مصائب تحریم‌ها در بازار انرژی ایران

مصائب تحریم‌ها در بازار انرژی ایران

نادعلی بای- چشم‌انداز صنعت نفت ایران به صورت زیادی با توجه به تحریم‌های هسته‌ای ایالات متحده، که از ۵ نوامبر ۲۰۱۸ دوباره برقرار شده، چالش‌برانگیز بوده و با یک کاهش شدید در تولید و صادرات نفت و میعانات گازی به پیش رفته است. در چنین شرایطی تحریم‌‌ها بر اقتصاد ایران سنگینی خواهد کرد و باعث انقباض کوتاه‌مدت تولید ناخالص داخلی در سال ۲۰۱۹ و منجر به نرخ‌های بالای تورم خواهد شد.

در این میان بخش گاز ایران به صورت نسبتاً بیش‌تری از این تحریم‌‌ها مصون مانده، اما از عدم سرمایه‌گذاری خارجی و خصوصی در بلند‌مدت، آسیب خواهد دید. رشد تقاضای انرژی داخلی هم همانند بخش اقتصاد که با سنگینی تحریم‌های ثانویه گسترده درگیر بوده، با فشار رو‌به‌رو است.

ظرفیت تولید پتروشیمی ایران تا پایان سال مالی ۱۹-۲۰۱۸ حدود ۳٫۵ میلیون تن در سال به همراه افزایش چشمگیر در ظرفیت‌‌های پایین‌دستی به‌ویژه پلی‌اتیلن را شاهد خواهد بود. به هرحال، خطر مازاد تولید عظیم وجود دارد که می‌‌تواند تولید ایران را غیراقتصادی کرده و یک تأخیر در فعالیت کامل تجاری را موجب شود. حتی ظرفیت موجود می‌‌تواند رشدی عظیم در تولید را تحریک کند، هر چند مسایل خوراک رشد را عقب نگه خواهد داشت. برای اجرای میزان معقول ظرفیت بهره‌‌برداری در پتروشیمی ایران، تولید الفین‌‌ها باید به یک‌سوم و پلیمر‌ها هم به یک‌سوم افزایش یابد.

علی‌رغم تحریم‌‌های ایالات متحده، سرمایه‌گذاران بین‌المللی به مشارکت در بخش نیروی ایران ادامه خواهند داد. پیش‌بینی می‌‌شود که رشد آرامی در نیروگاه‌های حرارتی و ظرفیت تجدیدپذیرهای غیر برقابی در دهه آینده اتفاق بیفتد، هر چند تا حدودی کم‌تر از پیش‌بینی‌‌های قبل از دور جدید تحریم‌‌ها خواهد بود. پیش‌بینی می‌شود تحریم‌‌های ایالات‌ متحده تنها یک تأثیر خفیف تا متوسطی بر بخش نیروی ایران داشته باشد. از آنجایی که تحریم‌‌های ایالات متحده اساساً هیدروکربن‌‌ها و حمل و نقل آنها را هدف گرفته، بخش نیرو تأثیر کم‌تری را احساس خواهد کرد. ایران در حال‌حاضر شاهد موفقیت در افزایش تولید داخلی مواد موردنیاز برای توسعه تجدیدپذیرهاست، در حالی‌که اغلب سرمایه‌گذاران موجود به صورت فعالانه در کشور علی‌رغم تحریم‌های ایالات‌ متحده حضور دارند.

با توجه به برقراری دوباره تحریم‌‌های ثانویه بر نفت ایران از ۵ نوامبر و اعطای معافیت‌‌ها به ۸ کشور خریدار نفت خام ایران به مدت یک دوره ۶ ماهه تا ۵ می‌۲۰۱۹، این خریداران می‌توانند برای تمدید آن درخواست بدهند. اتخاذ رویکرد معافیت توسط دولت ترامپ این واقعیت را نشان داد که تلاش‌ها برای رساندن صادرات ایران به صفر با مخالفت شدید – و احتمالاً عدم تبعیت – توسط خریداران کلیدی نفت ایران، از جمله چین مواجه خواهد شد.

با توجه به اعمال معافیت‌‌ها این سؤال بزرگ وجود دارد وقتی مجموعه کنونی معافیت‌‌ها در پایان ۶ ماه منقضی شود، چه اتفاقی خواهد افتاد؟ با توجه به تمرکز ایالات متحده بر مهار قیمت‌ها احتمالاً موضعشان در مورد معافیت‌ها بر تعادل گسترده‌تر بازار وابسته خواهد بود.

معافیت‌‌های اعطا شده به چین چشمگیر است و این کشور خریدار اصلی نفت خام ایران باقی خواهد ماند. پیش‌بینی نمی‌شود که چین به صورت اساسی و بنیادی وارداتش را در واکنش به فشار ایالات متحده قطع کند. گفته می‌شود که مسأله واردات از ایران به صورت فزاینده‌ای موجب سردرگمی اختلاف گسترده تجاری ایالات متحده‌- چین شده و چشم‌انداز آن را تیره خواهد کرد.

در حالی‌که ترامپ به دنبال لابی با عربستان سعودی و اوپک برای افزایش تولیدشان و کنترل قیمت‌‌ها بوده، اقداماتی برای کاهش چشمگیر قیمت انرژی کرده‌ است. جنگ جاری نیابتی در خاورمیانه بین ایران و عربستان سعودی، پشتیبان قیمت نفت خام است و تحریم‌های جدید ایران می‌تواند به بی‌‌ثباتی در بخش انرژی در سال ۲۰۱۹ بیفزاید. با توجه به این‌که تحریم‌‌های نفتی و بانکی، به مثابه سرعت‌گیر رشد اقتصادی ایران عمل خواهند کرد، تا زمانی که این تحریم‌‌ها برقرار باشد، برنامه‌های اعلامی توسعه صنعت نفت کشور امکان‌پذیر نخواهد بود. مهم‌تر از همه با توجه به تحریم‌های بانکی، «اینستکس» (ابزار پشتیبانی مبادلات تجاری) نیز نهایتاً نخواهد توانست سپر کارآمد و مطمئنی برای اقتصاد ایران در برابر تحریم‌‌ها باشد.

اما در طرف ایالات‌متحده تصمیم برای تمدید و تجدید معافیت‌‌ها نهایتاً در دست شخص رییس‌جمهور ترامپ قرار دارد که تاکنون به صورت غیرقابل پیش‌بینی باقی مانده است.

با توجه به عدم پاسخ روشن «برایان هوک» نماینده ویژه دولت ترامپ در امور ایران در مورد تمدید معافیت‌‌ها، به نظر می‌رسد که ایالات متحده مجبور خواهد بود به خاطر اولویت‌‌های ژئوپلیتیک همچون بحران سیاسی در ونزوئلا، استمرار توافق کاهش تولید اوپک پلاس، نگرانی از افزایش قیمت نفت، رکود دکل‌های آمریکا و کاهش تولید شیل اویل، معافیت‌‌های فوق را برای خریداران بزرگ آسیایی نفت ایران (چین، هند، کره‌جنوبی، ژاپن و ترکیه) تمدید کرده و گزینه صفر کردن صادرات را به حاشیه براند.