کاهش رواناب کشور در سایه افزایش تبخیر و تغییر رژیم بارش

معاون دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو گفت: در بسیاری از مناطق کشور به صورت متوسط ۰٫۵ درجه افزایش دما داشته‌ایم که ۰٫۵ درجه افزایش دما حدوداً معادل ۷ تا ۸ میلیارد مترمکعب تبخیر را اضافه می‌کند.

هدایت فهمی در گفت‌وگو با سیناپرس، با اشاره به دلیل شکل‌گیری پدیده تغییر اقلیم گفت: دو دیدگاه درباره بحث تغییر اقلیم وجود دارد. یک دیدگاه این است که حرکت لکه‌های خورشیدی یا حرکت وضعی زمین که هر ۱۱ هزار سال تکرار می‌شود، این تغییرات اقلیمی را به وجود می‌آورد. گروهی دیگر معتقدند که عمل انسانی باعث این تغییرات شده است. این‌‌که بشر در ۴۰۰ سال گذشته از انقلاب صنعتی به این سو، مقدار زیادی گازهای گلخانه‌ای ناشی از سوختن سوخت‌های فسیلی و زغال‌سنگ را وارد اتمسفر زمین کرده است. ازدیاد این گاز‌ها همچون گلخانه عمل می‌کند و باعث می‌شود که امواج گرمی که وارد زمین می‌شوند، امکان خروج از زمین را پیدا نکنند و گرم شدن آن را به همراه داشته باشند.

فهمی افزود: در دوره‌های نزدیک‌تر به ما که شتاب صنعتی اوج گرفته و تراکم گاز‌ها بالا رفته، دمای زمین در بسیاری از مناطق گرم‌تر از گذشته شده و تا ۰٫۵ درجه افزایش دما هم گزارش شده است. اگرچه ممکن است در بعضی مناطق بسیار کوچک به صورت هسته‌های گرمایشی، تا یکی دو درجه هم دما بالا برود. انرژی موتور محرکه سیکل هیدرولوژی آب جهان از همین انرژی حرارتی گرفته می‌شود. بنابراین وقتی تغییر اقلیم به وجود می‌آید، گردش این موتور هم بیش‌تر می‌شود. به این ترتیب که هم از نظر میزان بارش تغییراتی به وجود می‌آید و هم از نظر میزان تبخیر، بنابراین بعضی نقاط جهان خشک‌تر می‌شوند و بعضی مناطق هم مرطوب‌تر. کمااین‌‌که این وضعیت اصلاً به نفع کشور ما نیست و کشور ما دارد رو به خشک‌تر شدن حرکت می‌کند.

معاون دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو، خاطرنشان کرد: حدود ۷۵ درصد کشور ما به صورت ذاتی در منطقه خشک و نیمه خشک واقع شده است. بنابراین وقتی تغییر اقلیم اتفاق بیفتد، ما بیش‌تر به سمت خشکی خواهیم رفت و خشکسالی‌های متعدد و پی‌درپی به وقوع می‌پیوندد. در میزان بارش هم تغییراتی به وجود می‌آید یعنی در بعضی مناطق بیش‌تر می‌شود و در بعضی مناطق کم‌تر. در نوع بارش هم تغییراتی به وجود می‌آید، یعنی تعداد بارش‌هایی که میزان آن‌ها در هر بار کم‌تر از ۵ یا ۱۰ میلی متر است خیلی بیش‌تر شده است. این نوع بارش‌ها تولید رواناب نمی‌کنند، به همین دلیل گاهی اوقات مشاهده می‌شود که میزان بارندگی کاهش پیدا نکرده اما میزان رواناب کم‌تر شده است. این ناشی از این است که اولاً تبخیر بالا رفته و ثانیاً رژیم بارش تغییر کرده است.

این استاد دانشگاه در ادامه یادآور شد: در گذشته‌های دور حجم آب تجدیدشونده کشور ما ۱۳۰ میلیارد مترمکعب در سال بوده است. در سال‌های اخیر یعنی تا سال ۱۳۸۵ این میزان به ۱۲۳ میلیارد مترمکعب می‌رسد. اگر ۱۰ ساله اخیر را نگاه کنید به ۱۱۵ میلیارد مترمکعب و در ۵ ساله اخیر حدود ۱۰۴ میلیارد مترمکعب شده است. زمان ذوب برف ما زودتر آغاز می‌شود. میزان ریزش‌های به صورت برف به‌طور جدی کاهش یافته است، در حالی که ریزش‌های به صورت برف تعیین‌کننده حجم عمده ذخایر سد‌ها هستند.

فهمی در پایان گفت: در بسیاری از مناطق کشور به صورت متوسط ۰٫۵ درجه افزایش دما داشته‌ایم که ۰٫۵ درجه افزایش دما حدوداً معادل ۷ تا ۸ میلیارد مترمکعب تبخیر را اضافه می‌کند. به ازای دو درجه افزایش دما، ۳۰ میلیارد مترمکعب افزایش تبخیر داریم. اگر کشور به این سمت برود و خشکسالی‌ها ادامه پیدا کند، وضعیت وحشتناکی در پیش خواهد بود. پیش‌بینی‌های صورت گرفته هم خیلی امیدوارکننده نیست. پیش‌بینی ناسا، وضعیت ۳۰ سال آینده در خاورمیانه را خیلی امیدوارکننده نمی‌بیند به این معنا که خشکسالی‌ها تقریباً پایدار خواهد بود و منطقه رو به خشکی می‌رود.