پیچ‌ و مهره صنعت با ارز شل و سفت می‌شود

حسین سلاح‌ورزی نایب‌ رییس اتاق ایران پیچ‌ و مهره صنعت با ارز شل و سفت می‌شود گروه تجارت- مجتبی قدیری بخش صنعت در ایران یکی از بخش‌های اصلی ایجاد اشتغال پایدار به‌ حساب می‌آید و اگر این فعالیت در شرایط دشوار قرار گیرد باید از ایجاد اشتغال تا اندازه زیادی ناامید شد. تولیدات صنعتی علاوه […]

حسین سلاح‌ورزی نایب‌ رییس اتاق ایران

پیچ‌ و مهره صنعت با ارز شل و سفت می‌شود

گروه تجارت- مجتبی قدیری

بخش صنعت در ایران یکی از بخش‌های اصلی ایجاد اشتغال پایدار به‌ حساب می‌آید و اگر این فعالیت در شرایط دشوار قرار گیرد باید از ایجاد اشتغال تا اندازه زیادی ناامید شد. تولیدات صنعتی علاوه بر این‌که نیازهای روزانه میلیون‌‌ها نفر از ایرانیان را در خانه و کاشانه برطرف می‌کند به تولید و رشد سایر بخش‌ها نیز کمک می‌کند. بخش کشاورزی، بخش حمل‌ونقل، بخش خدمات و… نیز از تولیدات صنعتی برای رشد خود بهره‌مند می‌شوند. علاوه بر نکات یاد شده، فعالیت‌های صنعتی در هر جامعه‌ای از جمله جامعه ایران، فعالیت درهم تنیده شده است و می‌تواند راه رشد علم را نیز هموار کند. مجموعه دلایل یاد شده به ما می‌گویند که از اهمیت صنعت نباید غافل شد.

 صنعت زنجیره جهانی است

فعالیت‌های صنعتی از زمان زاد و رشد خود در انگلستان و انقلاب صنعتی پدیدار شده در این کشور یک فعالیت فراملی بوده و هست. این فعالیت فرامرزی از یک‌سو به دلیل نیاز به بازارهای جهانی است چون ماشین که آمد تولید انبوه انجام شد و دیگر بازار داخلی تکافو نمی‌کرد و از طرف دیگر صنعت در هر جامعه‌ای مطابق با توانایی‌های فنی- تکنولوژیکی حدود دانش موجود تکامل پیدا می‌کند و از این نظر نیز به هم ارتباط دارند. در شرایط حاضر اما فعالیت‌های صنعتی گونه‌ای توسعه و رشد پیدا کرده است که دنیای آزاد یک کارخانه شده و این کارخانه بزرگ هرکدام قطعاتی یا کالاهایی از صنعت جهانی را تولید می‌کند. اکنون دیگر یک اتومبیل، یک تلویزیون، یک موبایل و… هرگز به‌ تمامی- جز برخی استثناهای در داخل یک کشور تولید نمی‌شود و بلکه هر قطعه یا مجموعه‌ای از قطعات آن در کشوری دیگر تولید و در نهایت در یک کشور جمع‌آوری و مونتاژ می‌شود. صنعت ایران اگرچه این ویژگی را کم‌تر دارد اما باز هم در این زنجیره جهانی جای دارد که در سطرهای بعدی آن را توضیح خواهم داد.

 صنعت و انقلاب

پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران در بهمن سال ۱۳۵۷ انقلابیون پیروز نمی‌دانستند چه طرح و برنامه‌ای باید برای اقتصاد ایران را طراحی و پیاده کنند. انقلاب اسلامی ایران از همان روزهای نخست به سمت تعارض با ماهیت غرب رفت و چون صنعت ایران وابستگی شدیدی به غرب داشت مغضوب شد. غضب انقلابیون شامل مصادره اموال بورژوازی صنعتی شد و صنعت در ایران به مدت یک دهه به … رفت. در این دهه که از سال ۱۳۵۸ شروع و تا خاتم جنگ ادامه داشت انواع و اقسام طرح‌های انقلابی برای خودکفا شدن فعالیت‌های صنعتی به ذهن انقلابیون رسید برخی از آنها اجرایی شد اما در نهایت به دلیل پیچیدگی فعالیت‌های صنعتی ماهیت این فعالیت در تمایل به خارج باقی بماند.

 وابستگی صنعت

با همه تلاش در برنامه‌ریزی‌های انجام شده در ۴ دهه گذشته برای قطع ارتباط صنعت ایران با صنعت جهانی اما به دلایلی همچون پیوستگی ذاتی صنعت به هم‌، جهانی بودن الزام‌ناپذیر و زاد و رشد صنعت ایران در پیوند با جهان صنعت غرب، فعالیت‌های صنعتی ایران نیاز دارند با خارج تعامل برقرار کنند. این تعامل که البته بیش‌تر از طرف ایران نیاز اجتناب‌ناپذیر به‌حساب می‌آید، موجب شده است که فعالیت‌های صنعتی با سیاست‌های ارزی پیوندی غیرقابل منظم شدن داشته باشد. نخستین نیاز قطعی و اجتناب‌ناپذیر ایران به صنعت جهانی به‌روزرسانی، نوسازی و بازسازی تکنولوژیک است. واقعیت این است که تکنولوژی فعالیت‌های مرتبط با صنعت در دنیای بیرون از ایران با چنان شتابی پیش می‌رود که ایران هرگز نمی‌تواند با همان شتاب و حتی یک‌صدم آن دقت کند. در شرایطی که کشورهای توسعه‌یافته صنعتی مثل آلمان، ژاپن، انگلستان، آمریکا و سایر کشورهای مشهور به کشورهای صنعتی نمی‌توانند از دام پیوندهای اجتناب‌ناپذیر به هم ر‌ها شوند، بدیهی است که ایران نیز باید براساس ضرورت برای نوسازی تکنولوژیک خود اقدام به واردات انواع ماشین‌آلات و تجهیزات روزآمد شده کند. علاوه بر این وابستگی انکارناپذیر صنعت ایران از نظر کالاهای سرمایه‌ای وابستگی تام به جهان دارد. حتی در صنایعی مثل پتروشیمی و تولید که مواداولیه آن از داخل تأمین می‌شود ایران برای تولید همین کالا‌ها باید سالانه مقادیر قابل‌اعتنایی ارز برای خرید کالاهای سرمایه‌ای اختصاص دهد. واقعیت این است که تولید صنعتی ایران بدون واردکردن کالاهای واسطه‌ای و کالاهای سرمایه‌ای در کوتاه‌‌ترین زمان ممکن از پای در می‌آید. وابستگی دیگر صنعت ایران به جهان خارج در حوزه مواد‌اولیه است. هم‌اکنون در صنعت نساجی، در صنعت پوشاک، در صنعت دارو، در صنعت خوراک دام، روغن نباتی، اتومبیل‌سازی، لوازم‌خانگی و.. ایران به واردات نیازمند است. این ۳ وابستگی موجب شده است صنعت ایران به سیاست‌های ارزی حساسیت داشته باشد. می‌توان داستان را از … بازرگانی خارجی نیز ادامه داد و به صادرات رسید. ایران برای زنده ماندن همین صنعت خود نیاز به بازارهای جهانی دارد و به‌ویژه صنعت پتروشیمی بدون صادرات تعطیل می‌شود.

صنعت در اولویت باشد

در شرایطی که دولت و بانک مرکزی ایجاد کرده‌اند اکنون تخصیص ارز با یک معضل مواجه شده است. به نظر می‌رسد حتی در یک شرایط غیرعادی سیاست‌های ارزی باید فعالیت‌های صنعتی در تخصیص ارز در اولویت اول باشد. درصورتی‌که این اتفاق نیفتد پیچ و مهره فعالیت‌های صنعتی شل شده و در یک فرایند ناگزیر از پای درمی‌آید. دولت دوازدهم باید توجه داشته باشد که همین بنگاه‌های کوچک و بزرگی که با بی‌مهری‌های دولت مواجه شده‌اند در مجموع سالانه حدود ۲۵ درصد از تولیدات ناخالص ملی را به خود اختصاص داده و میلیارد‌ها دلار کالا تولید کرده‌اند که در فقدان آنها با کمبود بزرگ مواجه خواهیم شد. توجه داشته باشیم که در حال حاضر میلیون‌‌ها جوان تحصیل‌کرده ایرانی در ایران دنبال کار و شغل هستند و در صورت ناتوانی در توسعه فعالیت‌های صنعتی نمی‌توان دست‌کم در میان‌مدت کاری برای آنها ایجاد کرد. لشگر بزرگ بیکاران صنعتی در صورت تعطیل بنگاه‌های صنعتی تاب آوردن سیاسی و اجتماعی در ایران را به ‌سرعت کاهش خواهد داد و پیامدهای ناشناس آن در ارکان جامعه سستی و لرزش بزرگ ایجاد می‌کند. امنیت ملی ایران در حال حاضر تا اندازه قابل ‌اعتنایی به فعالیت‌های صنعتی وابسته است و باید سیاست‌گذاران ارزی این را در کانون توجه قرار دهند.

 

 چند پیشنهاد

یکم: اگر مدیران ارشد سیاسی ایران می‌خواهند تهدیدهای فعلی که بر اقتصاد ایران از درون و از خارج تحمیل شده است به فرصت تبدیل کنند باید از همه ذهنیت‌های تاریخی ۴ دهه اخیر و نبود برای کسب قدرت سیاسی از هر مسیر و با هر وسیله را کنار گذاشته و با نگاهی دلسوزانه و مسؤولانه امروز و فردا این مرزوبوم ممکن و مردمان بردبار آن را بر هر خواسته‌ای ترجیح دهند. در شرایط امروز هر اتفاق عمده‌ای که قرار است رخ دهد و در هر عرصه‌ای از فعالیت‌های صنعتی، اقتصادی، فرهنگی ‌و اجتماعی باید از فیلتر و صافی سیاست عبور کند. توصیه نخست این است که سیاسیون ایران با چشم‌هایی باز به صفحه مناسبات داخلی و خارجی نگاه کنند و راه را برای عبور از تنگنای عظیم فعلی هموار سازند. بود و نبود و زاد و رشد صنعت ایران با همه فراز و نشیب‌‌ها و کم‌ و زیادش به این مسأله بستگی دارد که مدیران ارشد سیاسی قصد دارند در روش‌های حکومت و ملک‌داری تجدیدنظر می‌کنند یا نه؟

دوم: اکثریت کارشناسان و فعالان اقتصادی‌ و صنعتی‌ و اقتصاددانان باور دارند که مرگ و زندگی اقتصاد ایران اکنون به عامل تعامل با جهان خارج گره خورده است. بدیهی است فعالیت‌های صنعتی به‌ مثابه یک بخش عمده اقتصاد ایران از این قاعده مستثنا نیست و نیاز به تعامل با جهان دارد، شاید اگر از دو دهه پیش و حتی پس از جنگ اجازه می‌دادیم صنعت‌گران ایرانی با همتاهای خارجی خود به یک مشارکت واقعی دست می‌یافتند امروز کم‌تر در زحمت بودیم. توجیه کارشناسانه این است که برای نجات صنعت از التهاب‌های ارزی باید راه گفت‌وگو با جهان خارج هموار شود.

سوم: تخصیص ارز به شکل فعلی و… موجب شده است تقاضا برای ارز به دلیل رانت معنادار و نزدیک به صددرصدی در هر دلار وجود دارد و راه را از بیراه پنهان کرده و به فریب و گمراهی مدیران منجر خواهد شد. توصیه کارشناسان و متخصصان این است که با استفاده از تجربه ناراحت‌کننده روزهای پس از اعلام سیاست سرکوب ارزی از ۲۰ فروردین ۱۳۹۷ به این‌سو، هر چه زودتر به این سیاست خاتمه داده شود. بدیهی است که ادامه این وضع به بد‌ترین شکل منجر به هدر دادن ارز گرانبها شده و فعالیت‌های صنعتی و در انتهای تقاضاست. دولت محترم توجه داشته باشد که سرسختی در مسیر آزادسازی بازار ارز آزاد نیروی باقی‌مانده را نیز زایل خواهد کرد.

چهارم: برای آن‌که پیچ و مهره فعالیت‌های صنعت در کوتاه‌مدت شل نشود و ساختمان این بخش از هم نپاشد، پیشنهاد می‌شود برای دوره‌ای که شاید نباید طولانی هم باشد در تخصیص ارز، بخش صنعت بیش از پیش در کانون توجه قرار گیرد. هر میزان ارزی که صنعت به فعالیت‌های غیرمولد اختصاص یابد گامی به عقب در توسعه صنعت و ناممکن شدن پیمودن راه خواهد شد. همان‌طور که پیش ‌از این نوشتم مدیران صنعت و تجارت اکنون بهترین فرصت برای پالایش در صنعت را دارند. اجازه دهیم صنعتی باقی بماند که آینده دارد و در توسعه پایدار تاب کافی برای نبرد در صحنه جهانی را دارد.