وحید‌صائب‌فر، دبیر کمیته تخصصی زمین‌شناسی نظام مهندسی معدن استان تهران در شماره قبل مطلبی در خصوص روش‌های متعددی اکتشافات معدنی منتشر شد. قسمت دوم و پایانی این مقاله اکنون پیش‌روی شماست. در ایران براساس استانداردهای بین‌المللی، اکتشاف خود به ۴مرحله مجزا تقسیم می‌شود که مراحل شناسایی و سپس پی‌جویی در ابتدا و پس از اطمینان […]
وحید‌صائب‌فر، دبیر کمیته تخصصی زمین‌شناسی نظام مهندسی معدن استان تهران
در شماره قبل مطلبی در خصوص روش‌های متعددی اکتشافات معدنی منتشر شد. قسمت دوم و پایانی این مقاله اکنون پیش‌روی شماست.
در ایران براساس استانداردهای بین‌المللی، اکتشاف خود به ۴مرحله مجزا تقسیم می‌شود که مراحل شناسایی و سپس پی‌جویی در ابتدا و پس از اطمینان یافتن نسبی از وجود کانسار، مراحل اکتشاف مقدماتی و تفصیلی برنامه‌ریزی می‌شوند. در ادامه شرح عملیات اصلی هر یک از این مراحل به‌طور خلاصه آمده‌اند؛
الف – مرحله شناسایی:
مرحله شناسایی که به‌صورت عملیاتی اکتشافی در زون‌های ساختاری – متالوژنیکی در محدوده ورقه‌های ۱۰۰۰۰۰: ۱ صورت می‌گیرد شامل جمع‌آوری و بررسی اطلاعات زیر است.
۱٫ نقشه زمین‌شناسی ۱۰۰۰۰۰: ۱
۲٫ نقشه ژئوشیمی ۱۰۰۰۰۰: ۱
۳٫ اطلاعات ماهواره‌ها
۴٫ اطلاعات ژئوفیزیک هوایی
۵٫ اطلاعات زمین‌شناسی اقتصادی
در نهایت لایه‌های اطلاعاتی فوق در سیستم G.I.S تلفیق و مناطق امید بخش برای انجام عملیات اکتشافی مراحل بعدی پس از کنترل زمینی تعیین خواهد شد.
ب – مرحله پی‌جویی:
این مرحله شامل انجام عملیات اکتشافی در مناطق امید بخشی است که در مرحله شناسایی مشخص شده‌اند. عملیات اکتشافی در این مرحله در مقیاس ۲۰۰۰۰: ۱انجام خواهد گرفت و شامل موارد زیر است: (هر یک از موارد زیر براساس نوع ماده معدنی و گسترش آن قابل تغییر یا حذف می‌باشد)
بررسی‌های زمین‌شناسی و اکتشافی
۱- ۱- تهیه نقشه زمین‌شناسی – معدنی با مقیاس ۲۰۰۰۰: ۱ با استفاده از عکس‌های هوایی ۲۰۰۰۰: ۱ و نقشه توپوگرافی به مقیاس ۲۰۰۰۰: ۱
۲ – ۱ – نمونه‌گیری جهت مطالعات پتروگرافی فسیل شناسی، مقطع صیقلی، XRF، تجزیه شیمیایی به تعداد مورد نیاز بر حسب ماده معدنی و گسترش آن
۳ – ۱- حفر ترانشه و چاهک بر روی زون‌های کانی‌سازی و انجام نمونه‌گیری سیستماتیک از آنها همراه با برداشت زمین‌شناسی
۴ – ۱ – حفر یک یا دو گمانه اکتشافی در مناطق پتانسیل دار براساس اطلاعات ژئوفیزیکی و ژئوشیمیایی در صورت لزوم.
بررسی‌های ژئوفیزیکی:
عملیات ژئوفیزیکی در صورت لزوم بر روی مناطق پتانسیل دار و در پروفیل‌های شناسایی صورت می‌گیرد.
بررسی‌های ژئوشیمیایی:
در این مرحله بررسی‌های ژئوشیمیایی در مناطق امید بخش در مقیاس ۲۰۰۰۰: ۱به صورت زیر انجام خواهد گرفت:
۱ – ۳ – تهیه شبکه نمونه‌برداری در محدوده مورد نظر در مقیاس ۲۰۰۰۰: ۱که از هر یک کیلومتر مربع ۵ تا ۲۰ نمونه اخذ خواهد شد.
۲- ۳- نمونه‌گیری از رسوبات آبراه‌های و آنالیز شیمیایی آنها برای حداقل ۲۵ عنصر پاراژنز به روش‌های مختلف (روش آنالیز نمونه‌ها براساس نوع نمونه، تیپ کانی‌سازی و حد تشخیص و آزمایشگاه خواهد بود)
۳ – ۳ – نمونه‌گیری برای مطالعات کانی سنگین که معمولاً به تعداد ۱٫۱۰ نمونه‌های ژئوشیمی بوده و پس از مشخص شدن آنومالی‌‌ها در محدوده‌های آنومالی برداشت خواهد شد.
۴ – ۳ – نمونه‌گیری از سنگ بستر پروفیل در صورت لزوم (رگه‌ها و آثار کانی سازی، آلتراسیون)
۵ – ۳ – پردازش داده‌ها برای عناصر پاراژنز، تهیه نقشه‌های آنومالی و ارزیابی آنومالی‌‌ها به منظور اولویت‌بندی اکتشافی و ارایه گزارش.
تلفیق داده‌های زمین‌شناسی و اکتشافی، ژئوشیمیایی، و ارایه گزارش پایانی:
در این مرحله گسترش منطقه معدنی (Target) تعیین و پتانسیل معدنی کانسار روشن می‌شود.
ج – مرحله اکتشاف عمومی:
در این مرحله عملیات اکتشافی بر روی مناطق معدنی (targets) که در مرحله پی‌جویی ادامه عملیات اکتشافی بر روی آن پیشنهاد شده به صورت زیر انجام خواهد گرفت (در این مرحله مقیاس عملیات اکتشافی ۵۰۰۰: ۱ و یا بزرگ‌تر خواهد بود.):
بررسی‌های زمین‌شناسی و معدنی:
۱ – ۱- تهیه نقشه زمین‌شناسی و معدنی ۵۰۰۰: ۱با استفاده از عکس‌های هوایی ۵۰۰۰: ۱ و در صورت امکان و ضرورت توپوگرافی ۵۰۰۰: ۱که به طریقه فتوگرامتری تهیه شده است (عکس‌های هوایی ۵۰۰۰: ۱ از ۴ برابر نمودن عکس‌های هوایی ۲۰۰۰۰: ۱تهیه خواهد شد)
۲ – ۱- نمونه‌گیری برای مطالعات پتروگرافی، مقطع صیقلی، XRF و تجزیه شیمیایی به تعداد مورد نیاز بر حسب نوع ماده معدنی
۳-۱- حفر ترانشه و چاهک و گمانه انجام نمونه‌گیری سیستماتیک در امتداد آنها و برداشت زمین‌شناسی آنها
۴ – ۱- تغییر و تفسیر نتایج و ارایه گزارش
انجام عملیات ژئوفیزیکی بر روی منطقه معدنی زون کانی‌سازی جهت تعیین گسترش عمقی آن (تعیین شبکه فاصله پروفیل‌‌ها و روش عملیات براساس نوع ماده معدنی و گسترش زون کانی‌سازی خواهد بود.)
اکتشافات ژئوشیمیایی:
در این مرحله در منطقه معدنی بررسی‌های ژئوشیمیایی براساس نمونه‌گیری از سنگ لیتوژئوشیمیایی یا پروفیل خاک به صورت زیر انجام خواهد گرفت.
۱-۳- تعیین شبکه نمونه‌برداری به صورت پروفیل‌های موازی عمود بر گسترش طولی زون کانی‌سازی که براساس نوع نمونه و روند کانی‌سازی مشخص می‌گردد و معمولاً به صورت ۲۰*۱۰۰، ۴۰*۱۰۰ و یا ۵۰*۵۰ خواهد بود. نمونه‌برداری از سنگ به‌صورت تکه‌ای و در هر ایستگاه به‌طور متوسط حدود یک کیلوگرم نمونه حدود ۱۰تکه به‌طوری‌که فاصله نقاط نمونه‌برداری را بپوشاند، در حالیکه نمونه‌گیری از خاک پس از انجام مطالعات توجیهی از زون مناسب پروفیل خاک صورت خواهد گرفت،
۲- ۳- آنالیز شیمیایی نمونه‌ها برای ۸ تا ۱۰ عنصر پاراژنز،
۳-۳- پردازش داده‌ها، تهیه نقشه‌های آنومالی ژئوشیمیایی، تعبیر و تفسیر نتایج و تلفیق داده‌های زمین‌شناسی و ژئوفیزیکی، تعیین محدوده کانسارو انتشار کانی‌سازی در دو بعد سطحی و یک بعد عمقی احتمالی.
+ حفر گمانه‌های اکتشافی:
این مرحله پس از اتمام بررسی‌های زمین‌شناسی – اکتشافی ژئوشیمیایی و عملیات ژئوفیزیکی صورت خواهد گرفت و شامل موارد زیر است:
۱-۴- تلفیق داده‌های زمین‌شناسی و معدنی، ژئوشیمیایی و ژئوفیزیکی و تعیین نقاط حفاری،
۲-۴- جاده‌سازی و ایجاد سکوی حفاری برای حفر یک یا چند گمانه آزمایشی،
۳-۴- حفر گمانه‌های اکتشافی به‌صورت محدود و برداشت و نمونه‌گیری از آنها.
آزمایشات فرآوری:
برداشت یک نمونه نماینده از زون کانی‌سازی و انجام آزمایشات تکنولوژی اولیه (در مقیاس آزمایشگاهی) بر روی آن.
تلفیق داده‌ها و ارایه گزارش پایانی:
تلفیق کلیه داده‌ها، تخمین شکل و عیار و ساختار ماده معدنی،، تعیین ذخیره تقریبی و سطح فرسایش کانسار و مشخص کردن ادامه کار برای اکتشافات مرحله بعدی.
د – مرحله اکتشاف تفصیلی:
این مرحله پس از اخذ نتیجه مطلوب از انجام مرحله اکتشاف عمومی و براساس برنامه پیشنهاد شده بر روی زون کانی‌سازی (کانسار) در مقیاس‌های ۵۰۰: ۱یا ۱۰۰۰: ۱ یا ۲۰۰۰: ۱ بر حسب نوع ماده معدنی و گسترش زون کانی‌سازی انجام خواهد گرفت و شامل موارد زیر است:
۱- ۴- تهیه نقشه زمین‌شناسی – توپوگرافی محدوده کانسارهای ۵۰۰: ۱ یا ۱۰۰۰: ۱، ۲۰۰۰: ۱ متناسب با ایجاد و نوع ماده معدنی و ویژگی‌های زمین‌شناسی – معدنی آن،
۲-۴- نمونه‌گیری جهت مطالعات پتروگرافی، مقطع صیقلی، XRF و تجزیه شیمیایی به تعداد مورد لزوم بر حسب نوع ماده معدنی و گسترش آن،
۳-۴- حفر ترانشه و چاهک و برداشت زمین‌شناسی و نمونه‌گیری از آنها،
۴-۴- عملیات ژئوفیزیکی در امتداد پروفیل‌هایی عمود بر گسترش طولی زون کانی‌سازی به فواصل مورد لزوم،
۵-۴- تعیین شبکه حفاری و حفر گمانه‌های اکتشافی بر روی مناطق آنومالی ژئوفیزیکی همراه با برداشت مغزه‌ها و نمونه‌گیری از آنها،
۶-۴- ارزیابی ژئوشیمیایی براساس نمونه‌های اخذ شده از ترانشه‌ها و گمانه‌های اکتشافی به منظور تعیین روند زون کانی‌سازی و کشف ذخایر پنهان،
۷-۴- برداشت یک یا دو نمونه نماینده از سایر کانسار و انجام آزمایش‌های تکنولوژی در مقیاس نیمه تفصیلی بر روی آنها،
۸-۴- تعیین شکل کانسار و عیار میانگین و ذخیره قطعی کانسار،
۹-۴- انجام مطالعات فنی – اقتصادی بر روی کانسار.
۱۰-۴- تلفیق کلیه داده‌ها، تعبیر و تفسیر نتایج و ارایه گزارش پایانی
در پایان مرحله اکتشاف تفصیلی و با توجه به عیار، ذخیره، شکل توده کانسار و… عملیات طراحی استخراج به منظور استحصال ماده معدنی صورت می‌گیرد.
۲- چرا باید مواد معدنی را اکتشافات کرد؟
یک ذخیره معدنی و یا به‌عبارت دقیق‌تر تمرکز ماده معدنی خاص، نسبت به ابعاد پوسته کره زمین بسیار کوچک و ناچیز است. ذخایری که نزدیک به سطح زمین بوده‌اند در طی قرون گذشته مورد اکتشاف و بهره‌برداری قرار گرفته‌اند و فلزات آنها استحصال شده‌اند. مواد معدنی موجود در ذخایر سطحی در بسیاری از نقاط جهان به‌تدریج رو به اتمام هستند. از اینرو برای جبران کمبود مواد معدنی باید نسبت به استحصال آن دسته از ذخایر پوشیده شده توسط رسوبات جوان و نیز ذخایر عمیقی اقدام کرد که در بعضی موارد آثار کانی‌سازی آنها را می‌توان به‌صورت پراکنده در سطح زمین دید.
اکتشاف کانسارهای جدید کار ساده‌ای نیست زیرا این اکتشافات نیازمند به‌کارگیری روش‌های دقیق، نیروی انسانی ماهر، دانش فنی، تجربه فراوان، سامانه‌های پردازش داده‌ها و مهارت در تفسیر اطلاعات است. فرایند کلی اکتشاف را می‌توان به‌صورت مرحله‌ای و با تبعیت از روش‌های منطقی به سرانجام رساند.
عرضه مواد معدنی به بازار نه تنها وابسته به کمیت و به‌خصوص کیفیت ماده معدنی است بلکه پراکندگی جغرافیایی محل تولید این مواد نیز از اهمیت زیادی برخوردار است زیرا اگر محل تولید در نواحی دور افتاده و بدور از زیرساخت‌ها باشد، قطعاً حمل و عرضه آنها به بازار مصرف دستخوش مشکلاتی خواهد شد. عوامل تأثیر‌گذار دیگری مثل سیاست‌های دولتی، فناوری تولید و ساختار بازار نیز در این میان تأثیر‌گذار هستند.
در شرایط کنونی عرضه و تقاضای مواد معدنی فلزی، نوعی تعادل بین این دو عامل وجود دارد و فقط در طول زمان بازارهای هدف و نیز موقعیت جغرافیایی عرضه‌کنندگان مواد معدنی دچار تغییر می‌شوند، اما یک پرسش اساسی در این میان مطرح است و آن این است که اصولاً چرا و به چه دلیل باید اکتشافات مواد معدنی را به‌طور دائم در دستور کار قرارداد؟ پاسخ این پرسش این است که هیچ تضمین و اطمینانی وجود ندارد که حتما در آینده نیز این روند تولید کماکان با همین وضع ادامه پیدا کند و حتی ممکن است ذخایر بسیاری از مواد معدنی شناخته شده ناگهان به پایان برسند. بنابر این ترجیحاً باید عدم قطعیت در خصوص روند تولید مواد معدنی به حداقل خود کاهش پیدا کند و فقط با ادامه اکتشافات می‌توان به این هدف بسیار مهم نائل شد.
فرایند اکتشافات معدنی و طرح‌های توسعه‌ای دنباله آن، بسته به نوع ماده معدنی و ویژگی‌های ذخیره چیزی در حدود ۵ تا ۲۰ سال به طول می‌کشد. به همین لحاظ از دیدگاهی اقتصادی، این دوره زمانی به معنی قبول ریسک بالای سرمایه‌گذاری و صرف نقدینگی فراوان در مراحل مختلف کار است. بنابر این واحدهای اقتصادی کوچک ممکن است در پایان این دوره به‌خاطر عدم بازگشت سرمایه دچار زیان شوند. از این رو دولت‌‌ها و شرکت‌های بزرگ معدنی باید در بسیاری از موارد ریسک اکتشافات را تا مرحله خاصی بپذیرند. لازم به‌ذکر است بسیاری از ذخایر معدنی اکتشاف شده بخاطر قیمت‌های فعلی جهانی دارای توجیه اقتصادی نیستند و از دیدگاه بسیاری از سرمایه‌گذاران این نوع سرمایه‌گذاری به هیچ وجه اقتصادی نیست و هدر دادن پول محسوب می‌شود. از طرف دیگر در صورت کشف یک ذخیره مناسب از بین ۱۰۰ و یا حتی ۱۰۰۰ نشانه معدنی، این ذخیره به تنهایی می‌تواند تمام هزینه‌های سرمایه‌گذاری انجام شده را جبران کند.
یکی از وظایف اصلی سیاست‌گذاران معدنی از جنبه اقتصادی این است که برنامه‌ریزی تخصیص اعتبارات برای اکتشافات مواد معدنی گوناگون و تحقیقات فناوری‌های مرتبط را انجام دهند و نیز پیش‌بینی‌های واقع‌بینانه‌ای را برای تعیین وضعیت عرضه و تقاضای مواد معدنی بکنند. بنابر این ایجاد شرایط مناسب برای سرمایه‌گذاری، شفافیت قوانین معدنی و ایجاد تسهیلات اجرایی و اداری و مالی برای فعالان این بخش باید یکی از اولویت‌های اصلی هر دولتی در هر کشوری باشد.
۳- ریسک اکتشاف معادن برای بخش‌خصوصی
سقوط قیمت نفت می‌تواند فرصتی برای شکوفایی بخش معدن باشد. گرچه بازار جهانی فرآورده‌های معدنی نیز رکودی نسبی را تجربه می‌کند، با این حال با تمهیدات خاصی می‌توان به جایگزینی بخشی از کسری بودجه ناشی از ارزان شدن نفت توسط صادرات معدنی امید بست. البته در این میان مشکلاتی نیز وجود دارد و نخستین مشکل پر دست‌انداز بودن مسیر اکتشاف معادن برای بخش‌خصوصی است. هزینه اکتشاف معادن بالاست و این نخستین دست‌انداز بخش‌خصوصی برای فعالیت اکتشافی است.
به‌طور کلی در همه جای دنیا اکتشاف فعالیتی با ریسک بالاست. هر چقدر که دولت ریسک اکتشافات را بپذیرد و هزینه آن را بپردازد، بخش‌خصوصی بیشتر ترغیب می‌شود تا وارد حوزه اکتشاف بشود. ولی وقتی بخش‌خصوصی وارد عرصه اکتشاف می‌شود، چون بخش‌خصوصی باید ریسک کار را قبول کند، سعی می‌کند تا با پایین‌‌‌ترین هزینه کار کند و زمانی که با هزینه پایین کار انجام می‌شود، بسیاری از ذخایر به درستی اکتشاف نشده و ناشناخته می‌مانند، به‌ویژه که همه ذخایر روی سطح زمین قرار ندارند یا دارای رخنمون مشخص برای دستیابی معدنکاران نیستند.
عوامل مؤثر در بالا رفتن ریسک اکتشافات و معدنکاری در ایران عبارتند از:
۱٫ عدم حمایت دولت از بخش‌خصوصی در معدن و معدنکاری
۲٫ نگاه حاکمیتی دولت به معدن بخاطر آنکه در ایران معادن جزو انفال هستند
۳٫ تصدی‌گری ضعیف وزارت صنعت، معدن، تجارت در کارهای معدنی در طی ۲۵ سال اخیر و عدم حمایت جدی از معدنکاران
۴٫ برخورد سلیقه‌ای سایر نهادهای دولتی مثل منابع طبیعی و محیط‌زیست و… با فعالیت‌های معدنی
۵٫ اعمال سیاست‌های خلق‌الساعه و بدون دوراندیشی وزارت صنعت، معدن‌وتجارت در انواع کارهای معدنی
۶٫ بر خلاف منویات رهبر کبیر انقلاب، کم توجهی و حمایت ناکارآمد مدیران وزارت صنعت، معدن‌وتجارت از معدنکاری به عنوان یکی از ارکان اصلی تولید
۷٫ شفاف نبودن سیاست‌های مرتبط با سرمایه‌گذاری خارجی یا داخلی، نرخ برابری ارز، مالیات و… دولت
۸٫ وجود انواع معارضان دولتی و محلی در بسیاری از نواحی معدنی کشور
۹٫ تأثیر پذیری صادرات مواد معدنی ایران از کشمکش‌های سیاسی بین‌المللی و منطقه‌ای
۱۰٫ نوسانات قیمت انواع مواد معدنی در بازارهای بین‌المللی
۱۱٫ کم‌توجهی دولت به ایجاد اطلاعات پایه لازم برای اکتشاف انواع مواد معدنی و در نتیجه بالا رفتن ریسک اکتشاف برای بخش‌خصوصی
۱۲٫ هزینه کردن ناچیز بخش‌خصوصی در اکتشاف بخاطر صرفه‌جویی در هزینه‌ها و در نتیجه اکتشافات ناقص
۱۳٫ کم بودن تعداد کارشناسان فنی با تجربه در کارهای اکتشافی
۴- مزایای اکتشاف معادن در ایران
۱٫ تنوع انواع مواد معدنی در ایران (۶۸ کانسار در ایران شناخته شده‌اند)
۲٫ وجود کانسارهای غنی انواع مواد معدنی به‌خصوص مس، آهن، طلا، روی-سرب، منگنز، کرومیت و… در ایران
۳٫ ناشناخته بودن ایران از نظر استانداردهای اکتشافی بخاطر شرایط تحریم در طی ۳دهه اخیر که ناشی از ارتباط اندک با کشور‌های دارای دانش فنی معدنی بالا و نیز شرکت‌های معدنی بین‌المللی بوده
۴٫ هزینه‌های پایین انرژی اعم از سوخت و برق
۵٫ کارشناسان و مهندسان تحصیلکرده و کارگران ماهر با دستمزد بسیار پایین
۶٫ وجود شبکه راه، راه‌آهن و بنادر صادراتی
۷٫ نرخ برابری ارز بالا
۸٫ شرایط خوب اقلیمی که به‌خاطر آن می‌توان در طی سال و در بسیاری از نقاط کشور کارهای اکتشافی و معدنی را انجام داد
در یک جمع‌بندی کلی می‌توان نتیجه گرفت که علی‌رغم تمام مشکلات و نواقص موجود در کارهای معدنی و نیز اکتشافات، بازهم معدنکاری به شرط تأمین منابع مالی، حرفه‌ای بسیار پر سود محسوب می‌شود.
این مطلب بدون برچسب می باشد.
دیدگاه بسته شده است.