ضرورت تحول در حکمرانی آب

 

در نامه بسیج دانشجویی به رئیس‌جمهور مطرح شد

 ضرورت تحول در حکمرانی آب

بسیج دانشجویی دانشگاه تهران، در نامه‌ای به رئیس‌جمهور خواستار تثبیت حقابه استان‌ها، شفافیت آمار و ارقام منابع آب و رفع ابهامات طرح‌های انتقال آب شد. به گزارش مناقصه‌مزایده کارگروه مدیریت منابع آب بسیج دانشجویی دانشکده فنی دانشگاه تهران در نامه‌ای به رئیس‌جمهور، حجت‌الاسلام‌والمسلمین سیدابراهیم رئیسی، خواستار تحول در نظام حکمرانی منابع آب کشور شد. متن این نامه به شرح زیر است:

حجت‌الاسلام‌والمسلمین رئیسی

رئیس جمهور محترم و رئیس شورای‌عالی آب

سلام‌علیکم

در دو هفته گذشته شاهد اعتراضات گسترده مردم اصفهان، چهارمحال‌وبختیاری، یزد و سایر استان‌هایی بوده‌ایم که به‌طور مستمر و جدی با مشکلات کم‌آبی در بخش‌های مختلف از جمله صنعت، کشاورزی و آب آشامیدنی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. این در حالی است که هنوز شش ماه از زمانی که مدیریت آب در خوزستان به بحران امنیتی تبدیل شد، نمی‌گذرد. از دولت انقلابی که با شعار تحول روی کار آمده است انتظار می‌رود که به جای مُسکّن‌‌ها و راه‌حل‌های مقطعی و واکنشی در مقابل بحران‌ها، به تحول ریشه‌ای در حکمرانی آب روی آورد. همان‌طور که مستحضرید تحولات حوزه آب عموماً بلندمدت بوده و تشکیل مستمر جلسات شورای‌عالی آب، استفاده از نظرات نخبگان و کارشناسان و تعیین سازوکار دقیق نظارت و پیگیری بر اجرای مصوبات و اجتناب از هرگونه برخورد احساسی که منجر به اقدامات کوتاه مدت و مقطعی شود را می‌طلبد. ایجاد تحول در نظام حکمرانی آب در کشور مستلزم عزم جدی برای صرف وقت و ایجاد تغییر در سه محور اصلی است که در ادامه به آن‌‌ها اشاره می‌کنیم.

اول؛ شفافیت:

متأسفانه مدیریت آب در کشور همانند سایر حوزه‌های مدیریتی درگیر آسیب عدم شفافیت است؛ به‌طوری که حتی کارشناسان این حوزه به آمار و ارقام دسترسی نداشته و نمی‌توانند اظهارنظر دقیق کنند. سود و زیان صنایع آب‌بر، آب مصرفی در بخش‌های صنعتی، کشاورزی و شرب به تفکیک و با جزییات، میزان آب انتقالی از کانال‌‌ها و موارد مصرف آن‌ها، متولیان هر بخش از سیاست‌گذاری آب و همچنین مجوزهای پروژه‌های انتقال آب از جمله مواردی هستند که شفاف‌سازی کامل و فوری آن‌‌ها در قدم اول اصلاحات سیاست‌های آبی ضروری است. تحقق این شفافیت همکاری تمامی نهادهای مربوط از وزارت نیرو تا جهادکشاورزی، صنعت،‌معدن‌وتجارت و سازمان حفاظت محیط‌زیست را می‌طلبد، اما گام اول، شفاف شدن منابع و مصارف ۹ حوضه آبریز کشور در تابلوی منابع و مصارف وزارت نیرو است.

دوم؛ تثبیت حقابه استان‌ها:

نزاع بین استان‌ها و بخش‌های مختلف بر سر حقابه که بی‌شک دور از شأن ملت عزیز ایران است، باید با اقداماتی اساسی همچون تثبیت حقابه استان‌ها و مصارف این حقابه آن هم با سازوکاری شفاف و کارشناسی شده پایان یابد. تثبیت و شفاف شدن حقابه‌ها، برداشت‌های غیرقانونی از منابع آبی استان‌ها را مشخص و مدیریت تخصیص منابع آبی را تسهیل می‌کند. درنتیجه این فرآیند و با توجه به اینکه نیاز موجود به منابع آبی عمدتاً بیشتر از منابع حوضه‌هاست، لازم است حقوق بهره‌برداری از آب کاهش یافته و با مقدار منابع آبی متناسب شود تا علاوه بر جلوگیری از نزاع‌های فعلی، راه‌حل‌هایی سازگار با محیط‌زیست جهت مصرف مناسب آب با کم‌ترین آسیب به کشاورزی و صنعت اتخاذ شود. در این مسیر می‌توان از روش‌هایی همچون مذاکره، مبادله حقوق آب، بازخرید حقوق آب و پرداخت خسارت بابت دریافت حق دیگری بهره برد.

سوم؛ پروژه‌های انتقال آب:

اولین مسأله با پروژه‌های انتقال آب، ابهامات فراوان موجود در مجوزها، دلایل واقعی آغاز به فعالیت آنها، میزان دقیق آب انتقال یافته و افراد و بخش‌های ذی‌نفع است؛ مشکلی که موجب شکل گرفتن اعتراضات در بین کشاورزان، فعالین محیط‌زیست و مردم درخصوص این پروژه‌ها شده است. مسأله بعدی، تعیین‌تکلیف پروژه‌های متوقف شده و در دست اجراست. با اینکه ادعاهای زیادی مبنی بر غیرقانونی بودن پروژه کوهرنگ۳ وجود دارد، اما بخش‌هایی از آن اجرا شده که خشک شدن آب چشمه‌های منطقه را به دنبال داشته است. از طرفی نمایندگان اصفهان ادعای غیرقانونی بودن پروژه بن-بروجن و رد شدن آن توسط شورای‌عالی امنیت ملی را دارند و از پروژه گلاب دفاع می‌کنند و از طرف دیگر نمایندگان چهارمحال‌و‌بختیاری پروژه گلاب را غیرقانونی و خلاف مصوبات شورای‌عالی آب می‌دانند و به جد پیگیر اجرای پروژه بن-بروجن هستند. در این میان نگرانی‌های بسیاری در مورد پروژه بهشت‌آباد وجود دارد که علی‌رغم نداشتن مجوزهای قانونی، همانند پروژه‌های بدون مجوز دیگر فعالیتش آغاز شود. اگر این ادعا‌ها غلط است چرا برخوردی صورت نمی‌گیرد و اگر صحیح است چرا پروژه‌ها متوقف نمی‌شوند؟ وضعیت مصارف آب انتقالی به استان یزد، که سال‌هاست خط لوله‌ آن مورد تعرض قرار می‌گیرد، چنان مبهم است که هرروز شایعات جدیدی از نحوه‌ی مصرف این آب شنیده می‌شود و معلوم نیست چقدر از آب انتقالی واقعاً صرف شرب منطقه و چه میزان به‌طور غیرقانونی برای کشاورزی و حتی صنعت استفاده می‌شود. در حالی که پروژه‌های انتقال آب قرار بود حل‌کننده حداقل بخشی از مشکلات آب به ویژه در نواحی مرکزی باشند، حالا عملاً تبدیل به معضلی شده‌اند که بدون رسیدگی جدی به وضعیت آنها، هیچ بهبودی حاصل نخواهد شد. اگر نتایج کارشناسی بر این دلالت دارد که این پروژه‌ها به حوضه مبدأ یا شهر‌ها و روستاهای مبدأ، آسیب وارد می‌کند، عوارض زیست‌محیطی دارد و باید متوقف شود، چرا این مسأله را برای مردم شفاف نمی‌کنید و دستور قطعی صادر نمی‌کنید تا مسؤولین برای تأمین آب حوضه مقصد به دنبال باقی راه‌حل‌‌ها باشند؟ چرا یک بار برای همیشه به‌طور رسمی ابهامات موجود پیرامون پروژه‌های انتقال آب را به صورت عمومی برطرف کنید.

جناب آقای رئیسی

مسأله آب در شرایط امروز کشور ما، راه‌حل کوتاه مدتی ندارد که با دستورات بالا به پایین و به سرعت حل شود، بلکه نیاز به گفت‌وگو و مشارکت خود ذی‌نفعان در حوضه دارد و بی‌شک بی‌توجهی به این موارد و پرداخت بحران‌زده به مسأله، موجب تشدید مشکلات می‌شود که به دنبال آن شاهد مسائلی، چون فرونشست‌های پی‌درپی و گسترده در اصفهان، خشک شدن کامل تالاب‌هایی مانند گاوخونی، از بین رفتن گونه‌های مختلف زیستی، تشدید پدیده‌هایی مثل ریزگردها، نابودی آثار تاریخی و در صدر آن‌‌ها مهاجرت‌های گسترده به علت تغییرات اقلیمی و از دست رفتن موقعیت‌های شغلی مختلف خواهیم بود. نبود شفافیت، منجر به ادامه برداشت‌های غیرمجاز از آب در مناطق مختلف، کشاورزی غیراصولی و کشت محصولات نامناسب و آب‌بر در مناطق کم‌آب می‌شود، تخصیص ناصحیح حقابه‌ها و نزاع میان استان‌ها را به دنبال دارد و دست افراد را برای حفر چاه‌های غیرمجاز باز می‌گذارد که نتیجه آن را در خالی شدن سفره‌های زیرزمینی و فرونشست‌های اخیر می‌بینیم. در چنین شرایطی هر راهکاری پیش از شفاف‌سازی اتخاذ شود، بدون پشتوانه مردمی بوده و به شکست منجر می‌شود؛ حال آنکه می‌دانیم بخش بزرگی از اصلاح نظام حکمرانی آب نیازمند فرهنگ‌سازی عمومی است. پیش از آنکه شاهد شکل‌گیری اعتراضات دیگری باشیم، میزان منابع و مصارف هر بخش و وضعیت پروژه‌ها و تونل‌های انتقال آب را شفاف کرده و حقابه هر استان را تثبیت کنید.