موانع و محدودیت‌های استفاده از گیاهان دارویی

موانع و محدودیت‌های استفاده از گیاهان دارویی

با توجه به رشد فزاینده توجه مردم سراسر جهان به گیاهان دارویی در دهه اخیر شاهد روند افزایشی استفاده از گیاهان دارویی و محصولات دارویی با منشأ گیاهی در ایران نیز بوده‌ایم.

ولی آنچه در این مقوله مغفول مانده است تجویز گیاهان دارویی به وسیله افراد غیرمتخصص است که لازم است به این نکته مهم توجه کرد که استفاده از این منبع غنی باید براساس اصول علمی انجام شود.

به گزارش سیناپرس، یکی از موانع استفاده از گیاهان دارویی شناسایی صحیح گیاهان است. به عنوان مثال هوفاریقون یا گیاه علف چای که به نام‌های فارسی دیگر از جمله گل راعی و گل هزار چشم نیز خوانده می‌شود دارای گونه‌ها و واریته‌های گوناگونی است، به گونه‌ای که در ایران ۱۷ گونه و ۴ واریته از آن می‌روید.

با توجه به این‌که بعضی گونه‌ها به هم شباهت ظاهری زیادی دارند افراد عادی نمی‌توانند آنها را از هم تشخیص دهند در حالی‌که این گونه‌ها از نظر گیاه‌شناسی و مواد مؤثره با هم تفاوت دارند، چاپ بیش از ۱۰ هزار مقاله علمی راجع به این گیاه نشان می‌دهد که از بین گونه‌های فراوان علف چای فقط گونه perforatum دارای ارزش دارویی است و امروزه بیش از ۱۰۰ کارخانه داروسازی جهان فقط از این گونه دارو تهیه می‌کنند، همین گونه با گونه Scabrum شباهت ظاهری زیادی دارد به‌طوری که مردم عادی قادر به تشخیص این دو نخواهند بود و این درحالیست که مواد و اثرات این دو گونه با هم متفاوت است.

گیاه سنبل‌الطیب یا علف گربه نیز یکی از قدیمی‌‌ترین گیاهان دارویی با نام علمیValeriana officinalis است که به عنوان آرامبخش و ضد اضطراب و افسردگی کاربرد دارد. بخش درمانی این گیاه ریشه و ریزوم آن است و ماده مؤثره این گیاه والریک اسید و مشتقات آن است. ریشه این گیاه از نظر ظاهری شبیه به ریشه گیاه Veratum album یا خربق است. ریشه خربق حاوی آلکالوئیدهایی است که برای انسان سمی بوده و باعث استفراغ و افت فشار خون می‌شود. مقادیر زیاد آن علایم مسمومیت حاد، اسهال، گرفتگی عضلات و ناراحتی‌های قلبی ایجاد می‌کند و افراد عادی قادر به شناسایی و تشخیص ریشه این دو گیاه از هم نیستند. بنابراین در استفاده نادرست ریشه گیاه خربق به جای سنبل‌الطیب به جای اثرات درمانی مورد انتظار شاهد مسمومیت خواهیم بود.

مورد دیگر گیاه دارویی گل ساعتی با نام علمی Passiflora incarnate است. اندام هوایی این گیاه با بیش از ۲٫۵ درصد فلاونوئید دارای اثر مسکن و آرامبخش بوده و در بی‌خوابی، اضطراب، دردهایی با منشأ عصبی، اختلال در گرفتگی عضلانی و کاهش هیجانات روحی مصرف می‌شود. اما احتمال اشتباه گرفتن این‌گونه با گونه‌های Passiflora caeulea، Passiflora foetida یا Passiflora edulis وجود دارد.

یکی دیگر از موانع استفاده از گیاهان دارویی که باید مورد توجه قرار گیرد اندام مورد استفاده گیاه است. به عنوان مثال در مورد گل ساعتی اگر چه اندام‌های هوایی دارای اثرات درمانی ذکر شده هستند ولی مصرف ریشه این گیاه سمی و خطرناک است و دیده شده است که خوردن جوشانده ریشه تازه آن باعث از بین رفتن یک سگ قوی پس از ۴۰ دقیقه شده است.

مورد بعدی که در مصرف گیاهان دارویی باید مورد توجه قرار گیرد میزان مصرف گیاهان دارویی است. میزان مصرف باید براساس منابع علمی صورت گیرد. به عنوان مثال مصرف بیش از اندازه جنسینگ باعث افزایش فشارخون می‌شود.

تداخلاتی که ممکن است بین مواد مؤثره گیاهان دارویی و داروهای مورد استفاده بیماران به وجود آید باید تحت نظر متخصص باشد.

به عنوان مثال مصرف سیر، زنجبیل، چای سبز و جینکو در افرادی که مصرف وارفارین دارند باید با احتیاط صورت گیرد و یا مصرف گیاه آلو‌ورا با داروی دیگوکسین در مبتلایان به بیماری قلبی باعث کاهش اثر درمانی دارو می‌شود. همچنین تحقیقات نشان می‌دهد آنزیم‌های موجود در آب گریپ‌فروت، مانع جذب برخی از دارو‌ها مانند استاتین شده و اثر درمانی این دارو‌ها را از بین می‌برد.

از این رو، لازم است برای تهیه گیاهان دارویی و فرآورده‌های آن تنها از مراکز معتبر و مورد تأیید سازمان‌های مسؤول اقدام کرده و در صورت نیاز به استفاده از فرآورده‌های دارویی گیاهان با تجویز متخصصان این حوزه اقدام به تهیه و مصرف کنیم.