از تئوری آدام اسمیت تا ساخت پالایشگاه‌های کوچک

رامین شاهی – از ساخت پالایشگاه بزرگ آبادان در سال ۱۲۹۱ تاکنون قریب ۱۰۴ سال می‌گذرد و طی این سال‌ها ظرفیت پالایشگاهی کشور به بیش از ۱٫۸ میلیون بشکه در روز رسیده است و طرح ساخت چند پالایشگاه دیگر نیز در حال ساخت است تا این ظرفیت بیش از پیش شود.

در این بین روند ساخت و اجرای طرح‌های جدید پالایشگاهی کشور همچون پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس، طرح ۴۸۰ هزار بشکه‌ای پالایشگاهی سیراف، ۱۵۰ هزار بشکه‌ای پالایشگاه آناهیتا، ۳۰۰ هزار بشکه‌ای پالایشگاه بهمن گنو در بندر جاسک و ۱۲۰ هزار بشکه‌ای پالایشگاه پارس با درصدهای مختلف پیشرفت در حال ساخت و تکمیل است اما سرعت اتمام این پروژه‌ها برای دستیابی به ظرفیت نزدیک به ۳ میلیون بشکه، پالایش و فرآوری انواع فرآورده‌های نفتی، حرکت چندان مناسبی ندارد.

از سویی شاهدیم برخی کشورهای کوچک در حالی‌که هیچ چاه نفتی ندارند و از مزیت اقتصادی آن بی‌بهره‌ هستند با ساخت انواع پالایشگاه‌های نفت یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان انواع فرآورده‌های نفتی محسوب شده و وزن تعیین‌کننده‌ای در بخش تولید و صادرات انواع فرآورده‌های نفتی را در جهان دارا هستند. به گونه‌‌ای که اخیراً به دنبال اجاره یکی از جزایر کشورمان برای سرمایه‌گذاری و استفاده از مزیت‌های اقتصادی ایران هستند، این در حالی است که کشورمان علی‌رغم داشتن منابع عظیم نفت و گاز و توان ساخت انواع پالایشگاه‌های نفتی همچنان واردکننده بنزین به عنوان یکی از فرآورده‌های مهم نفتی است.

در این راستا افزایش بیش از ۵ برابری واردات بنزین در ۳ سال اخیر جدا از ضررهای اقتصادی می‌تواند بار دیگر واردات بنزین را به پاشنه‌آشیل اقتصاد کشور و یکی از کانون‌های مهم غرب برای ایجاد فشار به کشور تبدیل کند لذا در شرایطی که کمبود شدید بودجه چالشی است که همه پروژه‌های عمرانی و زیربنایی کشور را آزار می‌دهد اما به نظر ‌‌می‌رسد باید استراتژی ساخت پالایشگاه‌ها را در کشور تغییر داد. موضوعی که ‌‌می‌تواند گره‌گشای مشکل کمبود فرآورده‌های نفتی با توجه به نیاز کشور شود زیرا برای کشوری که بیش از یک قرن سابقه تولید و اکتشاف نفت را دارد واردات فرآورده‌های نفتی به‌خصوص بنزین بسیار تلخ و دردآور است.

باید توجه داشت در شرایط فعلی که کشور با مشکل جدی کمبود منابع اعتباری و دیرکرد اتمام و ساخت پالایشگاه‌های طراحی شده مواجه است تغییر راهبرد ساخت پالایشگاه‌های کوچک چند ده هزار بشکه‌ای ‌‌می‌تواند گره‌گشای حل مشکلات پالایشی ایران در چند سال آینده باشد.

باید توجه داشت در پالایشگاه‌های کوچک سرمایه به مراتب کم‌تری مورد نیاز است که ‌‌می‌توان آن‌را با تشویق و جذب سرمایه‌گذاران بخش خصوصی به سرانجام رساند زیرا ‌‌می‌توان به جای ساخت یک برج چند ده طبقه که ساخت آن سال‌ها طول بکشد چند خانه کوچک چند طبقه ساخت که عملاً ظرفیت همان برج پرهیاهو را داشته باشد.

از سوی دیگر در شرایطی که دولت بدهی کلانی به پیمانکاران داخلی دارد، علاقه‌ای به ساخت پالایشگاه‌های کوچک از خود نشان نمی‌دهد. موضوعی که علاقه‌مندی به آن بار‌ها از سوی بخش خصوصی و انجمن خصوصی نفتی نشان ‌‌داده شده است. ساخت پالایشگاه‌های کوچک کلید نمی‌خورد مگر در حالی که ساخت نیروگاه‌های برق هسته‌ای کوچک و نیز تولیدات برق آبی کوچک نیز از استراتژی‌های ساخت و ساز در آینده کشورهای صنعتی قرار گیرد، امری‌که به دلیل تغییر و ارتقای فن‌آوری‌ها در گذشته میسر نبود لیکن در سال‌های اخیر امکان‌پذیر شده است .

در حالی که رشد علوم و فنون این اجازه را می‌دهد تا ساخت پالایشگاه‌های کوچک مقرون به صرفه و ممکن باشد باید در نظر داشت با وجود مشکلات بسیار زیاد در نظام بانکی کشور، امکان تضمین پروژه‌های پالایشگاهی کوچک و اعطای اعتبارات ساخت آن از سوی نظام بانکی به مراتب آسان‌تر و امکان‌پذیرتر است.

این امید وجود دارد تا مسؤولین وزارت نفت کنونی از رشد فن‌آوری‌ها در ساخت پالایشگاه‌های کوچک بهره برده و از نظریه‌های پوسیده مزیت اقتصادی مطلق و نسبی آدام اسمیت‌‌ها عبور کنند تا ضمن بهره‌مندی از مواهب اقتصادی و دستیابی به اقتصاد مقاومتی، اجازه ندهند تا ضعف کشور در تولید انواع فرآورده‌های نفتی تبدیل به پاشنه آشیل کشور شود.