بیمه، پوششی برای جبران ریسک‌ها در قرارداد-قسمت اول مصطفی خانزادی گرشاسب خزائلی وقتی که کارفرما و پیمانکار (یا مشاور) یک قرارداد را شکل می‌دهند، در حقیقت موافقت کردند که هر کدام چه ریسک‌هایی را باید بپذیرند. پس از آن‌که هر دو باید آماده مدیریت ریسک‌ها با هدف کاهش هزینه‌ها باشند. آمادگی برای مدیریت یک ریسک […]
بیمه، پوششی برای جبران ریسک‌ها در قرارداد-قسمت اول
مصطفی خانزادی
گرشاسب خزائلی
وقتی که کارفرما و پیمانکار (یا مشاور) یک قرارداد را شکل می‌دهند، در حقیقت موافقت کردند که هر کدام چه ریسک‌هایی را باید بپذیرند. پس از آن‌که هر دو باید آماده مدیریت ریسک‌ها با هدف کاهش هزینه‌ها باشند. آمادگی برای مدیریت یک ریسک شامل شناسایی کامل ریسک، سازمان توانا برای مدیریت آن (حتی با برون‌سپاری) و فراهم‌آوری ابزار لازم برای کنترل ریسک می‌باشد.
تصمیم کارفرما درباره انتخاب یک ساختار قراردادی، حول تصمیم به چگونگی تخصیص ریسک‌های پروژه می‌چرخد. موفقیت و بهینه کردن هزینه پروژه بستگی زیادی دارد به شناسایی دقیق و سپس تخصیص مناسب ریسک‌های پروژه و این‌که هر طرف قراردادی ریسک، اختصاص یافته به خود را به نحو مناسب مدیریت نماید. در اکثر موارد می‌توان عمده ریسک‌های پروژه را تنها به‌کارفرما یا پیمانکار منتقل نمود. ولی شرایط مطلوب در یک ساختار آن است که ریسک‌های قراردادی به نحوی متعادل بین هر دو طرف تقسیم شود. شرط موفقیت یک ساختار قراردادی، تعادل ریسک بین کارفرما و طرف قراردادی مقابل او است.
ابزار کنترل ریسک در یک قرارداد را می‌توان به دو بخش مجزا تقسیم نمود. در بحث مدیریت قراردادها، ابزارهای به‌کار رفته بیشتر معطوف به مشوق‌‌‌‌‌‌‌ها –تضمین‌ها و تعهدات- اختیارات و رویه‌های لازم برای کنترل ریسک‌ها می‌باشد. درحالی که در حوزه بحث مدیریت پروژه این ابزار‌‌‌‌‌‌ها در ۴ دسته متفاوت تقسیم می‌شوند که بسته به ارزش ریسک و راهبردهای انتخابی مدیریت پروژه می‌توانند انتخاب گردند. یکی از عمده‌‌ترین این ابزار انتقال ریسک به یک شخص سوم است.
ولی انتقال یک ریسک به عامل بیرونی، نیازمند کارایی آن عامل برای پذیرش مدیریت آن ریسک است. کارایی یک شرکت در مدیریت ریسک برپایه توانایی آن در شناخت ریسک مشخص، حضور و اختیارات او در پروژه (به ویژه مرحله آماده‌سازی و تعریف پروژه) پاداش احتمالی برای کنترل آن ریسک و موقعیت مالی او برای پذیرفتن ریسک قرار دارد. در صورت نبود توان کافی برای کنترل ریسک در نزد آن شخص، انتقال ریسک جز به خطر انداختن پروژه و افزایش هزینه‌های کارفرما نتیجه دیگری را در پی نخواهد داشت. شرکت‌های بیمه با شناخت ریسک‌ها و ابزارهای کنترل آن در پروژه‌های رایج و داشتن سبدی از ریسک‌های مشابه که به آنها توانی مالی لازم برای پذیرش مدیریت ریسک را می‌دهد، در ازای دریافت هزینه‌ای متناسب، کنترل ریسک خاص را به نفع کارفرما (یا دیگر عوامل پروژه برحسب مورد) عهده‌دار می‌شوند.
انتقال ریسک با هدف ایمن‌سازی پروژه در برابر عدم اطمینان‌های پیش رو، با سپردن مدیریت ریسک به یک عامل توانا برای این امر است. برخلاف تصور رایج، انتقال ریسک به معنای پذیرش وقوع ریسک مشخص نمی‌باشد و هدف از انتقال ریسک به معنای یافتن صندوقی برای جبران خسارات نیست. انتقال ریسک و در نتیجه بیمه در قرارداد ابزاری برای مدیریت ریسک است. که قابلیت اعتماد پروژه را بالاتر می‌برد. در این صورت کنترل ریسک واگذار شده به مراتب هزینه کم‌تری نسبت به حالتی که قرار بود خود بیمه‌گزار پذیرای آن شود انجام می‌شود. لذا بیمه به معنای کاهش هزینه مدیریت ریسک و در نتیجه هزینه قرارداد می‌باشد و نه هزینه وارد بر آن.
تعریف ریسک
بیشتر تصمیمات قراردادی بر پایه حدسیاتی درباره آینده گرفته می‌شود. تصمیم‌گیری براساس فرضیات، حدسیات، برآورد‌‌‌‌ها و و پیش‌بینی‌های حوادث آینده، همراه با ریسک است. ریسک یک مفهوم انتزاعی است که تعریف آن مشکل و در خیلی از موارد اندازه‌گیری آن غیرممکن است.
تعریف وسیع‌تر، ریسک را «در معرض خطر قرار گرفتن» تعریف کرده است. فرهنگ سرمایه‌گذاری نیز ریسک را زیان بالقوه سرمایه‌گذاری که قابل محاسبه است می‌داند. یک تعریف کاربردی ریسک در زیر آمده است:
ریسک و عدم قطعیت یک بیان موقعیتی است که محصول واقعی یک رویداد یا فعالیت از مقدار پیش‌بینی یا برآورد شده، متفاوت باشد.
این محصول ممکن است بهتر یا بدتر از مقدار اولیه پیش‌بینی شده باشد که در این به تربیت ریسک‌های upside و downside خوانده می‌شوند. تعریف کامل‌تر زیر مفهوم ریسک را روشن‌تر خواهد کرد: «ریسک بیان احتمال سود یا زیان‌های مالی و اقتصادی، آسیب‌‌‌‌‌ها و ضررهای فیزیکی تأخیرهایی که پیامدهای عدم اطمینانی است که در نتیجه انجام یک عمل خاص به وجود می‌آیند، می‌باشد» ریسک را خاص پروژه‌های ساخت این گونه می‌توان تعریف کرد: ریسک‌های پروژه شامل همه فاکتورهای احتمالاتی است که نمی‌توانند در ابتدا پیش‌بینی و در هزینه پروژه برآورده شوند.
یکی از سخت‌‌ترین مراحل مدیریت پروژه، بررسی و برآورد تأثیرات ریسک‌های متفاوت بر فرایند انجام پروژه می‌باشد. مهم‌ترین تأثیراتی که ریسک‌های روی پروژه می‌توانند بگذارند موارد زیر می‌باشد.
– شکست در اجرای پروژه با قیمت برآورد شده
– عدم تکمیل پروژه در تاریخ مورد نظر
– ناتوانی در رسیدن به کیفیت و روند بهره‌برداری مورد نظر
واژه ریسک هنگامی به‌کار می‌رود که بتوان احتمال وقع یک پدیده را ارزیابی کرد. به عبارت دیگر ریسک‌ها قابل برآورد هستند. برای محاسبه میزان ریسک رابطه منطقی به‌کار می‌رود:
میزان تأثیر*احتمال وقوع= میزان ریسک
درحالی که واژه عدم قطعیت در مواردی به‌کار می‌رود که احتمال وقوع یک پدیده را نتوان تعیین کرد. به همین علت عدم قطعیت قابل برآورد نیست. به هرحال
باید توجه داشت در تمام مواردی که ما در یک پدیده قبل از وقوع آن و براساس اطلاعات محدود، تصمیم‌گیری می‌کنیم، این تصمیم براساس نظرات، قضاوت‌های حرفه‌ای و درجه‌ای از عقاید شخصی تصمیم گیرنده درباره آن پدیده می‌باشد.
مدیریت ریسک یک قرارداد
اجرای موفق یک پروژه و انجام تعهدات قراردادی، کار آسانی نیست. فرایند آماده‌سازی قرارداد پیچیده، وقت گیر و پر هزینه است. اینها همه باعث می‌شود که طرف‌های پروژه مجبور باشند، ساختار خاصی را مهیا کنند تا ریسک‌های پروژه را کنترل کرده و در نتیجه شانس پروژه را در رسیدن به اهداف خود افزایش دهند. لذا کنترل و مدیریت ریسک‌ها، لازمه موفقیت یک پروژه است. به همین دلیل مدیریت ریسک را مرکز ثقل ساختار هر پروژه دانسته‌اند. مدیریت ریسک عبارت است از فرایندی که از طریق یک سازمان یا سرمایه‌گذار با روشی بهینه در مقابل انواع ریسک‌ها از خود واکنش نشان می‌دهد. کلیه شرکت‌ها، پیمانکاران، کارفرمایان و… در شرایط عدم اطمینان تصمیم به‌کار می‌گیرند. سازمان‌های موفق آنهایی خواهند بود که بر این شرایط احاطه یابند.
ریسک‌ها اصولاً قابل حذف نیستند بلکه باید روشی را برای کنترل آن جست. مدیریت ریسک ابتدا انواع ریسک‌های را شناسایی می‌کند و سپس ابزاری برای کنترل آنها مشخص می‌سازد. مدیریت صحیح ریسک‌های پروژه موجب:
تضمین امنیت و موفقیت پروژه به علت کاهش خطرات احتمالی پروژه و ایجاد آمادگی برای مقابله با آنها
کاهش هزینه‌های طرفین با شناسایی خطرات احتمالی و پیش‌بینی ابزاری برای کنترل ضررهای حاصل از وقوع ریسک.
انعقاد قرارداد و ترتیبات مناقصه در زمان کوتاه‌تر و به صورت موفق‌تر به علت شناسایی نقاط خطر و تضمین‌های لازم برای کنترل آنها
مشخص شدن مسؤولیت هر طرف در کنترل ریسک‌ها و در نتیجه تعیین سود مورد انتظار آنها.
پیش‌بینی ابزار لازم برای کاهش خطرات احتمالی و گروه‌هایی که توان این امر را دارند برای دعوت به حضور در سازمان پروژه.
فرایند مدیریت ریسک
استناندارد PMBOK (Project Management Body of Knowledge) برای مدیریت ریسک ۶ مرحله زیر بیان کرده است:
برنامه‌ریزی مدیریت ریسک
شناسایی ریسک
ارزیابی ریسک ها
برنامه‌ریزی واکنش به ریسک
کنترل و پیگیری فرایند مدیریت ریسک
در حالی که فرایند ریسک آن گونه که استاندارد ۲۰۰۳، Iso 10006 عنوان کرده است دارای مراحل زیر است:
ارزیابی ریسک
پاسخگویی به ریسک
کنترل ریسک
به هر روی در هر دو استاندارد چند مرحله اصلی را در بیان‌های مختلف مشاهده می‌گردد که در زیر به‌طور خلاصه شرح داده خواهند شد.
شناسایی ریسک ها
در اولین مرحله می‌بایست خطرات ناشی از مراحل مختلف اجرای یک پروژه شناسایی شوند. با بررسی دقیق مراحل یک پروژه و تقسیم بندی صحیح آنها به نحوی که پایه‌ای برای مراحل بعد باشد و به‌کارگیری تجربیات به دست آمده حاصل از اجرای پروژه‌های تجربه شده، این ریسک‌ها مشخص می‌گردند.
شناسایی ریسک مهم‌ترین مرحله مدیریت ریسک است که براساس برنامه‌ریزی و مدیریت ریسک می‌باشد. در این مرحله با شناسایی ریسک‌ها و احتمال وقوع آنها جهت‌گیری مدیریت ریسک تعیین می‌شود. در مرحله شناسایی ریسک باید موارد زیر را برای هر ریسک تخمین زد.
احتمال وقوع
محدوده نتایج ممکن
زمان پیش‌بینی شده
پیش‌بینی تکرار
بدون شناخت تمامی ریسک‌ها متحمل در فرایند انجام پروژه روند مذاکرات بسیار طولانی پر هزینه خواهد بود و حتی‌الامکان بی‌نتیجه ماندن آن می‌باشد با شناخت ریسک‌ها بیش از مرحله آماده‌سازی پروژه (قبل از مطالعات امکان‌سنجی و دعوت به مناقصه) روند کار با سهولت بیشتری همراه بوده به میزان زیادی موجب کاهش هزینه‌های شرکت‌کنندگان و موفقیت کارفرما در کنترل قرارداد می‌گردد و مطمئن‌‌ترین ابزار برای تضمین موفقیت در رسیدن به اهداف طرح است.
برای شناسایی ریسک‌های یک پروژه، لازم است که همه عوامل پروژه، به اطلاعات قابل اعتماد و کافی درباره پروژه دسترسی داشته باشند. این اطلاعات لزوماً توسط عاملی که در بهترین موقعیت جذب ریسک است منتشر شود. همه این ریسک‌ها باید با ارزیابی دقیق، براساس ۴ فاکتور زیر مشخص شوند:
منشأ وقوع ریسک، در این قسمت باید اهداف کارفرما از پروژه، با توجه به تجربیات و اشتباهات احتمالی مجریان، شرایط محیطی پروژه و حوادث غیرقابل پیش‌بینی تعیین شود.
خصوصیت موقتی یا دائمی بودن ریسک
امکان کاهش اثر آن: در این حالت بررسی می‌شود که می‌توان ریسک را به یک عامل سوم یا پوشش‌های بیمه‌ای آماده منتقل کرد.
پیامدهای ناشی از وقوع ریسک: در این حالت پیامدهایی مانند فسخ یا پرداخت غرامت قرارداد و یا جبران زیان‌های وارده شناسایی می‌شود.
منبع: کتاب بیمه در قراردادهای عمرانی
این مطلب بدون برچسب می باشد.
دیدگاه بسته شده است.