ظرفیت اقتصادی بالقوه گردشگری ایران

ظرفیت اقتصادی بالقوه گردشگری ایران

محمدرضا عیوضی

گردشگری در جهان، صنعتی میلیارد دلاری است. این صنعت سهمی بیش از ۹٫۵ درصد یا ۷ میلیارد دلار از اقتصاد جهان و یک‌یازدهم اشتغال جهانی را به خود اختصاص داده است. شورای جهانی سفر و گردشگری (WTTC) پیش‌بینی می‌کند این صنعت سفر و گردشگری به‌طور متوسط سالانه ۴ درصد رشد خواهد داشت و قطار آن در هیچ ایستگاهی توقف نخواهد کرد و به همین دلیل است که کارشناسان این بخش را برای سرمایه‌گذاری ارزشمند می‌دانند.

در سراسر جهان، میراث فرهنگی و بناهای تاریخی در اقتصاد گردشگری نقشی کلیدی دارند و حتی می‌توانند فراتر از آن نقش‌آفرینی کنند. در یک مطالعه که در میان گردشگران بین‌المللی صورت گرفته ۵۰ درصد از پاسخگویان گفته‌اند «فرهنگ» نقش مؤثری در انتخاب مقصد سفرشان داشته است. گزارش‌ها و آمار‌ها نشان می‌دهد گردشگری فرهنگی و میراث تاریخی (Cultural and Heritage Tourism) در تمام دنیا به ویژه در منطقه آسیا- اقیانوسیه و کشورهای عضو سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه با سرعت زیادی رو به افزایش است.

تخمین زده می‌شود ارزش جهانی مستقیم گردشگری میراث فرهنگی تقریباً یک میلیارد دلار است و منطقه آسیا و اقیانوسیه تقریباً ۳۲۷ میلیون دلار از این سهم را به خود اختصاص می‌دهد. همین بخش از صنعت گردشگری به‌طور مستقیم مسؤول ایجاد بیش از ۵۰ میلیون شغل در آسیا و اقیانوسیه است. منافع غیرمستقیم گردشگری میراث فرهنگی نیز خود بیش از یک میلیارد دلار درآمد و تقریباً ۷۵ میلیون شغل در منطقه ایجاد کرده است. این آمار و ارقام نشان می‌دهد توسعه گردشگری فرهنگی تا چه اندازه می‌تواند در رونق اقتصاد در کشورهای مختلف نقش‌آفرینی کند.

بنا به گزارش شورای جهانی سفر و گردشگری در سال ۲۰۱۶ سهم صنعت سفر در GDP جهان ۲٫۱۰ درصد یعنی ۷هزار و ۶۱۳ میلیارد دلار بوده و پیش‌بینی می‌شود در سال جاری میلادی ۶٫۳ درصد افزایش یابد. سهم کل سفر و گردشگری در اشتغال جهان (از جمله اشتغال غیرمستقیم) ۶٫۹ درصد کل مشاغل (بیش از ۲۹۲ میلیون شغل) بوده است که پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۷ با ۵٫۲ درصد رشد به بیش از ۱٫۱۱ درصد کل اشتغال جهان برسد.

گرچه نمی‌توان تصویر جهانی این حوزه از صنعت توریسم را به آسانی ترسیم کرد، اما تردیدی نیست که گردشگری فرهنگی روز به روز سودآورتر و گسترده‌تر می‌شود. تمامی آمار‌های موجود از بازارهای مختلف صنعت، از انگلستان و نیوزیلند گرفته تا استرالیا، هند، چین و دیگر کشور‌ها حاکی از الگوی مشابهی است. توریسم فرهنگی طولانی‌تر از دیگر انواع گردشگری است و درآمدزایی آن نیز بیش‌تر است.

منافع و مزایای گردشگری فرهنگی و میراث تاریخی را می‌توان به ۳ دسته تقسیم کرد: منافع اقتصادی، منافع اجتماعی و منافع زیست‌محیطی. در میان این ۳ دسته، منافع اقتصادی بیش از سایرین مورد توجه مراکز توریستی و البته سیاست‌گذاران قرار می‌گیرد و شاید به همین دلیل است که در اکثر مطالعات تأکید بیش‌تری بر این مزایا شده است.

نشریه تجارت فردا می‌نویسد: گردشگری پول بیش‌تری به اقتصاد تزریق می‌کند، تجارت را رونق می‌بخشد و درآمدهای مالیاتی را افزایش می‌دهد همچنین مانند هر نوع دیگری از گردشگری مشاغل و کسب‌وکارهای جدید خلق می‌کند، رویداد‌ها و جاذبه‌های جدید را شناسایی و معرفی می‌کند، بنابراین سبب تنوع بخشیدن به اقتصاد محلی می‌شود.

علاوه بر این همه، مستنداتی وجود دارد که نشان می‌دهد حمایت و گسترش گردشگری میراث فرهنگی می‌تواند در مناطق و بخش‌های مختلف به نوآوری و تنوع‌بخشی کسب‌وکار‌ها بینجامد: کسب‌وکارهای کوچکی که در کنار بنا‌ها و جاذبه‌های تاریخی شکل می‌گیرند، از فروش صنایع دستی محلی گرفته تا مواد غذایی و دیگر محصولات عمدتاً نوآورانه هستند و خود زمینه‌ساز دیگر کسب‌وکارهای بزرگ و جدی می‌شوند.

مطالعه‌ای که در ایالت ویرجینیای آمریکا صورت گرفته نشان می‌دهد بازدیدکنندگان بناهای تاریخی مدت طولانی‌تری در مقصد اقامت می‌کنند، دو برابر مسافران دیگر از اماکن فرهنگی بازدید می‌کنند و در هر سفر ۵٫۲ برابر سایر گردشگران هزینه می‌کنند.

در سراسر جهان نیز می‌توان شاهد الگوی مشابهی بود. ایالت فلوریدای آمریکا که بیش‌تر به سبب دیزنی ورلد و چشم‌اندازهای ساحلی و خلیج زیبای خود مشهور است، سالانه ۳ میلیارد دلار از هزینه‌ها و ۵۰۰ میلیون دلار از مالیات بناهای تاریخی درآمد دارد و از گردشگری فرهنگی ۱۰۰ هزار شغل ایجاد کرده است.

مزیت دیگر حفاظت و نگهداری از بناهای تاریخی توسعه مشاغل کوچک است. اغلب این مشاغل از پرداخت هزینه‌های راه‌اندازی کسب‌وکار در مرکز شهرهای بزرگ و در مراکز تجاری گران‌قیمت (به دلیل هزینه بالای اجاره یا خرید) ناتوانند اما به راحتی می‌توانند در مجاورت بناهای تاریخی با هزینه کم‌تر و درآمدزایی بیش‌تر به فعالیت بپردازند.

چین یکی از کشورهایی است که از این فرصت بهره وافر برده است. در مجاورت بنا‌ها و جاذبه‌های تاریخی این کشور ساختمان‌های بلااستفاده، به مراکز سرگرمی و گردش تبدیل شده‌اند که در آنها فروشگاه‌های کوچک، لوازم آنتیک، کتاب و آثار هنری می‌فروشند.

به خاطر داشته باشیم اگر در دل برنامه‌ها و استراتژی‌های توسعه گردشگری ایران، سیاست‌های پایدار و هوشمندانه‌ای اتخاذ شود، سامان و رشد اقتصادی از جانب فرهنگ جذب توریست دور از ذهن نخواهد بود و این دقیقاً معبری است که جمهوری اسلامی ایران می‌تواند با استفاده از ظرفیت‌های داخلی، افزایش آمار اشتغال و رشد اقتصادی را رقم بزند.