فرصت اقتصادی که ایران برای منطقه ساخته است

نقشه کشورهای عضو اکو در اقتصاد غرب آسیا؛

فرصت اقتصادی که ایران برای منطقه ساخته است

مائده شیرپور- سازمان همکاری اقتصادی (به انگلیسی: Economic Cooperation Organization)، به‌طور مخفف اکو یک سازمان اقتصادی منطقه‌ای است. ۳ کشور ایران، پاکستان و ترکیه در سال ۱۳۴۳ (۱۹۶۴) نخستین بار این سازمان را پایه‌ریزی کردند. پس از فروپاشی شوروی، در سال ۱۳۷۲ کشورهای افغانستان، جمهوری آذربایجان، قزاقستان، ترکمنستان، قرقیزستان، ازبکستان و تاجیکستان نیز به سازمان اکو پیوستند. این سازمان هم‌اکنون با ۱۰ عضو، حدود ۳۳۰ میلیون تن جمعیت و ۸٬۶۲۰٬۶۹۷ کیلومتر مربع وسعت کشورها، امکانات نفت، گاز و صنعت در اختیار دارد.

طبق اساسنامه این سازمان، اکو برای بهبود شرایط توسعه اقتصادی پایدار کشورهای عضو تلاش می‌کند و برای حذف تدریجی موانع تجاری در این منطقه فعالیت دارد. از دیگر اهداف اکو، تهیه برنامه مشترک برای توسعه منابع انسانی در این ۱۰ کشور است. این سازمان همچنین برای تسریع برنامه توسعه حمل و نقل و ارتباطات فعالیت می‌کند. زبان رسمی اکو انگلیسی است و مقر اصلی آن، شهر تهران است.

به عقیده بسیاری از کارشناسان منطقه اکو از دورنمای روشن تجاری برخوردار است. علی‌رغم ترکیب جمعیتی جوان آن، اکو در قالب یک سازمان موفق و خوش‌آتیه منطقه‌ای توسعه یافته است. جایگاه بین‌المللی آن رشدی فزاینده دارد. با وجود این، سازمان با چالش‌هایی در خصوص اهداف خود روبه‌رو است. از همه مهم‌تر، منطقه فاقد زیرساختار و نهادهای مناسبی است که سازمان بتواند اهداف توسعه‌ای خود را دنبال و از منابع موجود منطقه‌ای حداکثر استفاده را کند.

بیش از ۱۲ سال است که کشورهای عضو جهت تسریع در توسعه منطقه‌ای از طریق تلاش‌های مشترک خود همکاری می‌کنند. در کنار پیوندهای نزدیک فرهنگی و تاریخی مشترک، کشورهای عضو توانسته‌اند تا از روابط موجود زیر ساختاری و تجاری امیدهای خود را به واقعیت‌های ملموسی تبدیل کنند. اکو مبادرت به تعریف چندین پرو‍ژه براساس طرح‌های اولویت‌دار مبتنی بر همکاری کرده که عبارتند از: انرژی، تجارت، حمل و نقل، کشاورزی و کنترل موادمخدر.

با وجود گذشت ۲٫۵ دهه از تأسیس اکو، تجارت درون‌گروهی کشورهای عضو همچنان در سطح ناچیز ۸درصد باقی مانده است. نتایج نشان می‌دهد که نه‌تنها اکو نتوانسته است تجارت درون‌گروهی کشورهای عضو در مقایسه ‌با غیر عضو را ارتقا بخشد، بلکه در توسعه تجارت بین کشورهای عضو نسبت ‌به سال‌های قبل از تأسیس نیز ناموفق بوده است. به‌ علاوه، ظرفیت اعضا برای تجارت درون‌گروهی از ۱٫۳ سطح فعلی فراتر نمی‌رود. در این ‌میان، تنها ۳ کشور ترکیه و ایران و پاکستان از ظرفیت‌های صادراتی مثبت اکو برخوردارند. ظرفیت‌های صادراتی کشورهای عضو به ‌نحو ناهمگنی توزیع شده و آزادسازی بی‌مقدمه تجارت با برخی از آنان می‌تواند به کسری تراز تجاری کشور منتهی شود. نتایج نشان می‌دهد که ترکیه (۷۱درصد) و پاکستان (۱۱درصد) بازارهای مهم‌ بالقوه صادرات ایران در منطقه قلمداد می‌شوند.

اما سازمان اکو با چالش‌هایی روبه‌رو است که مانع از استفاده از ظرفیت‌های کامل آن برای تقویت همکاری‌های منطقه‌ای می‌شود.

تضادهای سیاسی و فرهنگی و نحوه ارتباطات خارجی و مکمل نبودن تولیدات کشورهای عضو اکو از جمله این چالش‌ها است.

با این حال کشورهای عضو اکو از مزیت نسبی برای تأمین نیازهای متقابل یکدیگر از جمله در بخش انرژی، محصولات کشاورزی و صنایع خودرو برخوردارند و حتی در بخش امنیتی نیز می‌توانند به تقویت ثبات و آرامش منطقه‌ای کمک کنند.

 این در حالی است که در دو سال اخیر تنش‌های سیاسی میان اعضای اکو بر توسعه همکاری‌های منطقه‌ای در چارچوب اکو سایه افکنده است. با توجه به چند قطبی شدن جهان و اهمیت روزافزون اتحادیه‌ها و سازمان‌های منطقه‌ای در تقویت همگرایی منطقه‌ای، سازمان اکو همچنان می‌تواند به عنوان نهاد بین‌المللی تأثیر‌گذار و پشتوانه کشورهای عضو برای تعامل با سایر اتحادیه‌های منطقه‌ای عمل کند. اینجاست که با همه این تضاد‌ها جمهوری اسلامی می‌تواند برنامه‌ای مدون را برای بالابردن حجم مبادلات در اکو با اقناع کشورهای عضو تعریف کرده و نقش اساسی در بهبود اوضاع غرب آسیا ایفا کند.