محمد خاني، اكبر محمدزاده چكيده اگرچه پيمانكار مسؤوليت اوليه را در ايمني كاركنانش بر عهده دارد اما كارفرما نيز مسؤوليت دارد تا با نظارت كامل بر فعاليت‌هاي پيمانكار و تجزيه تحليل آن‌ها از نقطه نظر ايمني از بروز حوادث و آسيب‌هاي احتمالي جلوگيري كند. با توجه به تجربه‌هاي تلخ گذشته ثابت شده است […]
محمد خاني، اكبر محمدزاده
چكيده
اگرچه پيمانكار مسؤوليت اوليه را در ايمني كاركنانش بر عهده دارد اما كارفرما نيز مسؤوليت دارد تا با نظارت كامل بر فعاليت‌هاي پيمانكار و تجزيه تحليل آن‌ها از نقطه نظر ايمني از بروز حوادث و آسيب‌هاي احتمالي جلوگيري كند. با توجه به تجربه‌هاي تلخ گذشته ثابت شده است كه عملكرد ايمني مؤسسات پيمانكاري نسبت به عملكرد كارفرما از درجه پايين‌تري برخودار است. در گذشته‌اي نه چندان دور مديريت ايمني و بهداشت به ويژه در كارگاه‌هاي ساختماني پيمانكاران صنعت آب و فاضلاب آن چنان سازماندهي شده و رضايت بخش نبود. عوامل مختلفي از قبيل تجربه كم در زمينه الزامات ايمني كارگاه‌ها و محل‌هاي اجراي پروژه‌ها، كم توجهي پيمانكاران و نبود آموزش مناسب نسبت به مسايل ايمني و بهداشت سبب اين وضعيت شده بود. لذا با توجه به گستردگي اجراي طرح‌هاي آب و فاضلاب در كشور و در نتيجه روند رو به رشد فعاليت پيمانكاران اين صنعت، لازم بود در راستاي حفظ سلامت، ايمني و آسايش كارگران و مردم، مسؤولين توجه بيش‌تري به رعايت استانداردهاي اجرايي فعاليت‌هاي عمراني شركت‌هاي آب و فاضلاب داشته باشند و آن‌چه در اين رابطه نمود داشت، چگونگي مديريت پيمانكاران بود.
با عنايت به مطالب ياد شده، شركت مهندسي آب و فاضلاب كشور به عنوان يك شركت مادر تخصصي در پي ايجاد دستورالعمل اجرايي ايمني در پروژه‌هاي عمراني از سال ۱۳۸۸ توجه دقيقي به بحث مديريت ايمني پيمانكاران كرد.
نتايج و بحث: در اين مقاله سعي شده كه به صورت مطالعه موردي روند پياده‌سازي مديريت ايمني و بهداشت پيمانكاران در تمامي مراحل پروژه عمراني اعم از مناقصه، اقدامات پيش از شروع كار و به هنگام كار، هنگام برچيدن كارگاه و ارزيابي نهايي پيمانكار پروژه از نظر ايمني و بهداشت بعد از اتمام پروژه كه در شركت آب و فاضلاب استان آذربايجان شرقي انجام مي‌گيرد، تشريح شود. در نهايت در پي يافتن مشكلات و كاستي‌هاي موجود در اين زمينه بوده و با ارایه راهكارهايي كه منتج به كاهش حوادث كاري، خسارت و حذف مخاطرات پروژه‌هاي عمراني شركت مي‌شود، موجب بهبود وضعيت ايمني پيمانكاران شود.
تجربه حاصله بازگوي آن است كه با ارزيابي به‌موقع و مناسب ايمني و بهداشت پيمانكاران در تمامي مراحل كار از حوادث كاري كه در محيط كار به وجود مي‌آيد كاسته مي‌شود و اين در پي ايجاد فرهنگ صحيح شعار «ايمني همراه با كار» به جاي شعار «اول ايمني بعد كار» است.
مقدمه
تنوع و ريسك خطرات موجود در محيط‌هاي كاري، به حدي بالاست كه در عمل امكان جبران پيامدهاي حاصله غير ممكن مي‌شود به همين علت علم ايمني رويكردي كاملاً پيش‌گيرنده به خود گرفته است. يكي از مشخصات بارز اين علم كاركرد سيستماتيك آن است به نحوي كه در تمام مراحل شناسايي، ارزيابي و كنترل، بر روي كليه عناصر درگير تأكيد مي‌كند. عناصر اصلي اين سيستم شامل انسان، تجهيزات، مواد و محيط است. از ميان عناصر ياد شده، انسان بحراني‌ترين عامل محسوب مي‌شود زيرا اين عنصر در عين حالي كه بر عناصر ديگر تفوق دارد قادر است با رفتارهاي نا ايمن خود ۳ عنصر ديگر را تحت تأثير خود قرار دهد.
عامل انساني سيستم ايمني شامل طيف وسيعي از افراد، از مديريت ارشد تا كارگران ساده را در بر مي‌گيرد. امروزه يكي از گروه‌هاي انساني موجود در اين بخش كه اهميتي روز افزون به خود مي‌گيرد پيمانكاران هستند. پيمانكاران گروه‌هاي ثالثي هستند كه براي تقبل انجام وظايفي خاص،گروه قابل توجهي از نيروهاي انساني را به خدمت مي‌گيرند. در ايران روند سريع و وسيع واگذاري فعاليت‌هاي خدماتي و اجرايي بخش‌هاي دولتي به پيمانكاران جهت اجرا باعث افزايش بيشمار شركت‌هاي پيمانكاري شده است و شركت‌هاي آب و فاضلاب نيز از اين امر مستثنانبوده‌اند و با توجه به گستره فعاليت‌هاي اين شركت‌ها نياز است در پروژه‌هاي عمراني و بهره‌برداري‌ها از پيمانكاران استفاده کنند.
بحث و بررسي
آمارها بيانگر اين موضوع هستند كه عملكرد بهداشتي، ايمني و زيست‌محيطي (HSE) پيمانكاران هيچ‌گاه به مطلوبيت خود شركت‌هاي كارفرما نبوده و عملاً ميزان و شدت حوادث در پروژه‌هاي تحت راهبري شركت‌هاي پيمانكاري بسيار بالاتر از پروژه‌هايي است كه با استفاده از پرسنل خود واحدهاي صنعتي اجرا مي‌شود. از دلايل اين امر مي‌توان به بالا بودن ميزان خطرهاي بالقوه فعاليت‌هاي زير نظر شركت‌هاي پيمانكاري و كم توجهي پيمانكار و كارفرما اشاره کرد. متأسفانه اكثريت مديران واحدهاي صنعتي در زمان انتخاب پيمانكاران با مسؤولين ايمني واحدهاي تحت سرپرستي‌شان مشورت نکرده و عملاً حساسيت زيادي به برنامه‌هاي HSE و به ويژه سيستم مديريت (HSE-MS) HSE خاص پيمانكار نشان نمي‌دهند و يا اگر هم اين حساسيت محقق شود بسيار زودگذر بوده و تا پايان پروژه استمرار نخواهد داشت.
با اين‌كه مسؤوليت مستقيم حوادث در فعاليت‌هاي پيمانكاري بر عهده پيمانكار مربوطه است اما هميشه خسارات مالي، زماني و اعتباري بزرگي در عملكرد و اعتبار سازمان كارفرما دارد و براي همين سازمان‌هاي كارفرما از ناظران در پروژه‌ها استفاده مي‌كنند تا در راستاي كنترل هرچه بهتر پيمانكاران از نظر مديريت ايمني، بهداشت و محيط زيست انجام وظيفه کنند. مشاركت فعال و مداوم واحدهاي صنعتي شركت‌هاي پيمانكار لازمه دستيابي به هدف اصلي يا همان بهبود عملكرد HSE است. نقش سازمان‌هاي كارفرما و شركت‌هاي پيمانكار در اين زمينه كاملاً متمايز است، اما با اين حال مي‌توان با تعريف روشني از مسؤوليت‌ها و انتظاراتي كه واحدهاي صنعتي (كارفرما) از پيمانكاران دارند، در راستاي ارتقای عملكرد گام برداشت. به عنوان مثال واحدهاي صنعتي بايد با پيمانكار، برنامه‌هاي شركت‌هاي مذكور را تحت بازبيني و ارزيابي قرار دهد و پيمانكار نيز در HSE استفاده از سيستم مديريت مقابل بايد اطلاعات مورد نياز را فراهم کند. ايجاد يك قالب استاندارد براي آماده‌سازي اطلاعات مورد نياز مي‌تواند در تسريع و تسهيل فرایند ارتباطات نقش مهمي ايفا کند.
يكي از الزاماتي كه در سيستم‌هاي مديريت HSE مورد توجه قرار مي‌گيرد، مواردي است كه سازمان و واحدهاي توليدي و صنعتي بايد در انتخاب پيمانكار رعايت کنند. به منظور انطباق با الزامات سيستم مديريت HSE شركت‌هاي پيمانكاري بايستي يك HSE-MS سازگار با HSE-MS سازمان‌ها و واحدهاي كارفرما داشته باشد و يا لازم است كه مطابق با سيستم مديريت HSE كارفرما عمل کنند.
نقش مديريت شركت آب فاضلاب در رابطه با ايمني پيمانكاران
براي بررسي نقش مديريت در ارتباط با ايمني پيمانكاران، آن‌ها را به دو دسته تقسيم مي‌کنيم: دسته اول پيمانكاراني هستند كه محل فعاليت آن‌ها با كارفرما در يك محدوده مشخص است. اين در مواردي است كه كارفرما در محيطي عمراني مشغول به‌كار است و از پيمانكاران براي انجام اموري استفاده مي‌کند. در اين حالت كارفرما قطعاً نظارت بيش‌تري بر ايمني پيمانكاران دارد. اين موضوع در شركت‌ها و مؤسساتي كه داراي نظام جامع و يا استانداردهاي ايمني مي‌باشند نمود بيش‌تري دارد.
دسته دوم پيمانكاران، كه بيش‌تر مورد بحث مي‌باشند، پيمانكاراني هستند كه پرسنل آن‌ها به لحاظ محيط كار ارتباط زيادي با پرسنل كارفرما ندارند. در اين حالت پيمانكار سعي بر اين دارد تا با صرف حداقل هزينه‌ها، تعهدات خود را در قبال كارفرما به انجام برساند. در اين صورت كارفرما مكلف است تا با استقرار نظام مناسب در مراحل مختلف اعم از زمان عقد قرارداد و حين فعاليت بر وضعيت ايمني پيمانكاران نظارت کند. از سال ۱۳۸۸ شركت مهندسي آب و فاضلاب كشور با تدوين دستورالعمل ايمني در پروژهاي عمراني، برآن شد كه پيمانكاران اين صنعت را كه طيف عظيمي از پروژه‌هاي عمراني و بهره‌برداري به آن‌ها محول شده است را از نظر HSE مديريت كند. خوشبختانه با ديد وسيع مديران ارشد اين صنعت، HSE تنها در يك مقطع زماني ديده نشده است و در تمامي مراحل، از مناقصه و عقد قرارداد گرفته تا استقرار كارگاه و در نهايت برچيدن كارگاه مد نظر بوده و براي هر مرحله برنامه‌هايي براي نظارت و كنترل، طراحي و اجرا شده است و سير كاهش حوادث از سال ۱۳۸۹ تا سال ۱۳۹۱ بيانگر اتخاذ تدابير مناسب در اين راستا بوده است.
در اين ميان نبايد از فعاليت‌هاي كميته‌هاي ايمني و بهداشت و واحدهاي HSE شركت‌هاي آب و فاضلاب چشم پوشي كرد كه در تمامي مراحل با دقت فراوان و بررسي‌ها و شناسايي‌هاي دقيق باعث ارتقای مسایل ايمني و بهداشت و زيست‌محيطي پيمانكاران شده‌اند.
نقش مديريت شركت‌هاي پيمانكار در ارتباط با ايمني و پيشگيري از حوادث
ديدگاهي كه در مديريت شركت‌هاي پيمانكاري حكمفرما است نقش بسزايي در ارتباط با ايمني و كنترل حوادث دارد. اين ديدگاه را از بعدهاي مختلف كه تأثير بسزايي دارند مي‌توان بررسي كرد كه در ذيل بدان‌ها اشاره شده است.
بعد اقتصادي، فني و اجرايي
استفاده از نيروهاي غير متخصص به دليل پايين بودن هزينه‌هاي نيروي انساني-واگذاري مسؤوليت به افراد بي‌تجربه و غير فني-عدم توجه به بازرسي به كاهش نمره ايمني پيمانكاران منجر مي‌شود. اكثريت شركت‌هاي پيمانكاري در پي انجام تعهدات خود در قبال كارفرما از بسياري از مسايل هم‌چون HSE چشم‌پوشي كرده و توجه چنداني بدان ندارند. واگذاري مراحل اجرايي پروژه توسط پيمانكار برنده شده در مناقصه به شركت‌هاي دست دوم فاقد صلاحيت و عدم نظارت بر نحوه عملكرد آنان در زمينه‌هاي فني، ايمني و اجرايي باعث تحميل هزينه‌هاي زيادي از قبيل هزينه حوادث،كاهش كيفيت كار و عدم تحويل پروژه توسط كارفرما و هزينه‌هاي اصلاح و رفع نقص طرح مي‌شود.
بعد گزينش و آموزش
عدم وجود سيستم گزينشي مناسب و بي‌توجهي به آموزش فني و ايمني پرسنل اجرايي، زمينه ساز مشكلات براي پيمانكاران است. شايد بدون ترديد باتوجه به آمارهاي موجود در حوادث كه اكثراً از خطاي انساني بوده است مي‌توان گفت نيروي غير متخصص و آموزش‌نديده براي سيستم مديريت HSE مضرترين است. پس براي كنترل و مديريت ايمني پيمانكاران بايد به نيروهاي مورد استفاده شركت پيمانكاري توجه بيش‌تري شود.
بعد HSE
عدم رهبري، توجه و نظارت بر نگهداري صحيح تجهيزات و ماشين‌آلات و مواد اوليه و استفاده از تجهيزات ناايمن و داراي نقص فني، عدم توجه به خريد لوازم و ابزارهاي صحيح مناسب به لحاظ مسایل فني و ايمني و عدم هماهنگي لازم بين واحدهاي مختلف كاري باعث بروز مشكلات عديده‌اي خواهد شد.
نقش پرسنل اجرايي پيمانكاران در بروز و پيشگيري از حوادث
پوشش نامناسب و غير ايمن در محل كار (عدم استفاده از لباس كار و وسايل حفاظت فردي مناسب)، استفاده نامناسب از تجهيزات و ماشين‌آلات، عدم رعايت مسایل ايمني در حين كار، خصوصيات شخصيتي كارگران من‌جمله بي‌باكي، كم‌حوصلگي و سن بالا و پيري و خصوصيات جسمي، نبود فرهنگ استفاده از ابزار ايمني، عدم ثبات كاري و موقت بودن فعاليت اجرايي كار، عدم اطمينان از حمايت پيمانكار در طي دوره درمان ناشي از سوانح كار و ترس از دست دادن موقعيت كاري در نتيجه عدم مديريت صحيح پيمانكار در رابطه با پرسنل اجرايي منجر به عدم ايجاد يك فرهنگ مناسب ايمني و بهداشتي در بين پرسنل پيمانكار مي‌شود.
نتايج عملكرد ضعيف ايمني پيمانكاران در شركت آب و فاضلاب
· افزايش قيمت مناقصه (به دليل وقوع حوادث و تحميل هزينه به پيمانكار)
· تأخير در انجام پروژه‌ها (اتلاف وقت)
· پيامدهاي فرهنگي-رواني و اجتماعي حوادث بر جامعه و شركت
· تحميل خسارت به شركت در اثر آسيب ديدن تجهيزات
· تحميل خسارت به شركت دراثر وقفه درتوليد و خدمات (آبرساني و جمع‌آوري فاضلاب)
· مشكلات قضايي و حقوقي ناشي از حادثه
اقدامات و بسترسازي‌هاي انجام گرفته در صنعت آب و فاضلاب جهت مديريت HSE پيمانكاران
حال با شناخت عوامل تأثير گذار‌در مديريت HSE پيمانكاران، بهتر است كه با راهكارهاي ارتقای ايمني و مديريت ايمني بهداشت پيمانكاران در صنعت آب و فاضلاب آشنا شد.
اقدامات انجام شده در مرحله مناقصه و انتخاب پيمانكار
· ارزشيابي ايمني پيمانكاران و تعيين شركت‌هاي پيمانكاري نمونه ايمني در هرسال در سطح شركت‌ها
· دعوت از پيمانكاران جهت شركت در همايش‌هاي ايمني و استفاده از نظرات آن‌ها
· لحاظ قيودي در قرارداد كار جهت كسر مبلغي از قرارداد درصورت عدم رعايت مسایل ايمني و بهداشت و زيست‌محيطي
· تهيه و تدوين دستورالعمل‌ها و جزوات ايمني و در اختيار گذاشتن اين جزوات در اختيار پيمانكاران
اقدامات انجام شده در مراحل ايجاد كارگاه، اجراي پروژه و برچيدن كارگاه
· انجام بازديدهاي نظارتي از فعاليت پيمانكاران و درصورت عدم رعايت ايمني، تهيه اخطار از سوي واحد HSE آموزش مسایل ايمني نيروهاي پيمانكاري
· تهيه دستورالعمل‌ها و در اختيار قراردادن آن‌ها براي پيمانكاران
· ارزيابي دوره‌اي پيمانكاران از نظر HSE و تهيه گزارش
· صدور اقدامات پيشگيرانه و اقدامات اصلاحي از سوي بازرسان ايمني واحد HSE براي پيمانكاران
نتايج برنامه مديريت ايمني موفق پيمانكاران در شركت آب و فاضلاب
· هزينه‌هاي شركت آب و فاضلاب و پيمانكار كاهش مي‌يابد.
· حوادث كم‌تري به وقوع مي‌پيوندد.
· كيفيت ارایه خدمات افزايش پيدا مي‌كند.
· اختلافات حقوقي شركت و پيمانكار به حداقل مي‌رسد.
· پيمانكار در يك محيط كار ايمن و مناسب مشغول به‌كار مي‌شود (بعد اخلاقي).
· افزايش اعتبار اخلاقي شركت در اذهان عمومي.
· آسيب‌هاي فردي و آسيب به تجهيزات كاهش مي‌يابد.
· بهره‌وري در مجموعه پيمانكاري افزايش يافته و از طريق كاهش ضايعات سود بيش‌تري حاصل مي‌شود.
· با كاهش هزينه‌هاي عملياتي و سوابق ايمني خوب پيمانكار بالقوه مي‌تواند در عرصه بازار رقابت بيش‌تري داشته باشد.
نتيجه گيري
امروزه ايمني در جايگاهي است كه به مدد فن آوري روز سعي دارد در مدل‌هاي جديد نسبت به بررسي حوادث و ريشه يابي علل آن اقدام کند، لذا هدف از نگارش اين مقاله بيان بررسي علمي نقش مديريت و پرسنل اجرايي در بروز و پيشگيري از حوادث بوده و بديهي است كارفرمايان مي‌توانند با نظارت بر پيمانكار در مراحل مختلف از عقد قرارداد تا اجرا نقش مناسبي در جلوگيري از بروز حوادث ايفا کنند. در اين بين مناسب است با استفاده از متخصصان با تجربه در پرسنل شركت آب و فاضلاب و با انتقال تجربيات و آموزش آن‌ها به نيروهاي پيمانكاري نسبت به كاهش زمينه‌هاي حوادث اقدام کنند. فرهنگ‌سازي به عنوان اولين گام در جلوگيري از حوادث ضروري است، بديهي است در صورت نبود فرهنگ مناسب و رعايت نكات ايمني از طرف پيمانكاران
همچنان شاهد حوادث ناگوار ناشي از كار خواهيم بود. اجراي سياست‌هاي تنبيهي و تشويقي و حذف شركت‌هاي غير ايمن از ليست شركت‌هاي با صلاحيت، از جمله امور مؤثر در راهبري پيمانكاران بوده و همچنین برگزاري دوره‌هاي باز آموزي ايمني مي‌تواند مؤثر باشد.
منبع: ارايه شده در ششمين همايش فرامنطقه‌اي پيشرفت‌هاي نوين در علوم مهندسي
این مطلب بدون برچسب می باشد.
دیدگاه بسته شده است.