آب‌های کارستی؛ حلقه گم شده منابع آبی کشور محمد قره‌داغلی –کارست، به انگلیسی: Karst پدیده خوردگی و انحلال توده‌سنگ‌های کربناته از قبیل آهک، سنگ گچ و دولومیت است. این پدیده در سایر سنگ‌های انحلال‌پذیر مانند سنگ‌های سولفاته و کلروره نیز اتفاق می‌افتد. کارست در سنگ‌های آواری هم دیده می‌شود. برای مثال ماسه‌سنگ‌‌ها و کنگلومراهای دارای […]
آب‌های کارستی؛ حلقه گم شده منابع آبی کشور
محمد قره‌داغلی –کارست، به انگلیسی: Karst پدیده خوردگی و انحلال توده‌سنگ‌های کربناته از قبیل آهک، سنگ گچ و دولومیت است. این پدیده در سایر سنگ‌های انحلال‌پذیر مانند سنگ‌های سولفاته و کلروره نیز اتفاق می‌افتد. کارست در سنگ‌های آواری هم دیده می‌شود. برای مثال ماسه‌سنگ‌‌ها و کنگلومراهای دارای سیمان کربناته یا سولفاته تحت تأثیر انحلال کارستی خواهند شد. نام این پدیده از فلات کارست در نزدیکی مرز اسلوونی و ایتالیا گرفته شده است.
به گزارش مناقصه‌مزایده‌ـ کارست پدیده‌ای در پوسته زمین است که براساس برخی پدیده‌های زمین‌شناسی در اعماق زمین یا کوه‌ها میان سنگ‌‌ها یا لایه‌های آهکی شکاف‌هایی به وجود می‌آید که آثار آن به صورت اشکال مختلف از قبیل حفره‌ها و غارها، در سطح و در زیر سطح وجود دارد. علت ایجاد آن به وجود شکستگی‌‌ها و قابلیت انحلال توده سنگ مربوط می‌شود که آب‌های ناشی از بارش باران یا آب شدن برف‌‌ها در آنها ذخیره می‌شوند، به گونه‌ای که این ذخیره بعد‌ها قابل برداشت و مصرف است و از آنجایی که معمولاً از دسترس بهره‌برداری‌های انسانی و مناطق شهری دور است از آلودگی‌های مختلف نیز دور می‌مانند، در نتیجه آن یک سیستم آب زیرزمینی می‌تواند شکل بگیرد که به آن آب‌های کارستی می‌گویند.
امروزه نقش و اهمیت آب در جوامع بشری بر کسی پوشیده نیست وکمبود این موهبت الهی ضرورت مدیریت منابع آب را ایجاد می‌کند.
بحران آب امروزه از اصلی‌‌ترین دغدغه‌های مردمان جهان به‌ویژه کشورهای واقع در مناطق خشک و بی‌آب از جمله ایران است و به گفته کارشناسان جنگ آینده بر سر آب خواهد بود.
با توجه به رشد جمعیت و به تبع آن کمبود منابع آب شرب اهمیت مطالعه بر روی آبخوان‌های کارستی دوچندان می‌شود.
بنابراین شناخت اشکال و هیدروژئولوژی کارست می‌تواند نقش شایانی در توسعه منابع آب زیرزمینی ایفا کند. روش مورد مطالعه به صورت مطالعات صحرایی شامل شناسایی سازند‌ها و برداشت نمونه از چشمه‌ها، چاه‌ها و آب باران صورت گرفت با توجه به این‌که سیستم‌های آبخوان کارستی غالباً جریان آب متمرکز خود را به چشمه‌ها تخلیه می‌کنند. ضروری است که چشمه‌های موجود در منطقه مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرند.
از اهمیت منابع کارستی ایران می‌توان موارد زیر را یادآور شد
الف) از لحاظ حجم ذخایر و میزان آبدهی
ب) اهمیت از لحاظ تأمین آب شهر‌ها و…
براساس اقلیمی که ایران در آن قرار گرفته ۶ درصد از مساحت کشور را مناطق بیابانی تشکیل داده و از سوی دیگر آمار‌ها نشان از بحران در میزان ذخایر آب موجود را به همراه دارد و این تهدیدی جدی برای بخش‌های مختلف اقتصاد تلقی می‌شود که با وجود چنین مشکلی میزان سرانه مصرف آب در مقایسه با جهان دو برابر است، در حالی که تنها ۲۵ درصد از بارندگی‌های جهان به ایران اختصاص دارد.
کمبود آب را می‌توان به عنوان یکی از مهم‌ترین مشکلات و جدی‌‌ترین چالش‌های کشور یاد کرد و این در حالی است که سفره‌های آب زیرزمینی به علت پایین آمدن بیش از حد آب به میزان قابل ملاحظه‌ای خالی شده‌اند و از دیدگاه کمیسیون توسعه پایدار سازمان ملل، ایران اکنون در وضعیت بحران شدید آبی قرار دارد.
این در حالی است که بیش از ۲۵ درصد جمعیت جهان یا مستقیماً بر روی مناطق کارستی زندگی و یا آب شرب مورد نیاز خود را از منابع کارستی تأمین می‌کنند که برخلاف میزان دارایی آب‌های سطحی، ایران و کشورهای دیگر مانند چین، آمریکا، اتریش و صربستان جزو کشورهای بسیار مستعد از لحاظ پتانسیل آب‌های کارستی هستند. بیش از ۱۱ درصد از سطح کل کشور متشکل از واحدهای سنگی کربناته است.
بسیاری از کشورهای دارای آب کارست ۳۰ الی ۴۰ درصد از مصارف آب شرب خود را از آب‌های کارستی تأمین می‌کنند.
از مزایای استفاده از آب‌های کارستی به عنوان آب شرب می‌توان به افت تراز آب در آبخوانها، جلوگیری از آفت آبخوانها، دستیابی به آب‌های تجدیدپذیر با کیفیت مناسب از نظر شیمیایی است.
از مزایای دیگر کارست نیز می‌توان به قابلیت آنها برای جذب توریست اشاره کرد. در کشور ما آبشارها، حوضچه‌ها و غارهای زیبایی مثل غار علیصدر وجود دارد که عامل جذب توریست هستند. همچنین مزیت دیگر منابع کارست ارزان بودن آنهاست چرا که اگر دقیق مطالعه شود، استفاده از آب کارستها ارزانتر از احداث سد تمام می‌شود.
آغاز مطالعات کارست در ایران به سال‌های پیش از انقلاب اسلامی می‌رسد، به‌طور کلی می‌توان سابقه این مطالعات را به دو دوره قبل و بعد از انقلاب تقسیم‌‌بندی کرد. اولین اکیپ‌هایی که در سال‌های ۵۲ – ۵۱ تشکیل شد، اکیپ مطالعات آهکی زاگرس جنوبی بود. این اکیپ‌ها با امکانات محدودی که داشتند، مطالعات شناسایی اولیه را انجام دادند و واقعاً کار ارزنده‌ای انجام شد، اما مطالعات نوین در این زمینه در عمل به سال ۱۳۶۷ با پروژه آهکی مهارلو در شیراز باز می‌گردد که پس از آن مرکز ملی کارست تأسیس شد و هم‌اکنون نیز این مطالعات ادامه دارد.
در گذشته عملیات ژئوفیزیک هوایی به روش‌های مگنتومتری و رادیومتری انجام می‌شد که قرار است برای نخستین بار در کشور برداشت‌های الکترومغناطیس به عنوان یک روش جدید که با سرعت و دقت بالاتر اطلاعات بیش‌تری را در اختیار قرار می‌دهد، در دستور کار این سازمان قرار گیرد.
سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی در نظر دارد بخشی از مساحت دارای اولویت کشور را به منظور شناسایی منابع آب کارستی تحت پوشش این مطالعات قرار دهد.
پیش از این، به روش‌های مختلف زمین‌شناسی و آب‌زمین‌شناختی، منابع آب کارستی در استان خراسان رضوی شناسایی شده است که از مرز به سمت ترکمنستان از زیر زمین خارج می‌شود و نخستین منطقه برای این مطالعات، استان خراسان رضوی در نظر گرفته شده است.
هدف از این مطالعات که در این سازمان در حال انجام است، در وهله نخست، شناسایی منابع آب زیرزمینی است که از کشور خارج و یا وارد دریا می‌شود و در نتیجه باید سریع‌تر شناسایی شوند. هدف دیگر، تأمین آب شرب در شرایط بحرانی به جای پروژه‌های انتقال آب بوده و بر همین اساس استان‌های خراسان رضوی و یزد در اولویت قرار گرفته‌اند.
همچنین در این زمینه راضیه‌لک، رییس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور آگاهی از میزان مصرف آب را برای ایجاد برنامه‌ریزی صحیح مهم ارزیابی کرد و گفت: در افق ۱۴۰۴ میزان آب مصرفی برای کارخانه‌های فرآوری را با اعداد و ارقام صحیح داشته باشیم تا بتوانیم برنامه و راه‌حل مناسب برای این موضوع داشته باشیم که بر همین اساس توسعه کارخانه‌های فرآوری براساس آمایش سرزمین منطقی است.
وی مطالعات درباره منابع آب، کارست را به عنوان طرح جدید سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور یاد کرد و گفت: آب کارست در سازندهای سخت زمین قرار دارد که سازندهای آهکی هستند ولی در حال حاضر در کشور از آب‌های آبرفتی استفاده می‌شود و کم‌تر به مسایل آب‌های کارستی توجه شده است.
معاون وزیر صنعت معدن و تجارت، با بیان این‌که در کل دنیا به موضوع آب‌های کارستی توجه ویژه می‌شود، گفت: در کشورهای اروپایی بیش از ۱۷ درصد آب شرب از آب کارست تأمین می‌شود که بر همین اساس مسؤولان برای کاهش فشار بحران آب در کشور، کم کردن برداشت آب از آبخوانها و همچنین کنترل فرونشست از آب کارست که دارای کیفیت بسیار بالایی است، استفاده کنند.
لک با اشاره به وجود تنش آبی در کشور بر لزوم توجه به آب‌های کارستی (آب‌های ژرف) تأکید کرد و ادامه داد: در حال حاضر آب‌های ژرف از طریق سیستم‌های گسلی وارد دریا می‌شوند و همچنین آب‌های مرزی نیز از کشور خارج می‌شود.
رییس سازمان زمین‌شناسی نمونه آب‌های کارستی را، آب‌های ژرف در مرز ایران و ترکمنستان عنوان کرد و افزود: این آبها از مرز ترکمنستان از ایران خارج می‌شوند و کشور ترکمنستان نیز با احداث حوضچه‌هایی از آب‌های شیرین استفاده می‌کند.
همچنین مسعود‌مرسلی، مشاور رییس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی، گفت: ایران، همراه با کشورهای یوگسلاوی سابق (کرواسی و صربستان کنونی)، جمهوری چک، فرانسه، آمریکا و چین در زمره کشورهای پرپتانسیل آب کارستی جهان قرار دارند.
وی خاطرنشان کرد: مطالعاتی که تاکنون در عرصه آب کارستی در کشور انجام شده بود، از طریق ژئومتریک زمینی بود، اما اکنون در نظر داریم برای نخستین بار در خاورمیانه آن را با کمک اروپایی‌ها به شیوه ژئومتریک هوایی به انجام برسانیم.
مرسلی تصریح کرد: سرعت عمل بالا، دقت و صحت بسیار بالا و عمق بررسی بیش‌تر (تا ۴۰۰ متر) از جمله محاسن این شیوه در مقایسه با ژئومتریک زمینی است.
وی گفت: سازمان زمین‌شناسی در نظر دارد تا مناطق مرزی کشور را برای مطالعات آب کارستی در اولویت قرار دهد تا به مدیریت منابع آب از سوی وزارت نیرو کمک شود.
وی اظهارداشت: مناطق غربی کشور و هم مرز با عراق (کردستان و کرمانشاه) و پس از آن مناطق جنوبی کشور، سایر مناطق پرپتانسیل آب کارستی کشور است که در اولویت تحقیقات قرار دارند، به‌طوری که تصویربرداری‌های هوایی نشان داد آب‌هایی با دمای متفاوت از زیر خلیج‌فارس خارج می‌شود که آب کارستند.
وجود ۳۰۰ میلیارد مترمکعب آب کارستی
هدایت فهمی، معاون مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو نیز در این زمینه گفت: به‌طورکلی منابع آب زیرزمینی در دو محیط مختلف قرار داشته و برداشت می‌شوند که نخستین آنها محیط‌های متخلخل گسسته‌اند که محیط آبرفتی نام دارند؛ اکثر دشت‌های کشور آبرفتی هستند.
فهمی اظهارداشت: دسته دوم، سازندهای سخت هستند که جنس آنها می‌تواند حتی از سنگ‌های آذرین، کربناته و… نیز باشد.
وی با اشاره به وجود دو دسته آبخوان در سازندهای سخت، افزود: دسته نخست آبخوان‌هایی هستند که در اثر گسل‌ها در سازندهای سخت به وجود می‌آیند و دسته دوم، سازندهای کربناتی کارستی نام دارند که در اثر ورود آب باران قابلیت انحلال داشته و حفره‌ها و غارهای بزرگی در این سازنده به وجود می‌آید.
وی تأکید کرد: حریم حفاظتی این آبها باید حفظ شود، زیرا آلودگی به سرعت در آنها تأثیرگذار است، همچنین مقادیر این آبها تحت تأثیر تغییرات اقلیمی (خشکسالی و ترسالی) کم و زیاد شده و به صورت چاه و چشمه ظاهر می‌شوند؛
به گفته این مسؤول وزارت نیرو، بیلان اولیه این آبها در بهترین حالت ۳۰۰ میلیارد مترمکعب تخمین زده شده است، اما وقتی کشور با دوره طولانی خشکسالی مواجه شود، حجم این آبها به کم‌تر از نصف (حدود ۱۵۰ میلیارد مترمکعب) کاهش می‌یابد.
وی یادآوری کرد: از آنجایی که این آبها در عمق حداکثر ۱۵۰ متری قابل دسترسی هستند، برداشت آنها صرفه اقتصادی دارد؛ همچنین براساس مصوبه شورایعالی آب، آب کارستی فقط برای مصارف شرب مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
فهمی بیان داشت: فناوری برداشت آب‌های کارستی را در اختیار داشته و نیازی به فناروی خارجی‌ها نداریم.
این مطلب بدون برچسب می باشد.
دیدگاه بسته شده است.