ثانیه‌شماری صنعت نفت در بزنگاه اروپایی‌ها

عبدالصمد رحمتی، کارشناس نفت و انرژی

به دنبال خروج آمریکا از برجام و نگرانی از بازگشت مجدد تحریم‌ها علیه ایران به عنوان سومین تولیدکننده بزرگ نفت اوپک موجب شد قیمت نفت خام برنت به بالا‌ترین سطح از سال ۲۰۱۴ یعنی به ۸۰ دلار در هر بشکه برسد، پس از آن دولت آمریکا به مشتریان نفت ایران ۱۸۰ روز فرصت داد تا خرید نفت خود از این کشور را کم کنند. این بدان معناست که هرگونه کاهش صادرات نفت ایران به صورت آنی رخ نخواهد داد و شرکت‌ها با عجله به دنبال یافتن جایگزین‌های دیگر نخواهند رفت. البته داده‌های تجاری حاکی از آن است که خریداران نفت ایران در حال تغییر پیدا کردن و رفتن به سمت یک جایگزین دیگر به منظور آماده شدن برای تحریم‌های جدید هستند.

تاریخ به ما نشان داد که شرکت‌های خارجی در بزنگاه‌ها زمین را خالی کرده‌اند و از قرارداد‌های صنعت نفت ما خارج شده‌اند، همچنان که تاریخ در حال تکرار شدن است و شرکت‌ها یکی پس از دیگری اعلام خروج و عدم همکاری را سر می‌دهند و به گفته آنان تا تحریم‌های اعمالی تعیین تکلیف نشوند هیچ‌گونه فعالیتی نخواهند داشت.

انقلاب تکنولوژی و افزایش تولید نفت و گاز شیل در ایالات متحده و کاهش وابستگی این کشور به منابع وارداتی و از طرفی توجه سیاست‌های جمهوری‌خواهان به ویژه دولت ترامپ و موضوع استقلال انرژی و عدم توجه جدی به مسایل زیست‌محیطی از مهم‌ترین برنامه‌های این دولت تا اکنون بوده است. یکی دیگر از سیاست‌های ترامپ در مواجهه با ایران عدم پایبندی به برجام بود و هر چند وقت یک بار با اظهار نظر برجام را توافقی بد تلقی می‌کرد و در نهایت با این کار موفق به ایجاد تردید در دیدگاه سرمایه‌گذاران غربی و اروپایی در ایران شد.

سیاست‌های کنونی ایالات متحده در حال حاضر منطبق با سیاست حزب جمهوری‌خواه بوده و سهام‌داری آنها در شرکت‌های نفتی و به علاوه منافع دولت آمریکا از معاملات نفتی و نظامی با کشورهای تولیدکننده نفت خام در منطقه، موجب گسترش تولید نفت و گاز این کشور و همچنین افزایش صادرات آنها به بازارهای بین‌المللی شده است. در مقابل، کشورهای عضو اوپک از دو سال گذشته به منظور ایجاد تعادل در بازار نفت خام، تولید خود را کاهش دادند که این موضوع موجب شد که آمریکا نیز فرصت را غنیمت شمرده و بازارهای کشورهای عضو اوپک در آسیا همچون چین، هند، ژاپن و کره جنوبی را مورد هدف قرار دهد.

هنوز به‌طور قطعی نمی‌توان گفت پس از اعمال تحریم ایران بازار نفت و قیمت‌ها وارد چه مسیری خواهند شد لیکن پیش‌بینی می‌شود اعمال فشارهای آمریکا برای برگشت تحریم‌های فروش نفت ایران در بازار آسیا منجر به کاهش سهم صادرات به این منطقه شود. بازگشت تحریم‌های ایران با توجه به وجود مازاد عرضه نفت کافی در بازار جهان، در بلندمدت نمی‌تواند بر روی قیمت نفت خام اثرگذار باشد؛ بلکه فقط می‌تواند با اثر روانی کوتاه‌مدت در بازار همانند تنش‌های ایجاد شده در گذشته، قیمت را تا حدودی افزایش ‌دهد.

موضوع دیگری که می‌توان در خصوص تحریم‌های ایران پیش‌بینی کرد فراهم آمدن فرصتی مناسب برای رقبای کشور همانند عربستان، روسیه و عراق است که به دنبال افزایش سهم بازار خود در آسیا هستند. علی‌الخصوص این فرصت برای عربستان که جایگاه قبلی خود را در بازار آسیا از دست داده و جزو هم‌‌پیمانان ایالات متحده است، بسیار حیاتی است. از طرف دیگر کشورهای عضو اوپک و غیراوپک حتی با فرض ادامه توافق کاهش تولید توانایی جبران کمبود عرضه نفت ایران را در بازار نفت جهان خواهند داشت.

متأسفانه کشور به خصوص در بخش صنعت نفت نتوانست از پتانسیل برجام به منظور اجرایی کردن قراردادهای نفتی بهره ببرد. اغلب شرکت‌های غربی و اروپایی به نوعی مدیران، سهام و یا منابع درآمدی آنها وابسته به آمریکا است. در اروپا نیز تجارت و تصدی امور در دست شرکت‌های خصوصی است و شرکت‌ها حافظ منافع خود و سهامدارنشان هستند. این موضوع در آینده نیز می‌تواند بر صنعت نفت کشور اثرگذار باشد.

بر این اساس تنها راه خروج از بحران، همکاری نزدیک با اروپاست و در صورتی‌که کشورهای اروپایی به ایالات متحده بپیوندند و تحریم‌های مالی وضع و کانال‌های بانکی را مسدود کنند، پرداخت پول محموله‌های وارداتی نفت خام از ایران دشوار و وضعیت مطلوبی برای کشور پیش‌بینی نمی‌شود یعنی در نوامبر سال ۲۰۱۸، انتظار می‌رود حدود ۹۰۰ هزار بشکه از صادرات نفتی کشور در معرض ریسک قرار گیرد.

از طرفی با توجه به اعمال تحریم‌های آمریکا و احتمالاً خودداری کشورهای اروپایی و آسیایی از خرید نفت‌خام ایران و تعهد کشورهای عربستان، کویت، عراق و همچنین روسیه مبنی بر جبران کمبود عرضه ایران و از طرف دیگر احتمال عقب‌نشینی و عدم حمایت اروپا از ایران به نظر می‌رسد که می‌بایست سیاست‌های پیش روی توسعه میادین نفتی کشور به سمت میادین مشترک، توسعه میادینی که بیش‌ترین صرفه اقتصادی را دارند و همچنین پیگیری روش‌های ازدیاد برداشت از میادینی در حال تولید هستند، معطوف شود و لازم است توسعه سایر میادین با توجه به شرایط احتمالی بازار و مشکلات مالی شرکت ملی نفت ایران فعلاً به تعویق بیفتد.