عدم‌ساخت، سازمان مديريت و برنامه‌ريزي جهت تضمين فاينانس و… اخذ مي‌گردد سپس امور مربوط به بيمه انجام مي‌گردد و در مراحل بعد مي‌بايست ثبت سفارش از طريق وزارت بازرگاني، افتتاح اعتبار اسنادي در بانك، پيگيري مراحل ساخت و بازرسي، تسويه حساب با بانك و اخذ مدارك حمل (واريز اسناد) و رجوع به گمرك جهت انجام تشريفات گمركي و ترخيص كالا انجام گردد.
معرفي روش لكسيكوگراف
در برخي از موقعيت‌هاي تصميم‌گيري ممكن است درجه اهميت شاخص‌‌‌ها به‌صورت رتبه‌بندي توسط تصميم‌گيرنده (DM) مشخص شده باشد كه انتخاب گزينه بدين صورت براساس رتبه‌بندي موجود به انجام مي‌رسد. به طول مثال قيمت خريد يك كالا ممكن است عمده‌‌ترين شاخص از بين ساير شاخص‌‌‌ها مانند كيفيت، بسته‌بندي و… براي يك خريدار باشد از اين رو مقايسه گزينه‌ها از نظر اين خريدار ابدا براساس قيمت خريد انجام مي‌پذيرد و چنان‌چه بين دو گزينه از نظر اين شاخص گره رخ دهد، DM با استفاده از شاخص در رتبه دوم به باز كردن گرده مي‌پردازد و پروسه بدين طريق در صورت نياز به ازاي شاخص‌هاي ديگر به ترتيب اهميت آن‌‌‌ها ادامه مي‌يابد. بنابراين در روش فوق نياز بر آن است كه شاخص‌‌‌ها ابتدا توسط DM رتبه‌بندي شوند. چنان‌چه انديس شاخص‌‌‌ها نشان دهنده ترتيب اهميت آن‌‌‌ها باشد
استفاده از روش لكسيكوگراف در ارزيابي مناقصه‌گران در خريد خارجي ناوگان همان‌طور كه قبلاً نيز اشاره شد، عوامل تأثيرگذار در انتخاب برنده مناقصه در فرايند خريد خارج ناوگان عبارتند از:
قيمت
مشخصات فني
ترم تحويل
زمان تحويل
مكان تحويل
مبدأ ساخت
شرايط پرداخت
گارانتي
وارانتي
با توجه به اين‌كه برخي از شاخص‌‌‌ها همانند شرايط پرداخت، كيفي مي‌باشند لذا ابتدا DM باشد شاخص‌هاي كيفي را به گونه‌اي به مقادير عددي تبديل نمايد. در اين راستا استفاده از مقياس فاصله‌اي دو قطبي پيشنهاد مي‌شود. در اين روش همانگونه كه در شكل يك مشخص است براي شاخص‌هاي با جنبه مثبت (يعني شاخص‌هايي كه مقدار بيش‌تر آن‌‌‌ها مطلوب‌تر است) مقادير عددي نمايش داده شده براي هر يك از ارزش‌هاي خيلي كم، كم، متوسط، زياد و خيلي زياد مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
همچنين ماهيت شاخص‌هاي ارايه شده با يكديگر متفاوت مي‌باشند. لذا براي مقايسه صحيح بين شاخص‌‌‌ها بايد آن‌‌‌ها را بي‌مقياس كرد. روشي كه براي بي‌مقياس كردن شاخص‌‌‌ها پيشنهاد مي‌شود روش بي‌مقياس كردن خطي است. همان‌طور كه در شكل ۳ نشان داده شده است، در اين روش ابتدا شاخص‌‌‌ها و مناقصه‌گران در يك ماتريس قرار گرفته و مقادير كمي شده‌ارزش هر شاخص براي هر مناقصه‌گر در ماتريس قرار مي‌گيرد. (دقت شود كه براي شاخص‌هاي با جنبه منفي، مقادير به‌صورت معكوس در ماتريس قرار مي‌گيرند)
نتيجه‌گيري
ارزيابي مناقصه‌گران و انتخاب بر‌ترين آن‌‌‌ها همواره يكي از معضلات سازمان‌هاي برگزار كننده مناقصات مي‌باشد. روشي كه در اين مقاله بيان شد، نحوه انتخاب برنده مناقصه را به‌صورتي كاملاً سيستماتيك در بر گرفته و نه تنها برگزار‌كنندگان مناقصات را در انتخاب بهترين مناقصه‌گر ياري مي‌كند. در عين حال، امكان نارضايتي مناقصه‌گران را از انتخاب نشدن در مناقصه به حداقل مي‌رساند چراكه تمامي شاخص‌‌‌ها به‌صورتي كاملاً مدون امتيازدهي شده و مقادير شاخص‌‌‌ها نيز به روشي كاملاً عملي به مقاديري قابل مقايسه تبديل و در انتخاب برنده مناقصه مورد استفاده قرار گرفته است.
شراره عرب اميري – سميه نكويي شهركي
این مطلب بدون برچسب می باشد.
دیدگاه بسته شده است.