مناقصه‌مزایده بررسی می‌کند چالش انتقال و بومی‌سازی فناوری در ایران ! محمدرضا عیوضی – منظور از روش انتقال تکنولوژی، مجموعه‌ای از فعالیت‌های از پیش تعریف شده‌ای است که طی آن تکنولوژی مورد نیاز در اختیار متقاضی قرار می‌گیرد. روش‌های انتقال تکنولوژی، بسته به نوع تکنولوژی و شرایط گیرنده و دهنده آن متفاوت و در برخی […]
مناقصه‌مزایده بررسی می‌کند
چالش انتقال و بومی‌سازی فناوری در ایران !
محمدرضا عیوضی – منظور از روش انتقال تکنولوژی، مجموعه‌ای از فعالیت‌های از پیش تعریف شده‌ای است که طی آن تکنولوژی مورد نیاز در اختیار متقاضی قرار می‌گیرد. روش‌های انتقال تکنولوژی، بسته به نوع تکنولوژی و شرایط گیرنده و دهنده آن متفاوت و در برخی موارد بسیار متنوع است. انتقال تکنولوژی می‌تواند به شکل‌های انتقال بین‌المللی تکنولوژی، انتقال منطقه‌ای تکنولوژی، انتقال میان صنعتی تکنولوژی، انتقال میان شرکتی تکنولوژی و انتقال درون شرکتی تکنولوژی انجام شود. در جدول ذیل مهم‌ترین روش‌های انتقال تکنولوژی آورده شده است.
به گزارش مناقصه‌مزایده، میزان اهمیت و درجه تأثیرپذیری هریک از این روش‌های انتقال تکنولوژی به عواملی چون ماهیت تکنولوژی مورد نیاز و توانایی ظرفیت کشور گیرنده تکنولوژی برای یادگیری و جذب دانش فنی و تکنولوژیک بستگی دارد. تعیین نوع روش انتقال تکنولوژی، بستگی به تمایل دهنده تکنولوژی به عرضه آن به شکل مخصوص و نیز تمایل و توانایی گیرنده تکنولوژی در اکتساب و جذب آن دارد. بنابراین روش‌های گوناگون انتقال تکنولوژی را می‌توان به وسیله بعضی از عوامل مهم مانند اهداف انتقال‌دهنده و گیرنده تکنولوژی، سطح توانایی‌های مدیریتی و ظرفیت‌های تکنولوژیک کشور گیرنده، اندازه بازار در دسترس و سرعت تحولات تکنولوژی مشخص کرد.
انتقال تکنولوژی را می‌توان به صورت انتقال دارایی‌های فکری تکنولوژیکی از قبیل مانند مهارت‌ها، دانش‌ها، تجهیزات و روش‌های ساخت از محل تولید شده یا توسعه یافته به محل دیگر، از طریق روش‌های مرسوم قانونی و یا غیرآن تعریف نمود. تقویت بنیه تولیدی و برپایی اقتصادی توانمند و پویا، مستلزم گسترش و تعمیق فرایند صنعتی شدن می‌باشد که در این میان تکنولوژی نقش اساسی را بازی می‌کند. انتقال تکنولوژی به دوگونه صورت می‌گیرد: انتقال عمودی و انتقال افقی.
در انتقال عمودی یا انتقال تحقیق و توسعه، اطلاعات فنی و یافته‌های تحقیقات کاربردی به مرحله توسعه و طراحی مهندسی انتقال می‌یابد و سپس با تجاری شدن تکنولوژی به فرایند تولید وارد می‌شود. در انتقال افقی، تکنولوژی از یک سطح توانمندی در یک کشور به همان سطح توانمندی در محل دیگری منتقل می‌شود. در این حالت هرچه سطح گیرنده تکنولوژی بالاتر باشد هزینه انتقال تکنولوژی کاهش می‌یابد و جذب آن به صورت مؤثرتری انجام می‌شود. به لحاظ شکاف تکنولوژیکی عمیقی که بین کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه وجود دارد. این کشور‌ها سال‌هاست که برای کاهش این شکاف تکنولوژیکی گام برمی‌دارند و تکنولوژی‌های مورد نیاز خود را از کشورهای توسعه یافته تأمین می‌نمایند. اما سؤال اصلی این است که چرا سال‌هاست که در بسیاری از این کشورهای در حال توسعه انتقال تکنولوژی صورت می‌گیرد، ولی هنوز این کشور‌ها نتوانسته‌اند به حد و اندازه رشد و توسعه اقتصادی مناسب دست پیدا کنند؟
جواب این سؤال این است که بله، ولی انتقال اثربخش تکنولوژی صورت نگرفته است. چون نگاه فرایندی همراه با مدلی متناسب با شرایط محیطی این کشور‌ها برای این مقوله حساس و پیچیده ارایه نشده است. انتقال موفق تکنولوژی نیازمند شناسایی اهداف صنعت، تکنولوژی‌های مورد نیاز، منابع تکنولوژیکی، روش‌های انتقال و عوامل مؤثر و تأثیرگذار در آن، نحوه جذب و توسعه آن دارد و انجام هر یک از آن‌ها مستلزم به‌کارگیری متخصصین مربوطه می‌باشد، بدون استفاده از کارشناسان متخصص در این زمینه، معمولاً انتقال تکنولوژی مورد نظر صورت نمی‌گیرد و یا به‌صورت ناقص و نامناسب انجام می‌شود.
سطح تکنولوژیک کشورهای پیشرفته و جهان سوم فاصله محسوسی دارد. برای کاستن این فاصله، انتقال تکنولوژی یک لازمه انکارناپذیر است. انتقال تکنولوژی با روش‌های مختلف امکان‌پذیر است، عوامل مهم تعیین‌کننده روش انتقال تکنولوژی به مقدار زیادی شامل ترکیبی از تمایل انتقال‌دهنده تکنولوژی جهت عرضه تکنولوژی و دانش فنی و همچنین توانایی دریافت کننده تکنولوژی جهت کسب و جذب تکنولوژی است. در این بین، داشتن معیار و تعریفی که نشان‌دهنده انتقال اثر بخش تکنولوژی باشد، بسیار مهم و حیاتی می‌باشد. چه‌بسا هم انتقال‌دهنده تکنولوژی و هم گیرنده تکنولوژی نیت و قصد انتقال تکنولوژی به بهترین شکل ممکن را داشته باشند ولی در عمل ممکن است روش انتقال تکنولوژی طوری انجام شود که نتواند نتایج در نظر گرفته شده را برآورده سازد، در نتیجه در مرحله اکتساب تکنولوژی، دقت و کار کارشناسی در انتخاب بهترین روش انتقال تکنولوژی لازم و ضروری می‌باشد. موضوع دیگر انطباق و جذب تکنولوژی انتقال یافته است که بایستی آن تکنولوژی با شرایط و مشخصات محیطی گیرنده آن تطبیق داده شود و در نهایت مرحله نهایی که توسعه و انتشار تکنولوژی است، نیازمند عزم و همت جمعی و خودباوری ملی و البته ایجاد زیرساخت‌های لازمه از طرف دولت می‌باشد. در این بین همان‌گونه که در متن مقاله اشاره گردید، ایجاد مرکز مدیریت تکنولوژی در کشور و ارایه خدمات مختلف در زمینه مدیریت تکنولوژی به شرکت‌ها و سازمان‌های مختلف و هماهنگ نمودن کلیه فعالیت‌های مربوط به آن گامی مهم، اساسی و لازم می‌باشد.
ضعف چارچوب نهادی در ایران
به اعتقاد صاحب نظران، کشورهای درحال توسعه نظیر ایران علی‌رغم سرمایه‌گذاری‌های هنگفت در امر فناوری و انتقال آن، به علت فقدان نهادهای لازم برای انتقال کارآمد و مؤثر و بومی‌سازی فناوری، عدم شناخت فناوری و تمرکز صرف بر خرید سخت‌افزار، در توسعه فناوری موفق عمل نمی‌کنند و تداوم این روند موجب تشدید وابستگی فناورانه و کند شدن نسبی تحرک و پویایی برای صنایع این‌گونه کشور‌ها می‌گردد. فناوری صرفاً یک ابزار فیزیکی نیست که با خرید از یک مکان به مکان دیگر آورده شود، بلکه بصیرت، اهداف و ارزش‌هاى سازندگان آن را نیز شامل می‌شود و باید متناسب با زمینه بومى، شناسایى شده، انتقال‌یافته و توسعه پیدا کند. بنابراین لازم است شرکت‌هاى دریافت‌کننده فناوری بتوانند دانش ضمنى نهفته در فناوری را نیز جذب کنند. ضعف چارچوب نهادی پشتیبان توسعه فناوری در کشور ما نیز غیرقابل انکار است. آمار‌ها نشان می‌دهند که بخش عظیمی از فعالیت‌های پژوهشی در عمل پتنت نمی‌شوند و دغدغه تجاری‌سازی آن‌ها مطرح نیست. نکته مهم دیگر در این خصوص آن است که سهم مخترعین منفرد (افرادی که به خواست و هزینه خود اختراعی را انجام داده و آن را به نام خود ثبت کرده‌اند) از مجموع کل اختراعات ایران بسیار زیاد است و در مقابل، تعداد اختراعات شرکت‌های خصوصی سال‌به‌سال درحال کاهش است. براین اساس، جای شگفتی نیست که بسیاری از اختراعات ثبت شده در ایران هیچ‌گاه شانس تجاری شدن پیدا نکنند زیرا افراد مخترع معمولاً از دانش عمیق بازار و منابع کافی برای تجاری‌سازی اختراعات خود برخوردار نیستند.
ازسوی دیگر، نحوه تعریف و تضمین حقوق مالکیت نیز اهمیت زیادی دارد و اجرای ضعیف و ناکارآمد آن سبب می‌شود، بنگاه‌ها به سمت فعالیت‌هایی حرکت کنند که سرمایه اندکی می‌خواهد، قراردادهای آن‌ها کوتاه مدت و مقیاس آن‌ها نیز کوچک باشد. در نتیجه، گرایش غالب بنگاه‌ها انجام واسطه گری و فعالیت‌های غیرمولد خواهد بود که نیاز به سرمایه اندک دارند و سهم دانایی و مهارت در آن‌ها چندان بالا نیست. بدین ترتیب در بلندمدت، طول و عرض بنگاه‌ها، بسیار کوچک می‌شود و متعاقب آن ظرفیت‌های سازمانی که در این چارچوب شکل می‌گیرد بسیار محدود و ناچیز خواهد بود.
این در حالی است که لازمه توسعه موفق فناوری، جذب دانش ضمنی است که خود نیازمند شکل‌گیری ظرفیت‌های سازمانی و یادگیری جمعی است. بررسی وضعیت بنگاه‌های ایران از حیث شاخص‌هایی نظیر تعداد و اندازه بنگاه‌ها و اتکای فرایندهای تولید صنعتی به عامل نیروی کار (که توسط شاخص درصد پرداختی به‌کارکنان در کل ارزش‌افزوده قابل‌تعیین است) طی سال‌های اخیر نشان می‌دهد که این بنگاه‌ها تمایلی به رشد و گسترش فعالیت‌های صنعتی خود نداشته‌اند و روند به‌کارگیری و استفاده از نهاده‌های تولید (نیروی کار برای همه دوره‌ها و سرمایه برای برخی دوره ها) در بنگاه‌های مزبور نزولی بوده است. به عبارت دیگر فرایندهای تولید صنعتی در کشور به سمت جایگزین کردن عامل کار با عامل سرمایه حرکت کرده‌اند. بدین ترتیب نمی‌توان انتظار داشت همکاری و تقسیم کار عقلایی و تخصصی شدن امور در بنگاه‌ها به میزان کافی تحقق یابد.
به منظور انجام اصلاحات نهادی لازم و فراهم کردن امکان انباشت دانش ضمنی و ظرفیت‌های سازمانی باید حمایت‌هایی در جهت بسط طول و عرض بنگاه‌ها فراهم کرد تا رشد بنگاه‌های کوچک و متوسط و تبدیل آن‌ها به بنگاه‌های بزرگ میسر شود به نحوی که توان رقابت پذیری و پایداری در بازار را دارا بوده و بتوانند در گذر تاریخ به فعالیت خود ادامه داده و امکان انتقال بین نسلی دانش ضمنی و توسعه ظرفیت‌های سازمانی در آن‌ها فراهم آورند. بدین منظور باید به‌کارآمدسازی نظام حقوق مالکیت
و ایجاد یک ساختار نهادی کاهنده هزینه‌های مبادله توجه ویژه‌ای شود. همچنین برجسته کردن اهمیت مقیاس تولید در سیاست‌های صنعتی، رفع موانع تعاملی افراد در سازمان‌ها، بازآرایی کل ساختار نهادی بر محور اقتضائات بخش‌های مولد، شفاف‌سازی فرایندهای تصمیم‌گیری و تخصیص منابع و پرهیز از تغییرات پی‌درپی سیاست‌های نادرست باید مدنظر سیاست‌گذاران قرار گیرد، در غیراین صورت و با تداوم روند موجود، دانش ضمنی به صورتی محدود و در بین تعداد کمی از افراد انتقال می‌یابد. بدین ترتیب، انتقال و توسعه فناوری نیز به صورت کامل انجام نخواهد شد.
منابع
فصلنامه عصر مدیریت
دفتر مطالعات ارتباطات و فناوری‌های نوین مرکز پژوهش‌های مجلس
ایرنا
این مطلب بدون برچسب می باشد.
دیدگاه بسته شده است.