راهکارهای مهار فرونشست زمین در تهران

راهکارهای مهار فرونشست زمین در تهران محمد قره‌داغلی – بنا به تعریف یونسکو فرونشست عبارت است از: فروریزش و یا نشست سطح زمین که به علت‌های متفاوتی در مقیاس بزرگ روی می‌دهد. به‌طور معمول به حرکت قائم روبه پایین سطح زمین که می‌تواند با‌ بردار اندک افقی همراه باشد، گفته می‌شود از آنجا که فرونشست […]

راهکارهای مهار فرونشست زمین در تهران

محمد قره‌داغلی

– بنا به تعریف یونسکو فرونشست عبارت است از: فروریزش و یا نشست سطح زمین که به علت‌های متفاوتی در مقیاس بزرگ روی می‌دهد. به‌طور معمول به حرکت قائم روبه پایین سطح زمین که می‌تواند با‌ بردار اندک افقی همراه باشد، گفته می‌شود از آنجا که فرونشست تهدید بزرگی برای تأسیسات، ساختمان‌ها، خطوط ریلی و خطوط انتقال گاز، آب و برق محسوب می‌شود برخی آن را زلزله تدریجی و خاموش می‌شناسند که آثار تخریبی ناشی از آن در طولانی‌مدت می‌تواند بیشتر و مخرب‌تر از زلزله باشد به همین دلایل کنترل این پدیده در شرایط بسیار ضروری است.

عوامل متعددی باعث ایجاد این پدیده می‌شوند: از جمله حفرات حاصل از انحلال، آب‌شدگی یخ‌‌ها و تراکم نهشته‌ها، حرکت آرام زمین و خروج گدازه و یا عملیات انسانی مثل معدنکاری، برداشت بیش از حد آب زیرزمینی و استخراج نفت، ریزش سازه‌های زیرزمینی مانند تونل‌‌ها و… نام برد. در بین عوامل مؤثر در ایجاد فرونشست، به‌نظر می‌رسد که برداشت بیش از حد مجاز از منابع آب زیرزمینی، ضخامت لایه رسوبی و ویژگی‌های مهندسی رسوبات، عوامل اصلی ایجاد فرونشست در بیشتر دشت‌های ایران هستند. البته پدیده فرونشست موضوع تازه‌ای نیست و در دنیا این پدیده را سال‌ها پیش شناخته‌اند و برایش راهکارهای عملیاتی ارائه و اقدام کرده‌اند. که مهم‌ترین راهکار آن را در درازمدت اصلاح روش‌های مدیریت منابع آب می‌باشد

اما در تهران به دلیل جمعیت زیاد و پایتخت بودنش نگرانی‌‌ها به این مسأله بیشتر است به‌طوری که به گفته مسعود شفیعی، رئیس سازمان نقشه‌برداری کشور نرخ فرونشست در تهران حدود ۲۰ سانتی‌متری در سال است که این موضوع را بیشتر می‌توان در جنوب غرب تهران و شهریار مشاهده کرد به‌طوری که کمربندی تهران (بزرگراه آزادگان)، بزرگراه آیتا… سعیدی و جاده کرج به سمت شهریار طی ۲۰ سال گذشته قریب به دومترکاهش ارتفاع را تجربه کرده‌اند که عامل بیشتر این فرونشست‌‌ها را می‌توان حفر چاه‌های غیرمجاز و برداشت‌های بی‌رویه نام برد.

در این رابطه مهدی هاشمی، رئیس شورای شهر تهران با بیان اینکه تعداد زیادی ایستگاه‌های بررسی نرخ فرونشست در سطح کشور وجود دارد، گفت: در تهران یک ایستگاه موجود است که نیاز به تقویت دارد.

هاشمی تصریح کرد: سازمان نقشه‌برداری درخصوص تحلیل داده‌ها به خوبی عمل کرده اما از نظر تجهیزات کمبودهایی دارد و جی‌پی‌اس دقیق مورد نیاز هنوز از خارج کشور وارد می‌شود که می‌توان در این خصوص از شرکت‌های دانش‌بنیان استفاده کرد.

در این رابطه زهرا نژادبهرام، رئیس کمیته شهرسازی شورای شهر تهران در مورد فرونشست زمین در پایتخت با بیان اینکه بار‌‌ها عنوان کرده‌ام که سه خطر سیلاب، فرونشست و زلزله تهران را در معرض خطر قرارداده، گفت: البته اقدامات در مورد زلزله جدی‌تر بوده است و در مورد سیل و فرونشست هنوز توجه لازم جلب نشده است، در حالی که اگر در فروردین‌ماه سال‌جاری لطف پروردگار و درایت مدیریت شهری نبود قطعاً شاهد وقوع سیلاب در تهران بودیم.

رئیس کمیته شهرسازی شورای شهر تهران با بیان اینکه علت فرونشست اصلی زمین را کاهش سطح آب‌های زیرزمینی عنوان می‌شود، گفت: در طی سال‌های اخیر به دلیل مصالح شهری مجبور به حفر چاه‌های زیادی شده‌اند که در نهایت میزان آب سفره‌های زمینی کاهش یافته است و این در حالی است که سطح تمام معابر پایتخت را آسفالت‌های ضدآبی پوشانده که امکان نفوذ آب به لایه‌های زیرین خاک و سفره‌های زیرزمینی وجود ندارد و همچنین نهرهای آب نیز کف‌سازی شده‌اند که آب در آنها نفوذ نمی‌کند.

وی با بیان اینکه اقدامات سال‌های گذشته مانع از آن شده که آب جذب زمین شود، ادامه داد: دو راهکار پیش‌روی مدیریت شهری قرار دارد که باید با استفاده از آنها نسبت به تقویت سفره‌های زیرزمینی اقدام کنند.

نژادبهرام با بیان اینکه باید در پیاده‌رو‌‌ها از نوعی سنگ‌فرش استفاده شود که قابلیت جذب آب را داشته باشد، اظهار کرد: معاونت فنی و عمرانی در حال انجام مطالعات برای انتخاب نوع مصالح است.

عضو هیأت‌رئیسه شورای شهر تهران افزود: جلسات زیادی با شرکت آب و فاضلاب داشتیم و به آنها توصیه کردیم که بخشی از فاضلاب تصفیه شده را به چاه‌های زیرزمینی تزریق کنند تا باعث بهبود وضعیت خاک شویم.

وی با بیان اینکه فرونشست زمینه‌ خطرسازی برای شهر است، افزود: اما دقت داشته باشید که این اتفاق در همه کشور‌‌ها حساسیت‌هایی را ایجاد کرده است.

اما مقابله با فرونشست به اراده ملی تمامی نهادهای مرتبط اعم از وزارت جهاد کشاورزی، وزارت نیرو، وزارت راه‌وشهرسازی و سازمان محیط‌زیست، نیاز است.