طرح‌های بازآفرینی شهری در آرزوی درک مشترک میان دولت، بخش خصوصی و شهرداری‌ها!

گروه راه و شهرسازی- بدون شک پس از سال‌ها شهرسازی در کشور و وجود انواع بافت‌های فرسوده و قدیمی، حالا زمان مناسبی برای احیای مجدد آنها است. از طرفی حالا که طرح بازآفرینی شهری که اخیراً در تمامی استان‌های کشور به‌طور جدی در دستور کار نهادهای ذی‌ربط قرار گرفته است؛ با توجه به حساسیت و […]

گروه راه و شهرسازی- بدون شک پس از سال‌ها شهرسازی در کشور و وجود انواع بافت‌های فرسوده و قدیمی، حالا زمان مناسبی برای احیای مجدد آنها است. از طرفی حالا که طرح بازآفرینی شهری که اخیراً در تمامی استان‌های کشور به‌طور جدی در دستور کار نهادهای ذی‌ربط قرار گرفته است؛ با توجه به حساسیت و پیچیدگی این موضوع و چالش‌هایی که در این بخش وجود دارد، لازم است که نظرات کارشناسان و صاحبنظران و پیمانکاران، به‌طور دقیق در این زمینه مورد توجه قرار گیرد. همچنین لازم است در اتاق فکری میان دولت و شهرداری‌ها و بخش خصوصی، ضمن بررسی مشکلات به درک مشترکی از طرح‌های بازآفرینی شهری برسیم، زیرا در غیر این صورت شاهد نابودی سرمایه‌های مادی و معنوی کشور و به نتیجه نرسیدن طرح‌ها خواهیم بود.

ضرورت وجود اشتراک نظر درباره مفاهیم بازآفرینی شهری

در همین رابطه مدیرکل راه و شهرسازی استان گیلان در پاسخ به این‌که سیاست‌ها در حوزه بازآفرینی باید به چه سمت و سویی پیش برود، گفت: در وهله نخست باید یک اشتراک نظری در مورد معانی بازآفرینی شهری در بین مسؤولان ایجاد شود و آنچه که تحت عنوان بازآفرینی شهری تعریف می‌شود، در چند حوزه قابل بررسی است. علی‌خاوری‌دانشور ادامه داد: در گام اول در مناطقی که جزو شبکه بافت‌های فرسوده است، محل اسکان ساکنان را احیا می‌کنند. در این فرایند در عمده مناطق کشور، متقاضیان تسهیلات و وام نوسازی اقدام به دریافت منابع و تسهیلات دولتی می‌کنند. وی افزود: در همین راستا در سال جاری با مصوبه دولت و رییس‌جمهوری سود تسهیلات نوسازی ۹ درصد اعلام شد و ساکنان با استفاده از این تسهیلات اقدام به نوسازی واحدهای مسکونی و احیای بناهای فرسوده می‌کنند و به تبع آن شبکه معابر بافت فرسوده نیز احیا می‌شود. این رویکرد مربوط به سنوات قبل است و قرار است که در سال جاری به این ترتیب عمل نشود. به گفته این مسؤول، همچنین قرار شده تا دولت پرداخت یارانه تسهیلات نوسازی را برعهده بگیرد که هرچند در سال‌های گذشته تا حدودی در این بخش تعلل انجام گرفته، اما امسال مقرر شده که همزمان با نوسازی این اقدام صورت گیرد.

تخفیف در عوارض نوسازی محلات فرسوده

وی همچنین با اشاره به تخفیف عوارض شهرداری‌ها گفت: طبق قانون شهرداری باید در عوارض نوسازی محلات تخفیف دهد و اگرچه حتی اگر شهرداری به اختیار خود اقدام به این کار کند، به دلیل آزاد شدن شبکه معابر آن به نفع شهرداری است، اما دولت مکلف است که تخفیف عوارض را به شهرداری‌ها پرداخت کند. خاوری دانشور با بیان این‌که منابع درآمدی شهرداری‌ها محدود است، ادامه‌داد: صدور پروانه یکی از منابع درآمدی شهرداری‌ها است که در تأمین آن ضعف دارند. اما شاید نتوان با این روش‌ها احیای بافت فرسوده را آن‌طور که باید طی یک برنامه زمانی انجام دهیم. به این دلیل که وام نوسازی ۴۰ یا ۵۰ میلیون تومانی تکافوی ساخت را نمی‌دهد. دولت یا باید وام نوسازی را افزایش دهد یا خود به احیای بافت وارد شود و تمهیداتی را فراهم کند و مسکن بسازد و تحویل مردم دهد. وی با بیان این‌که یکی از سیاست‌های وزیر راه و شهرسازی احیای بافت‌های فرسوده است و در این رابطه کارگروه‌هایی تشکیل شده که موضوعات مربوطه را جمع‌بندی می‌کنند، عنوان‌کرد: در عین حال یکی دیگر از مفاهیم بازآفرینی، احیای اماکن تاریخی است که باید بر پایه مطالعات جامع و تفصیلی احیا شوند. وی ادامه‌داد: این امر نیازمند مشارکت فعال شهرداری‌ها و میراث فرهنگی و نیز شرکت بازآفرینی وزارت راه و شهرسازی است.

تأمین امکانات شهری در سکونتگاه‌های غیررسمی

وی با تأکید بر ضرورت تأمین خدمات و امکانات مورد نیاز در سکونتگاه‌های غیررسمی ادامه‌داد: در این مناطق بسیاری از شبکه‌های زیرساختی فرسوده است و با مشکل افت فشار آب و برق، شبکه معابر و حتی سرقت برق مواجه هستیم. در این محلات با ایجاد امکاناتی نظیر مدرسه، کتابخانه، خانه سلامت، مکان ورزشی و… می‌توان به ارتقای کیفیت زندگی مردم کمک کرد. وی این موضوع را رویکرد مشترکی در بین نهادهای متولی دانست و گفت: همه حوزه‌های اجتماعی که در این حوزه فعالیت دارند، باید به درک مشترکی در این خصوص برسند. قرار است در سال‌جاری، ستادهای بازآفرینی استانی قسمتی از این تکالیف را انجام دهند.

نمونه‌های ناموفق بازآفرینی شهری

همچنین مدیرکل راه و شهرسازی استان قزوین با بیان این‌که بافت فرسوده شامل ۳ مؤلفه ریزدانگی، نفوذناپذیری و ناپایداری است، گفت: این موارد باعث می‌شد که یک محله واجد شرایط بازآفرینی باشد. مسعودحق‌لطفی ادامه‌داد: معمولاً از گذشته طرح‌هایی نظیر تجمیع و ارایه وام نوسازی را به منظور نوسازی بافت فرسوده و بازآفرینی شهری ارایه می‌کردند. توجه به این فاکتور‌ها در بازآفرینی مناطق مدنظر قرار می‌گرفت، در حالی‌که نمونه‌های موفقی نبود. چراکه بازآفرینی در این محلات با افزایش تراکم و تشویق به تجمیع و ساخت و ساز در ارتفاع همراه بود. وی با اشاره به ضرورت آشنایی مدیران و مسؤولان ذی‌ربط با امر بازآفرینی شهری گفت: در طرح‌های قبلی ۳ مؤلفه ریزدانگی، نفوذناپذیری و ناپایداری درنوسازی بافت‌های فرسوده مورد توجه قرار می‌گرفت و بر این اساس یک طرح کالبدی برای محلات تهیه می‌شد که نمونه مشابه آن طرح اجرا شده در محله نواب یا سایر محلات در شهرهای دیگر بود.

لزوم تقویت محلات در بحث بازآفرینی شهری

وی با بیان این‌که در این بخش‌ها موضوعات محله‌محوری مورد توجه قرار نمی‌گرفت، بیان‌کرد: این در حالی است که در طرح بازآفرینی شهری بر بحث هویت این محلات هم تأکید شده است تا نوسازی این مناطق به شکل موفقی انجام پذیرد. به‌طور نمونه نوسازی محله نواب تهران بدون توجه به هویت این منطقه انجام گرفت و با اجرای طرح بازآفرینی در این محله، هویت آن را از بین بردند. حق‌لطفی با تأکید بر لزوم توجه به تقویت محلات در بحث بازآفرینی شهری تصریح‌کرد: در این صورت می‌توانیم طرح موفقی را در این محلات اجرایی کنیم. طی یکی دو سال گذشته نیز وزارت راه و شهرسازی مدل اجتماع محور را مبنا قرارداده و با انجام مطالعات اجتماع محور در بخش نوسازی، قبل از تهیه طرح کالبدی، ابتدا در محلات هدف فرهنگ، خواسته‌ها و دیدگاه‌های ساکنان را بررسی می‌کند. این مسؤول با بیان این‌که در این راستا با ساکنان مصاحبه و پرسش‌نامه‌هایی برای این منظور تهیه می‌کنند، گفت: بعد از استخراج موضوعات، در نهایت براساس مدل اجتماع محور طرحی را ارایه می‌کنند که صرفاً شامل طرح کالبدی فاقد انعطاف نیست و خواسته‌ها، کمبود‌ها و نیازهای مردم را در بر می‌گیرد. با داشتن این اطلاعات کامل‌تر می‌توان طرح‌های بهتری را برای نوسازی محلات آماده و اجرا کرد.

امتناع دستگاه‌های دولتی از معرفی زمین برای برنامه بازآفرینی شهری

هوشنگ عشایری با بیان این‌که یکی از فعالیت‌های دولت به‌کارگیری اراضی دولتی مجاور بافت‌های فرسوده یا محلات هدف برنامه بازآفرینی شهری در این برنامه به منظور ساخت مسکن است، افزود: تاکنون دستگاه‌های دولتی حتی یک قطعه زمین برای این منظور معرفی نکرده‌اند و در این راستا برای شناسایی اراضی دولتی به کمک توسعه گران، شهرداری‌ها و شوراهای شهر نیازمندیم. مدیرعامل شرکت بازآفرینی شهری ایران، اظهارکرد: حدود ۱۴۰ میلیارد تومان منابع مالی در اختیار بانک‌های استان کرمان قرارداده می‌شود تا در قالب وام‌های ۵۰ و ۴۰ میلیون تومانی با سود ۹ درصد برای ساخت ۳ هزار و ۵۷۰ واحد به توسعه‌گران و مردم اعطا شود. وی با بیان این‌که یکی از فعالیت‌های دولت به‌کارگیری اراضی دولتی مجاور بافت‌های فرسوده یا محلات هدف برنامه بازآفرینی شهری در این برنامه به منظور ساخت مسکن است، افزود: تاکنون دستگاه‌های دولتی حتی یک قطعه زمین برای این منظور معرفی نکرده‌اند و در این راستا برای شناسایی اراضی دولتی به کمک توسعه‌گران، شهرداری‌ها و شوراهای شهر نیازمندیم. مدیرعامل شرکت بازآفرینی شهری ایران با بیان این‌که یکی از فعالیت‌های کالبدی که در برنامه بازآفرینی، توسعه خدمات زیربنایی است که تأمین آنها برعهده دولت و شهرداری قرار دارد، بیان‌کرد: این خدمات عمدتاً آب، برق و گاز هستند که طبیعتاً دستگاه‌های خدمات‌رسان زیرساخت‌های شهری باید در این حوزه فعالیت کنند و شرکت بازآفرینی شهری نیز در قالب برنامه اقدام مشترک به آن ورود پیدا می‌کند. معاون وزیر راه و شهرسازی با اشاره به تخصیص منابع دولت در حوزه بهسازی محیطی نظیر معابر، پارک‌ها، فضای سبز و میادین شهری، گفت: طبق آیین‌نامه اجرایی مصوبه هیأت دولت، اگر شهرداری به موضوع بهسازی محیطی ورود کند، دولت نیز تا ۷۰ درصد هزینه‌های آن را تأمین خواهد کرد. البته در مراکز استان به دلیل منابع قابل توجهی که شهرداری‌ها دارند این نسبت تغییر می‌کند و شهرداری‌ها می‌توانند منابع بیشتری را به مواردی از این دست اختصاص دهند.