ایران؛ بالا‌ترین نرخ رشد علم دنیا !

ایران؛ بالا‌ترین نرخ رشد علم دنیا !

بررسی جبهه‌های تحقیق دنیا در دو نظام بین‌المللی نشان می‌دهد که ایران در بین ۳۰ کشوری که بیش‌ترین نقش در رهبری آینده علم دنیا را داشته‌اند از بالا‌ترین نرخ رشد برخوردار بوده است.

علم پدیده‌ای است که دائم در حال تغییر است. تغییراتی که جهت دارند و به واسطه گروهی از پژوهش‌ها جهت‌دهی می‌شوند که هر دسته از آنها را یک جبهه تحقیق می‌نامند.

جبهه‌های تحقیق نقشی محوری در تعیین سمت و سوی علم در رشته‌های مختلف دارند. آنها حوزه‌های دانشی نسبتاً نوظهور، اما به سرعت در حال رشدی را تشکیل می‌دهند که به صورت بالقوه از ارزش اقتصادی و تجاری بالایی نیز برخوردار هستند.

آنها دانشی بدیع و علمی اثرگذار هستند که گروه نسبتاً بزرگی از دانشمندان بر جبهه بودن و اهمیتشان اجماع دارند، از همین روست که مسیر بعدی علم را نشان داده و نیز تعیین می‌کنند.

به جبهه‌های تحقیق حوزه‌های نوظهور علمی نیز گفته می‌شود. میزان انتشار مقاله در حوزه‌های نوظهور به سرعت افزایش یافته و این افزایش در یک دوره زمانی نسبتاً بلند مدت‌تری پایدار می‌ماند، یعنی یک حوزه نوظهور به اولویت تحقیقاتی گروه بزرگ‌تری از پژوهشگران تبدیل می‌شود که بر میزان اثرگذاری یا همان تعداد استنادهای دریافتی آن اثر می‌گذارد.

به همین جهت است که مقالات هسته در حوزه‌های نوظهور به صورت میانگین ۱۲۰۰ درصد بیش از متوسط بین‌المللی استناد دریافت می‌کنند و همین‌طور مقالاتی که به لحاظ موضوعی با این حوزه‌ها مرتبط هستند، به‌طور متوسط صددرصد بیش از میانگین بین‌المللی استناد دریافت می‌کنند.

جبهه‌های تحقیق یا حوزه‌های نوظهور علم از دو جنبه برای پژوهشگران و سیاست‌گذاران علمی اهمیت پیدا می‌کند. اول این‌که بدانیم تا چه اندازه در جریان‌سازی و رهبری آینده علم دنیا نقش داشته‌ایم و دوم این‌که بدانیم در هر رشته چه جبهه‌های تحقیقی وجود دارد یا به عبارت دیگر مسیر علم در هر رشته به کدام سمت و سو حرکت می‌کند.

آگاهی از حوزه‌های نوظهور علم و فناوری تا آنجاست که اروپا از طریق شورای تحقیقات اروپا و آمریکا به وسیله نهاد اطلاعات پیشرفته فعالیت‌های تحقیقاتی که زیر نظر اداره ملی اطلاعات این کشور است، نسبت به شناسایی آنها مبادرت می‌ورزند.

علی گزنی، عضو هیأت علمی مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری درباره این جبهه‌های تحقیق و حضور ایران در این میان می‌گوید: بررسی جبهه‌های تحقیق دنیا در نظام‌های ESI و SciMapper نشان می‌دهد که در دوره بهمن-اسفند ۱۳۹۶ نسبت به دوره آذر-دی۱۳۹۶، برحسب تعداد مقالات در جبهه‌های تحقیق، ایران در بین ۳۰ کشوری که بیش‌ترین نقش در رهبری آینده علم دنیا را داشته‌اند از بالا‌ترین نرخ رشد (۱۰ درصد) برخوردار بوده است.

وی می‌افزاید: اگر کشور‌ها را بر حسب تعداد مقالات آنها در جبهه‌های تحقیق رتبه‌بندی کنیم، آنگاه جمهوری اسلامی ایران در حوزه علوم کشاورزی رتبه ۱۲ و در حوزه علوم فنی و مهندسی رتبه ۱۴ دنیا در دو ماه بهمن-اسفند ۱۳۹۶ را کسب کرده است. البته این نکته باید مورد توجه قرار گیرد که فهرست دو ماه فرودین-اردیبهشت هنوز پردازش نشده است.

گزنی می‌گوید: اطلاعات مستخرج از نظام‌های شاخص‌های اساسی علم (ESI) و ترسیم‌گر علم (SciMapper) و در فاصله ماه‌های مرداد تا اسفند ۱۳۹۶ نشان می‌دهد که سهم ایران از جبهه‌های تحقیق یا همان حوزه‌های نوظهور علمی در حال افزایش است. ضمن این‌که این دو نظام اطلاعاتشان را دو ماه یکبار روزآمد می‌کنند.

گزنی گفت: در ماه‌های مرداد و شهریور ۷۰۸ مقاله در جبهه‌های تحقیق داشتیم که در ماه‌های بهمن و اسفند به ۸۷۰ مورد رسید. همچنین در مرداد و شهریور در ۲۳۹ جبهه تحقیق فعال بودیم که این رقم در ماه‌های بهمن و اسفند به ۳۱۵ مورد رسید.

بررسی ۳۰ کشوری که بیش‌ترین تعداد مقالات جبهه‌های تحقیق را داشته‌اند نشان می‌دهد که ایران با رشد ۱۰ درصدی تعداد مقالات جبهه‌های تحقیق بیش‌ترین میزان رشد دنیا را داشته است. وی به عنوان یکی از بنیانگذاران نظام آینده‌پژوهی دانش و فناوری (سای ویژنز)، سهم ایران را از جبهه‌های تحقیق دنیا در حال رشد می‌داند و می‌افزاید: سهم ایران در این دوره زمانی رشد داشته است. در مرداد و شهریور سهم ایران از مقالاتی که جبهه‌های تحقیق بین‌الملل را شکل می‌دادند ۱٫۶۹ درصد بود که در بهمن و اسفند ماه به ۱٫۸۴ درصد افزایش یافت.

گزنی می‌افزاید: همچنین ایران در ایجاد ۲٫۶۶ درصد از جبهه‌های تحقیق در مرداد و شهریور نقش داشت که این رقم در بهمن و اسفند به ۳٫۱۱ درصد رسید.

بررسی ۳۰ کشوری که بیش‌ترین تعداد مقالات جبهه‌های تحقیق در آذر-دی و بهمن-اسفند را داشته‌اند نشان می‌دهد که ایران با رشد ۱۰ درصدی تعداد مقالات جبهه‌های تحقیق بیش‌ترین میزان رشد دنیا را داشته است.

آمریکا، چین، انگلستان، آلمان و فرانسه ۵ کشوری هستند که بیش‌ترین مقالات جبهه‌های تحقیق را تولید می‌کنند. این ۵ کشور به ترتیب در تولید حدود ۵۰ درصد، ۲۰ درصد، ۱۷ درصد، ۱۴ درصد و ۹ درصد از مقالات جبهه‌های تحقیق دنیا نقش داشته‌اند. در واقع این ۵ کشور نقش بسیار مهمی در جهت‌دهی و رهبری آینده علم دنیا دارند.

گزنی در ادامه یادآور می‌شود: هر چند رتبه ایران در تولید مقالات جبهه‌های تحقیق در ۸ ماه گذشته از ۲۵ به ۲۳ رسیده که چشمگیر است، اما در مقایسه با رتبه کمیت تولید علم ایران که ۱۶ است، کشور برای افزایش نقش خود در رهبری علم دنیا نیاز به فعالیت‌های بیش‌تری دارد.

وی می‌گوید: رتبه حوزه‌های مختلف علم کشور در جبهه‌های تحقیق یکسان نیست. در دوره بهمن و اسفند بر حسب تعداد مقالات جبهه‌های تحقیق در حوزه علوم کشاورزی بهترین عملکرد را داشته‌ایم. در این حوزه رتبه ۱۲ دنیا را کسب کرده‌ایم. بعد از آن در حوزه فنی و مهندسی رتبه ۱۴ دنیا از لحاظ رهبری آینده علم را در اختیار داریم.

در بین دانشگاه‌های علوم پزشکی، تهران، مشهد و بقیه‌ا…، در بین دانشگاه‌های جامع، تهران، مشهد و تربیت مدرس، در بین دانشگاه‌های صنعتی، نوشیروانی بابل، امیرکبیر و اصفهان، در بین دانشگاه‌های غیرمتمرکز، دانشگاه‌های آزاد اسلامی و در بین مؤسسات پژوهشی، پژوهشگاه دانش‌های بنیادی، سازمان انرژی اتمی ایران و پژوهشگاه صنعت نفت بیش‌ترین مقالات در جبهه‌های تحقیق را داشته‌اند.

 

————

منبع: مهر؛ نظام‌های رتبه‌بندی ESI و SciMapper