ارتباط صنعت و دانشگاه اسیر قوانین بلااستفاده و کهنه !

ارتباط صنعت و دانشگاه اسیر قوانین بلااستفاده و کهنه ! ارتباط دانشگاه با صنعت در ایران برای نخستین بار در سال ۱۳۶۱ با تصویب هیأت دولت آغاز شد. براساس این مصوبه «دفتر ارتباط دانشگاه و صنعت در وزارت فرهنگ و آموزش‌عالی» و همچنین وزارتخانه‌های نفت، صنایع، معادن و فلزات و… آغاز به فعالیت کردن و […]

ارتباط صنعت و دانشگاه اسیر قوانین بلااستفاده و کهنه !

ارتباط دانشگاه با صنعت در ایران برای نخستین بار در سال ۱۳۶۱ با تصویب هیأت دولت آغاز شد.

براساس این مصوبه «دفتر ارتباط دانشگاه و صنعت در وزارت فرهنگ و آموزش‌عالی» و همچنین وزارتخانه‌های نفت، صنایع، معادن و فلزات و… آغاز به فعالیت کردن و در ادامه در سال ۱۳۶۵، «شورای هماهنگی دفاتر ارتباط با صنعت» در این دفاتر ایجاد، اما در سال ۱۳۷۳ تعطیل شد.

در سال ۹۳ اجرای قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ایران در دستور کار دولت قرار گرفت همچنین نقش ارتباطی میان صنعت و دانشگاه به دلیل پاسخگویی مراکز علمی، پژوهشی و آموزشی کشور به تقاضای اجتماعی و صنعتی بسیار حائزاهمیت شد.

در کشورهای پیشرفته بیشتر تحولات صنعتی از دانشگاه و مراکز تحقیقاتی آغاز شده و دانشگاه‌ها پیشگام توسعه صنعتی هستند، در صورتی که در کشورهای در حال توسعه این ارتباط ضعیف و کمرنگ است.

رشد فزاینده واحدهای دانشگاهی (بیش از دو هزار دانشگاه) و تعداد بیش از ۷۴۰ هزار دانشجو در دوره کاردانی، بیش از دومیلیون نفر دانشجوی دوره کارشناسی، افزون بر ۱۹۳ هزار دانشجوی دوره کارشناسی ارشد، بیش از ۱۱۵ هزار دانشجوی دکتری تخصصی برای کشوری با ۸۰ میلیون جمعیت بدون آینده‌پژوهی و تأمین سایر زیرساخت‌ها معضلات بسیاری از جمله افزایش جمعیت دانشجویان بیکار را به دنبال داشته است.

کارشناسان و اساتید دانشگاه معتقدند صنعت و دانشگاه، یکدیگر را قبول ندارند و شکل‌گیری ارتباط، نیازمند یک متولی واحد است. همچنین بر این اعتقادند که بین خروجی دانشگاه‌ها با نیاز جامعه فاصله وجود دارد و صنعت در شرایط کنونی رغبتی برای استفاده از دانشگاه ندارد و دانشگاه هم فاقد انگیزه و توانایی چندان برای ورود به صنعت است و تنها نقطه مشترک بین آنها دولتی و وارداتی بودن است.

کارشناسان صنعتی و اعضای هیأت علمی دانشگاه بر این باورند که باید ارتباط بین مراکز علمی و صنایع، منطقه‌ای باشد و دانشگاه‌ها به صورت مأموریت‌گرا فعالیت کنند. همچنین باید هنگام ارائه مطالب درسی یک متخصص از صنعت نیز وارد محیط دانشگاه شود و دانشجویان نیز به محیط صنعت بروند؛ در این میان از دوره‌های کارآفرینی و فنی و حرفه‌ای نیز به نحو مناسب بهره‌برداری شود.

محمد محمدی‌اقدم، مدیر کل امور پژوهشی دانشگاه صنعتی امیرکبیر، معاون پیشین تحقیقات، آزمون و ارزشیابی آموزشی سازمان سنجش آموزش کشور در گفت‌وگو با ایرنا، ایجاد رشته‌های دانشگاهی بدون آمایش سرزمینی، تحصیل دانشجویان در رشته‌هایی بدون بازار کار، فقدان مهارت کافی دانشجویان و… را از جمله موضوعات مؤثر و چالش‌برانگیز در حوزه ارتباط صنعت و دانشگاه دانست.

اصلاح قوانین ارتباط صنعت و دانشگاه

وی عنوان کرد: موضوع ارتباط صنعت با دانشگاه از سال‌ها پیش مطرح بوده اما به درستی طرح و برنامه‌ریزی نشده است.

محمدی‌اقدم با بیان اینکه شکل‌گیری یک نیاز خاص در هر موضوعی روابط طرفین را شکل می‌دهد تا نیاز آنها به درستی تعریف و برطرف شود، اظهار کرد: ابتدا باید در صنعت نیازسنجی و سپس فرد مورد نظر برای انجام پروژه در محیط دانشگاهی انتخاب شود همچنین اگر صنایع نیاز خود را با واردات برطرف کنند دلیلی برای ارتباط با دانشگاه وجود ندارد.

عضو هیأت علمی دانشگاه امیرکبیر گفت: تاکنون صنعت رفتارهای بسیار متنوعی در مقابل دانشگاه داشته است بنابراین نیاز است در ابتدا شرایط صنایع مختلف مثل خودروسازی، نفت و لوازم‌خانگی بررسی شود.

به گفته مدیر پژوهشی دانشگاه امیرکبیر زمانی که استادی توانایی ارائه مقاله تحقیقاتی خاصی را داشته باشد، قادر است نیاز صنایع را برطرف کند بنابراین صنعت می‌تواند به دانشگاه اعتماد کند.

محمدی‌اقدم با اشاره به چالش‌های پیش‌روی ارتباط دانشگاه و صنعت عنوان کرد: ارتباطات صنعتی هزینه دارد که در قرارداد مقرر می‌شود. بنابراین باید بررسی شود صنعت تا چه اندازه آمادگی دارد تا مبالغی را برای تحقیقات دانشگاهی پرداخت کند.

وی با اشاره به چالش دوم، عنوان کرد: قوانین بالادستی بر فقدان ارتباط صنعت و دانشگاه تأثیر می‌گذارد. مسؤولان دستگاه‌های اجرایی و قانون‌گذار قوانین صحیح و خطایی ایجاد کرده‌اند اما این قوانین تأثیرگذاری مطلوبی نداشته است.

محمدی‌اقدم عنوان کرد: باید قانونی که در راستای تسهیل رابطه صنعت و دانشگاه تصویب شده احیاء و مطالعه دوباره شود تا میزان تأثیرگذاری آن سنجیده و معایب آن بررسی و اصلاح شود.

این استاد دانشگاه واردات را چالش سوم دانست و توضیح داد: اگر مدیران صنعتی مشکلات صنایع خود را با استفاده از واردات و ارز دولتی حل کنند نیاز به تحقیقات دانشگاهی ایجاد نمی‌شود بنابراین در این مورد نیز قوانین نیاز به اصلاح دارد.

وی در ادامه اضافه کرد: البته در برخی موارد فشار حداکثری به واردکننده و حمایت بیش از حد از تولیدکننده داخلی باعث کاهش کیفیت محصولات می‌شود و حمایت باید به صورت پلکانی صورت بگیرد. ۳۰ سال است که از صنعت خودرو‌سازی حمایت می‌شود و به واردکنندگان سخت‌گیری‌های قانونی می‌شود، به همین دلیل خودرو‌سازی نسبت به حمایت‌های حداکثری کیفیت لازم و پیشرفت چشمگیری نداشته است.

محمدی‌اقدم با اشاره به اینکه حمایت از تولید داخلی در مقابل واردات باید به تدریج کاهش پیدا کند، گفت: در صورتی که حمایت از صنعت داخلی به تدریج کاهش پیدا نکند صنعت داخلی تا مدت زمان طولانی به حمایت‌های دولتی وابسته می‌ماند و از کمک دولت استفاده می‌کند و بهبودی در کیفیت محصول خود ایجاد نمی‌کند، بنابراین صنعت باید ترس نبود حمایت‌های داخلی را داشته باشد تا خود را ارتقاء دهد.

عضو هیأت علمی دانشگاه امیرکبیر تصریح کرد: اگر در تولید صنایع داخلی علایق جامعه مدنظر نباشد، توانایی رقابت با محصولات مشابه را ندارند و مردم کالای با کیفیت خارجی را تهیه می‌کنند و معضل بیکاری ایجاد می‌شود.

مدیر پژوهشی دانشگاه امیرکبیر اظهار کرد: زمان آن رسیده که از محصول دانشگاه (نخبگان و مقالات) در مسائل کشور و صنعت استفاده شود زیرا این دو محصول با کیفیت در خارج کشور با مشابه‌های خارجی خود رقابت می‌کنند و موفق هستند که این موضوع نشان‌دهنده عملکرد صحیح دانشگاه‌هاست.

این استاد دانشگاه عنوان کرد: راه‌حل این موضوع بهره‌مندی از ایده‌های خلاق و دانش دانشگاهیان و نخبگان است.

کارآفرینی در سطح گفتمان است

محمدی‌اقدم درخصوص چالش چهارم گفت: در کشور ما به راحتی به تمامی مراکز نام «دانشگاه» اعطاء می‌شود در حالی که در کشوری با ۸۰ میلیون جمعیت به این تعداد دانشگاه نیاز نیست.

عضو هیأت علمی دانشگاه امیرکبیر اظهار کرد: دانشگاه‌های بزرگ در دنیا در مقطع تحصیلات تکمیلی نیروهای کمی جذب می‌کنند که این موضوع در دانشگاه‌های سطح یک ایران نیز رعایت می‌شود در حالی که دانشگاه‌هایی که نظارت خاصی بر آنها وجود ندارد در سال دانشجویان بسیاری را در مقطع تحصیلات تکمیلی جذب می‌کنند که نیازمند بررسی‌های علمی قبل حل است.

مدیر پژوهشی دانشگاه امیرکبیر ادامه داد: بررسی تعداد دانشگاه‌ها و دانشجویان نیازمند آمایش سرزمینی است زیرا ازدیاد این دو مسأله باعث افزایش نیروی کار و نبود شغل می‌شود.

این استاد دانشگاه با اشاره به دلیل ازدیاد دانشجویان در کشور، گفت: به دلیل اینکه در کشور به اندازه جمعیت جوان کشور شغل وجود ندارد، افراد به ادامه تحصیل روی می‌آورند اما در حوزه‌ای که ادامه تحصیل می‌دهند نیز به دلیل فقدان نیازسنجی جامعه، شغل مطلوبی وجود ندارد. که در ابتدا باید وزارت علوم رشته‌های دانشگاهی را نیز مورد بررسی و آمایش قرار دهد.

محمدی‌اقدم عنوان کرد: در مقاطع تحصیلات تکمیلی به خصوص دکتری باید مشخص شود که دانشجویان پس از فارغ‌التحصیلی به چه حرفه‌ای مشغول می‌شوند. حتی اساتید نیز در این مورد نگرانی‌های فراوانی دارند زیرا بیکاری برای دانشجویان بیماری‌های روحی و روانی را به دنبال دارد.

عضو هیأت علمی دانشگاه امیرکبیر اضافه کرد: بسیاری از دانشجویانی که از دانشگاه‌های ایران مدرک دکتری می‌گیرند به دلیل نبود شغل به خارج کشور مهاجرت می‌کنند و به عنوان استاد جذب می‌شوند.

وی با اشاره به چالش پنجم عنوان کرد: در کشورهای پیشرفته انتخاب نخست دانش‌آموختگان مقطع دکتری برای اشتغال دانشگاه نیست و جذب صنایع می‌شوند اما در ایران اولویت اشتغال دانشجویان دکتری دانشگاه است زیرا صنعت کشور توان استخدام دانش‌آموختگان دکتری را ندارد.

راهکار ارتباط صنعت و دانشگاه

محمدی‌اقدم با بیان اینکه راهکار ارتباط دانشگاه و صنعت کوتاه‌مدت نیست، عنوان کرد: درصد زیادی از اقتصاد کشور دولتی است و تمامی دانشجویان از دولت توقع ایجاد شغل دارند و کارآفرینی در سطح گفتمان است و با عمل بسیار فاصله دارد.

مدیر پژوهشی دانشگاه امیرکبیر دانشگاه تصریح کرد: در زمان حاضر در دنیا شرکت‌های دو تا سه نفره زیادی با عنوان استارت‌آپ محصولات فراوانی تولید می‌کنند و کمپانی‌های بزرگ شرکت‌های کوچک استارت‌آپی را به همراه ایده‌پردازان یا بدون آنها خریداری می‌کنند.

وی با بیان اینکه در ایران نیز توجه به استارت‌آپ‌ها و دانش‌بنیان‌ها حائزاهمیت است، گفت: در این راستا نیاز است مسؤولان مراودات مالی در کشور را سالم کنند زیرا به عنوان مثال شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی محصولی را تولید می‌کنند اما برخی افراد سودجو با استفاده از رانت محصول را به کشور وارد می‌کنند.

ارتباط دانشگاه و صنعت موضوع مهمی است که در سطح کلان به عنوان دغدغه‌های مسؤولان ارشد نظام مطرح بوده و نیاز است از نظر قوانین و فرهنگ‌سازی مناسب مورد بررسی قرار گیرد.

همچنین وجود دفاتر ارتباط با صنعت در دانشگاه‌ها برای پاسخ به چنین دغدغه‌ای تشکیل شده است، اما آیا این دفاتر به درستی رسالت خود را (عرضه محصولات علمی و فناورانه به جامعه صنعتی و نهادهای سیاست‌گذار) انجام می‌دهند؟!

مدت زمان زیادی است که ابعاد فقدان ارتباط صنعت و دانشگاه به خصوص از طریق رسانه‌ها مورد بررسی قرار گرفته است و تا حدودی اقداماتی از سوی معاونت پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نیز انجام شده اما نتوانسته منجر به حل این معضل شود و بسیاری از کارشناسان این حوزه معتقدند طرح‌ها و آئین‌نامه‌ها تنها روی کاغذ باقی مانده است.