بررسی وضعیت صنعت پیمانکاری عمومی در ایران- قسمت دوم محمد‌تقی زمان‌سرایی کوتاه بودن متوسط عمر مدیریت از معضلات عمده شرکت‌های ایرانی، به ویژه شرکت‌های دولتی یا شرکت‌هایی که به نوعی به مراکز مدیریتی دولتی متصل هستند، تغییرات سریع و ناگهانی مدیران است. عمر کوتاه مدیریت در این‌گونه شرکت‌ها که سهم عمده‌ای در کل پروژه‌های پیمانی […]
بررسی وضعیت صنعت پیمانکاری عمومی در ایران- قسمت دوم
محمد‌تقی زمان‌سرایی
کوتاه بودن متوسط عمر مدیریت
از معضلات عمده شرکت‌های ایرانی، به ویژه شرکت‌های دولتی یا شرکت‌هایی که به نوعی به مراکز مدیریتی دولتی متصل هستند، تغییرات سریع و ناگهانی مدیران است. عمر کوتاه مدیریت در این‌گونه شرکت‌ها که سهم عمده‌ای در کل پروژه‌های پیمانی کشورمان دارند، امکان سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی درازمدت را خنثی ساخته و اطمینان و ثبات را که جزء لاینفک یک شرکت پیمانکاری می‌باشند، دچار خدشه می‌سازند.
تشکیلات نامناسب و نامتوازن شرکت‌ها
ساختارها و تشکیلات شرکت‌های پیمانکاری عموماً براساس اتفاقات روزمره و تغییرات پروژه‌ها ایجاد شده و عملاً یک نظام مشخص و بهره‌ور را دارا نمی‌باشد. این ضعف که خود ناشی از عدم برنامه‌ریزی و مطالعه لازم و به لحاظ سیاستگذاری روزمره به وجود آمده است، می‌تواند خلأ بزرگی را برای مدیریت پروژه‌های بزرگ به همراه داشته باشد.
ساختار نامناسب نیروی انسانی شرکت‌ها
از آن‌جا که سرمایه اصلی هر شرکت پیمانکاری نیروی انسانی و دانش و تجربه آن شرکت می‌باشد، لذا ساختار نیروی انسانی شرکت‌ها از اهمیت زیادی برخوردار است. لیکن عملاً در کشور ما شرکت‌های پیمانکاری از ساختار نامناسب رنج برده و در عمل فقدان نیروهای متخصص و کاردان در امور مربوط به مدیریت پروژه و مدیریت پیمان به عنوان یک معضل می‌باشد. این شرکت‌ها عموماً از حیث تحصیلات چندان وضع مطلوبی نداشته و تنها در حوزه‌های مهندسی و ساخت از افراد مجرب و با تحصیلات عالی استفاده می‌کنند.
فقدان مدیریت دانش
چنانکه پیش‌تر مطرح شد دانش و تجربه از سرمایه‌های اصلی یک شرکت با رویه پیمانکاری محسوب می‌شود و فقدان یک الگوی نظام‌مند برای ثبت و فرآوری داده‌ها و تبدیل آن به اطلاعات و دانش رویه پیمانکاری و نهادینه‌سازی آن در شرکت یکی از ضعف‌های عمده شرکت‌های پیمانکاری محسوب می‌شوند.
عدم تناسب بین اهداف شرکت‌های پیمانکاری عمومی با نظام‌های آموزشی
آموزش و ارتقاء سطح دانش و مهارت‌های مدیران و کارکنان همواره یکی از مباحث مورد نظر در مدیریت نوین شرکت‌ها بوده است. مطالعه برنامه‌های آموزشی این شرکت‌ها این موضوع را نشان می‌دهد که در عمل آموزش‌های موجود در شرکت‌هایی که رویه پیمانکاری را اتخاذ می‌نمایند تناسبی با رسالت‌های آن‌ها نداشته و یا آموزش‌ها به صورت کلی و عمومی بوده و یا صرفاً حوزه‌های مهندسی را شامل می‌شود که این در عمل امکان دستیابی به اهداف حوزه منابع انسانی را ناممکن می‌سازد.
ضعف تجهیزات و لوازم مرتبط با موضوع مدیریت پروژه‌های بزرگ
فن‌آوری‌های نوین ساخت و مدیریت و مدیریت پروژه‌های بزرگ و لوازم و تجهیزات مربوط به آن در عمل سال‌هاست که در کشور ما مغفول مانده و به لحاظ عدم وجود سرمایه‌های لازم امکان بازسازی آن‌ها وجود نداشته که این امر یک ضعف عمده به شمار می‌رود.
عدم تعادل بین اختیارات و مسؤولیت‌های پیمانکار و کارفرما
تعادل بین مسؤولیت و اختیار و معنادار بودن ارتباط بین آن‌ها برای طرفین قرارداد پیمانکاری(کارفرما، پیمانکار و مشاور) روالی منطقی و مناسب در اجرای کارها را فراهم می‌کند. به دلیل به هنگام نبودن شرایط مندرج در قراردادهای پیمانکاری و عدم بازنگری مستمر در شرایط و مسؤولیت و اختیار هر یک از طرفین قرارداد مشکلات بسیاری در تعامل بین پیمانکار و کارفرما وجود دارد.
مشکلات مالی و عدم توانایی‌های مالی پیمانکاران
امکان بروز مشکلات مالی و اعتباری برای هر یک از طرفین قرارداد پیمانکاری وجود دارد. پیمانکاران به دلیل پایین بودن بنیه مالی بیش‌تر با مشکلات مزبور روبه‌رو هستند. کمبود نقدینگی برای جبران هزینه‌های جاری، تهیه مصالح و پرداخت تعهدات مالی از جمله مشکلات عمومی هستند که استمرار آن‌ها موجب بی‌معنا شدن منفعت در اجرای پروژه سرمایه‌گذاری می‌شود.
عدم تعادل در کم و کیف حقوق قرارداد پیمانکاری (پیمانکار و کارفرما)
رعایت توازن برای طرفین قرارداد پیمانکاری در برخورداری از تبعات حقوقی عملکرد قابل قبول یا عدول از انجام وظایف محوله در قرارداد، موجب ایجاد انعقاد بین طرفین و ارتقاء کارایی انجام فعالیت‌های پیمانکاری می‌شود که نتیجه آن تحقق ثمربخش اهداف سرمایه‌گذاری و یا کارهای ارجاعی کارفرما به پیمانکار خواهد شد. در حال حاضر توازن لازم بین حقوق کارفرما و پیمانکار وجود ندارد و به نحوی شرایط قرارداد به طور یکطرفه به نفع کارفرماست. این امر تأثیر به سزایی در توسعه و گسترش نظام پیمانکاری و حضور بخش خصوصی در این‌گونه فعالیت‌ها دارد.
نبود بازار متشکل پیمانکاری در اقتصاد ایران
شرکت‌های پیمانکاری در یک فضای رقابتی سالم قرار ندارند. بازار متشکلی هم برای فعالیت پیمانکاری وجود ندارد. در بسیاری از کشورها، سهام شرکت‌های پیمانکاری در بازارهای سهام و بورس اوراق بهادار مورد معامله قرار می‌گیرد. تغییرات قیمت سهام، قوت و یا ضعف هر سهم مرتبط با حجم و کیفیت قراردادهایی است که شرکت پیمانکاری مربوطه، در آینده منعقد خواهد نمود. حضور شرکت‌های پیمانکاری در بازارهای سهام موجب ایجاد سلامت مالی عملیاتی در شرکت‌ها خواهد شد که در ایران چنین وضعیتی نه تنها برای شرکت‌های پیمانکاری خصوصی وجود ندارد، بلکه شرکت‌های پیمانکاری فعال در بخش دولتی نیز در این وضعیت قرار ندارند.
کمبود تجهیزات و ماشین‌آلات لازم
بسیاری از شرکت‌های پیمانکاری در تأمین ماشین‌آلات و تجهیزات مورد نیاز برای اجرای قراردادهای پیمانکاری با کمبود مواجه هستند. عدم تأمین ماشین‌آلات موجب می‌شود تا پیمانکار به نحو مطلوب و در زمان لازم امکان فعالیت‌های مورد قرارداد را نداشته باشد.
وابستگی شرکت‌های پیمانکاری به خارج کشور
در برخی رشته‌های فعالیت، نظام پیمانکاری ایران وابسته به خارج از کشور است و انجام قرارداد منوط به استفاده از تخصص و توان کارشناسی کشورهای خارجی است. نبود ارتباط لازم بین پیمانکاران داخلی و خارجی و عدم شکل‌گیری نظام پیمانکاری مناسب برای امکان انعقاد قرارداد پیمانکاران داخلی با پیمانکاران بین‌المللی (فراملیتی) که موجب ارتقاء توان تخصصی /فنی پیمانکاران داخلی می‌شود، موجب شده است تا پیمانکاران داخلی توانایی لازم را برای انعقاد همه قراردادهای لازم با اتکاء بر توان داخلی خود نداشته باشند.
سازماندهی نامناسب داخلی در تعامل پیمانکار و کارفرما
حاکمیت فردی در محیط‌های کاری به جای حاکمیت ضوابط و آیین‌نامه‌ها (حاکمیت قانون) در تعامل بین کارفرما و پیمانکار وجود شرایط و امتیازات استثنایی برای کارفرما در وصول مطالبات نسبت به شرایط منفعلانه پیمانکار در این مورد و در مجموع وجود شرایط عمومی به نفع کارفرما در نظام پیمانکاری ایران، موجب سازماندهی نامناسب عناصر داخلی مجموعه تعامل بین کارفرما و پیمانکار شده است.
بررسی و تعیین فرصت‌ها و تهدیدهای پیرامونی مؤثر بر پیمانکاران در ایران
نظام پیمانکاری در ایران، تحت تأثیر فرصت‌ها و تهدیدهایی است که برخی از آن‌ها متأثر از مجموعه عوامل داخلی کشور و برخی دیگر، تحت تأثیر عوامل بیرونی شامل فعالیت‌های اقتصادی، سیاسی، منطقه‌ای و بین‌المللی پیرامون کشور می‌باشند. گسترش و توسعه جهانی شدن اقتصاد، توسعه ارتباطات بین جوامع و حضور وسیع‌تر پیمانکاران فراملیتی در کشورهای در حال توسعه (و حتی توسعه‌یافته) وجود ظرفیت‌های قابل توجه در کشورهای دیگر فرصت‌ها و تهدیدهای منبعث از نظام پیمانکاری ایران فراهم می‌نمایند.
۳-فرصت‌ها
وجود بازارهای بالقوه در منطقه
موقعیت مکانی کشور ما به لحاظ سوق‌الجیشی در منطقه‌ای واقع شده است که به صورت بالقوه این امکان وجود دارد تا شرکت‌های پیمانکاری ایرانی در طرح‌ها و پروژه‌های بزرگ کشورهای همسایه و منطقه مشارکت نمایند. حجم سرمایه‌گذاری‌های تعریف‌شده در کشورهای منطقه، بازار بالقوه‌ای است که می‌تواند فرصت‌های بی‌شماری را فراروی شرکت‌های پیمانکاری ایرانی قرار دهد.
کم بودن رقبای جدی داخلی
تعداد شرکت‌های پیمانکاری تخصصی که در حوزه‌های مختلف فعالیت می‌کنند، با توجه به وسعت کشور و نیز حجم کارها و پروژه‌هایی که در سطح کشور تعریف می‌شود، کم بوده و این مزیت می‌تواند به عنوان یک فرصت فراروی شرکت‌های موجود باشد. لازم به ذکر است که علی‌رغم این‌که تعداد شرکت‌های پیمانکاری در ایران زیاد است لکن هم نسبت به جمعیت و هم در صورت طبقه‌بندی شدن حسب تخصص‌های گوناگون و هم در مقایسه با کشورهای توسعه‌یافته، تعداد پیمانکاران بزرگی که تخصصی باشند، کم می‌باشد و لذا در داخل شرایط رقابتی سنگینی وجود ندارد.
میزان سرمایه‌گذاری‌های پیش‌بینی‌شده برای پروژه‌های بزرگ
در برنامه‌ها و طرح‌های عمرانی که در کشور تعریف شده است، تعداد زیادی پروژه‌های اجرایی در حوزه‌های مختلف برای سال‌های آتی پیش‌بینی شده که این حجم سرمایه‌گذاری فرصت بسیار خوبی برای شرکت‌های پیمانکاری ایرانی در حوزه‌های مختلف از جمله نفت، گاز، پتروشیمی، راهسازی، سدسازی، صنعت فولاد، صنعت ریلی و غیره فراهم می‌آورد.
وجود ظرفیت‌های سرمایه‌ای استفاده نشده
به دلیل محدودیت‌ها و شرایط خاصی که در کشور، خصوصاً در سال‌های جنگ و پس از آن به وجود آمد، بسیاری از منابع سرمایه‌ای، خصوصاً سرمایه‌گذاری خارجی در اجرای طرح‌ها مورد استفاده قرار نگرفته است. این منابع که به صورت بالقوه می‌توان از آن‌ها استفاده نمود، برای پیمانکاران فضایی را فراهم می‌آورد تا بهتر بتوانند نسبت به تأمین منابع مالی و سرمایه‌ای اقدام نمایند.
میل به خصوصی‌سازی در نظام مدیریت کلان کشور
در شرایط کنونی اولویت برنامه‌های دولتی در راستای خصوصی‌سازی متمرکز شده است که این امر می‌تواند فرصت خوبی برای شرکت‌های پیمانکاری فراهم آورد تا از فضای حاکم در کشور استفاده نموده و با دنبال نمودن برنامه‌هایی چون مشارکت، ادغام و غیره، مجموعه‌هایی توانمند را برای اجرای پروژه‌ها و طرح‌های بزرگ ملی فراهم آورند. در حقیقت قوانین خصوصی‌سازی هم به مجموعه شرکت‌های دولتی و هم به شرکت‌های خصوصی موجود، امکان مشارکت و همکاری در پروژه‌های بزرگ را فراهم می‌آورد.
جهانی شدن اقتصاد
پدیده جهانی شدن اقتصاد فرصتی را برای شرکت‌ها و مجموعه‌های داخلی فراهم می‌آورد تا با مشارکت و همکاری با شرکت‌های توانمند بین‌المللی، به انتقال دانش و تکنولوژی رویه پیمانکاری و مدیریت پروژه‌های بزرگ بپردازند. جهانی شدن اقتصاد با توجه به قوانین حمایت از شرکت‌ها و مجموعه‌های داخلی که در کشور جاری است، به صورت توأمان وقت بسیار مناسبی را برای دستیابی شرکت‌های ایرانی به دانش و تکنولوژی دنیا فراهم می‌آورد.
این مطلب بدون برچسب می باشد.
دیدگاه بسته شده است.