مبانی کار در مناقصات طرح و ساخت

مبانی کار در مناقصات طرح و ساخت

محسن نادری

چکیده‌‌

الگوی طرح و ساخت (به‌صورت EPC و یا EP) برای تحقق پروژه‌ها در اکثر طرح‌های جاری مدنظر کارفرمایان بوده و با موفقیت در بخش‌های نفت و گاز و پتروشیمی به‌کار گرفته می‌شود. در سایر صنایع کشور نیز اگر چه این الگو روش انتخابی برای پیشبرد پروژه‌ها است اما بهبود روش‌ها در انجام مناقصات می‌تواند سبب ارتقا نتایج گردد. در این مقاله سعی شده است که با ارزیابی مبانی کار در مناقصه‌های طرح و ساخت پروژه‌های غیرنفتی، راه کارهای مناسب برای بهبود پیشبرد طرح در الگو‌‌های EP/EPC ارایه گردد.

 

مبانی مهم در اسناد مناقصه EP/EPC

اسناد مناقصه EP/EPC معمولاً از ۳ بخش زیر تشکیل می‌گردد‌‌:

•  بخش فنی + ضمائم مربوطه

•  شرایط عمومی و خصوصی پیمان

•  دستورالعمل ارایه پیشنهاد (Instruction to Bidders)

بخش فنی اسناد، پشتوانه مورد نیاز را برای تشریح طرح، سوابق، مطالعات فنی/ اقتصادی انجام یافته، نتایج آزمایشات و غیره را ارایه می‌دهد و با تعیین مبانی، انتظارات نهایی طرح را به لحاظ ظرفیت، کیفیت محصول، مشخصات فنی وغیره مطرح می‌نماید. پیمانکار EP/EPC در صورت کفایت پشتوانه ارایه شده در بخش فنی می‌تواند در جهت تحقق انتظارات کارفرما طرح پیشنهادی خود را پرورش داده و با ملحوظ داشتن کلیه جوانب، در پیشنهاد فنی خود ارایه دهد. قیمت پیشنهادی پیمانکار نیز براساس پیکربندی طرح که در پیشنهاد فنی شکل گرفته است محاسبه و ارایه می‌گردد.

مبانی مهم که در تهیه پیشنهاد فنی / مالی تأثیر‌گذار بوده و در این مقاله مورد بحث قرار می‌گیرند عبارتند از‌‌:

•  کیفیت بخش فنی اسناد مناقصه

•  شرایط قرارداد / شرایط مناقصه

•  زمان‌بندی برای ارایه پیشنهاد

۱- کیفیت بخش فنی اسناد مناقصه

به‌عنوان مقدمه لازم است در خصوص مراحل تکامل پروژه از مرحله مطالعاتی تا مراحل انتهایی یعنی رسیدن به تولید را مرور نماییم. این مراحل به بخش‌های اصلی‌‌:

• مطالعات (قبل از سرمایه‌گذاری)

• تحقق پروژه

• بهره‌برداری

تقسیم می‌شود. اهداف میانی نیز برای رسیدن به مرحله نهایی تولید مشخص گردیده‌اند. محدوده قرارداد (EPCC) و یا (EPC) نیز می‌تواند به ترتیب از B. F. S تا تکمیل نصب و یا راه‌اندازی را پوشش دهد.

– الف) مبانی فنی براساس روش‌های بین‌المللی

مبانی فنی براساس روش‌های بین‌المللی پیشرفت دارای مراحلی است که انتخاب هر یک از مراحل و انجام آن مرحله از کار اهداف زیر را در بر دارد‌‌:

۱- تدقیق هزینه‌های پروژه و کاهش ریسک‌ها

۲- توجیه‌پذیری طرح براساس هزینه‌های فوق

۳- انجام مراحل بعد در صورت مثبت بودن نتایج مرحله‌ای

در روش‌های بین‌المللی انجام B. F. S برای تأمین مالی طرح (Investment) متداول بوده و برای کاهش هزینه‌های نهایی مطالعات مهندسی تا مرحله Front End Engineering (FEED) که مرحله‌ای تکاملی بعد از «BasicDesign» می‌باشد نیز پیش می‌رود. در این‌صورت همان‌طور که ملاحظه می‌شود هزینه‌های اجرای طرح با تلورانس درصد ۱۰ ± قابل کنترل می‌باشد. انتخاب هر کدام از مراحل قبل از «FEED» طبیعتاً همراه با افزایش تلورانس‌‌ها خواهد بود.

ب – مبانی فنی براساس روش‌های سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی

سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور (MPO) شرایط عمومی و خصوصی جامعی برای مناقصات EP/EPC تدوین نموده که در آن مبانی فنی مورد نیاز در مناقصات مذکور نیز تعیین گردیده است.

حداقل مبنای سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، تدوین اسناد مناقصه براساس (F. S+ Basic Design) و یا (F. S+Conceptual Design) می‌باشد که در مقایسه با روش‌های بین‌المللی دارای تلورانس بیش‌تری است.

ج – روش‌های جاری

در بخش‌های قبلی ملزومات ایجاد مبانی فنی در مناقصات EP/EPC به‌ روش‌های بین‌المللی و روش‌های توصیه شده توسط سازمان مدیریت ارایه گردید. علی‌رغم ایجاد مبانی بسیار جامع توسط سازمان مدیریت، مناقصات جاری در بخش‌های مختلف صنعتی براساس روش‌های جداگانه‌ای برگزار می‌گردد که دارای مبانی فنی متفاوتی هستند. در مناقصات مورد مطالعه (۱۰ مورد) صرفاً یک پروژه بر مبنای Basic Design برگزار گردیده و یک مناقصه دیگر دارای Feasibility Study مطالعات جامع بوده است. مبانی فنی در بقیه موارد در مقایسه با روش‌های ذکر شده در بندهای الف و ب دارای کیفیت‌های نازل‌تری بوده‌اند.

د – مسؤولیت‌ها

یک برداشت در مناقصه گزاران طرح‌های ذکر شده در بند ج می‌تواند این باشد که هر چقدر اطلاعات فنی ارایه شده در اسناد مناقصه کم‌تر باشد درنهایت مسؤولیت‌‌ها به سمت پیمانکار EP/EPC منتقل خواهد گردید. بنابراین در تدوین اسناد مناقصه ممکن است کفایت بخش فنی مطابق با روش‌های ذکر شده در بندهای الف و ب مد نظر نباشد. در قبال این برداشت می‌توان توضیح داد که‌‌:

۱- اگر چه با کاهش سطح اطلاعات فنی در اسناد، محدوده مسؤولیت‌های پیمانکار افزوده می‌شود اما افزودن ریسک پیمانکار به معنی برکنار ماندن کارفرما از خطر نخواهد بود زیرا عدم‌ موفقیت پروژه، در هر صورت، برای طرفین (کارفرما و پیمانکار) زیانبار است. بنابراین مسؤولیت‌‌ها و ریسک‌ها می‌بایست به‌طور متوازن و منطقی بین طرفین تقسیم شود.

۲- سطح اطلاعات ارایه شده در اسناد باید در حدی باشد که پیمانکار بتواند براساس آن پیشنهاد فنی خود را پرورش دهد و با شناخت اجزای کار، قیمت‌گذاری مناسب را انجام دهد. بدون شناخت از اجزای کار قیمت‌گذاری می‌تواند در جهت افزایش و یا کاهش توام با اشتباه باشد که در هر دو صورت اثرات آن به طرح منتقل خواهد شد.

با توجه به موارد فوق و تجارب کسب شده در پروژه‌های مختلف، می‌توان گفت که در مناقصاتی که ارتقای کیفی بخش فنی اسناد مناقصه مورد توجه قرار می‌گیرد امکان پیشبرد موفق طرح چه در مرحله مناقصه و یا اجرا را ارتقا خواهد داد. از طرف دیگر ضعف در بخش فنی اسناد مناقصه همگرایی در پیشنهادات واصله را تضعیف نموده و باعث می‌شود که هر پیشنهاددهنده‌ای با برداشت‌های شخصی خود پیشنهاد فنی / مالی متفاوتی ارایه دهد. درچنین صورتی طبیعتاً جمع‌بندی و یکسان‌سازی پیشنهادات به لحاظ فنی و مقایسه تطبیقی آن‌ها به یک معضل تبدیل می‌شود که انتخاب نهایی را برای کارفرما با دشواری مواجه خواهد ساخت.

۲- شرایط قرارداد / شرایط مناقصه

شرایط قرارداد و شرایط مناقصه معمولاً در دو مدرک «دستورالعمل ارایه پیشنهاد» (ITB) و متن قرارداد (Contract Agrement) در اسناد مناقصه ارایه می‌شود.

شرایط عمومی قرارداد‌ها توسط مراجع بین‌المللی مانند «FIDIC» و مراجع ملی مانند سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور به‌صورت جامع کار شده و نتایج سال‌ها تجربه اجرای پروژه‌ها برای به‌ کارگیری مجریان طرح‌ها در دسترس قرارداده شده است.

با وجود مراجع معتبر فوق‌الذکر، استفاده از متون جداگانه در هر پروژه بدون پشتوانه اجرایی در پروژه‌های قبلی می‌تواند دشواری‌هایی ایجاد نماید. ممکن است متون جداگانه مذکور توسط مناقصه‌گزار با هدف تقویت موضع قراردادی کارفرما، کنترل‌های بیش‌تر وی، افزایش جرایم و غیره تنظیم تا قرارداد را یک جانبه به سمت کارفرما سوق دهد. اما باید توجه داشت که تحقق پروژه یک کار مشترک توسط ارکان پروژه است و انجام موفقیت‌آمیز آن منوط به تقسیم متوازن مسؤولیت‌ها بین ارکان پروژه خصوصاً کارفرما و پیمانکار است. تغییر یک جانبه قرارداد نسبت به عرف‌های بین‌المللی و ملی باعث محدودیت مشارکت پیمانکاران معتبر در مناقصه، افزایش قیمت مناقصه و اختلافات حین انجام کار خواهد گردید.

۳- زمان‌بندی برای ارایه پیشنهاد

زمان‌بندی برای ارایه پیشنهاد وابسته به پیچیدگی طرح و سطح اطلاعات ارایه شده در بخش فنی اسناد مناقصه خواهد داشت. در این زمان‌بندی هم‌چنین باید فرصت مورد نیاز برای تشکیل کنسرسیوم‌های کاری (در صورت نیاز) بین شرکت‌های همکار داخلی و یا خارجی داده شود. در صورتی که پیش‌نیازهای منطقی فوق‌الذکر تحت‌الشعاع تعجیل کارفرما قرار گیرد طبیعتاً برای مشارکت شرکت‌ها در مناقصه محدودیت ایجاد نموده و یا محدودیت زمانی، سبب نزول کیفیت پیشنهادات و افزایش احتمالی قیمت‌ها خواهد گردید. در هر صورت بررسی اسناد مناقصه، تشکیل کنسرسیوم‌های کاری، تهیه بخش فنی پیشنهاد، دریافت استعلام‌‌ها و نهایی کردن پیشنهاد مالی یک فرایند زمان‌گیر است که مستلزم زمان معقول می‌باشد. در زمان‌بندی ارایه پیشنهادات در مناقصات EP/EPC نکات زیر نیز می‌بایست به‌حساب آورده شود‌‌:

•  تعطیلات سال نو در ایران (از پایان اسفند ماه تا نیمه‌فروردین‌)

•  تعطیلات تابستانی ماه آگوست در اروپا و آمریکا

•  تعطیلات کریسمس و ژانویه در کشورهای اروپا و آمریکا

البته تفکر مناقصه‌گذار ممکن است در این جهت باشد که شرکت‌ها در صورت علاقه‌مندی به مشارکت در مناقصه می‌توانند علی‌رغم تعطیلات فوق‌الذکر کار را انجام داده و پیشنهاد خود را ارایه دهند. اما باید توجه داشت که در مناقصات EP/EPC انجام کار وابسته به شرکت‌های متعدد دیگری مانند همکاران خارجی، سازندگان داخلی و خارجی، پیمانکاران جزء و غیره است که بدون تعامل با آنان کار به تنهایی پیش نخواهد رفت. بنابراین عزم یک شرکت به تنهایی برای تهیه پیشنهاد در زمان‌های تعطیلات کافی نخواهد بود.

در هر صورت عدم‌منظور داشتن تعطیلات عمومی فوق‌الذکر در برنامه‌ریزی‌ها، می‌تواند باعث ایجاد مشکلات در پیشبرد مناقصات گردد.

۴- جمع‌بندی

• به‌طور خلاصه می‌توان گفت که جدا از بخش نفت و زیرمجموعه‌های آن، محتوای اسناد مناقصات در دیگر بخش‌های صنعتی کشور دارای مبانی جا افتاده و سیستماتیکی نیست. تطویل غیرعادی مناقصات در مراحل مختلف آن و تجدید مناقصه‌های متعدد نشانگر این مطلب می‌باشد که مبانی فنی و شرایط مناقصه نیازمند بازنگری و بهبود است.

•  پیشبرد مناقصات در الگوی EPC تعهدات بزرگی برای پیمانکار ایجاد می‌نماید که نیازمند مبانی و پیش نیازهایی است که در اسناد مناقصه می‌بایست مورد توجه قرار گیرد.

• این مبانی براساس تجارب عمومی پروژه‌ها در مراجع ملی و بین‌المللی تعریف شده‌اند و استفاده هرچه بیش‌تر از آن‌ها در موفقیت پروژه در مراحل مناقصه و تحقق طرح‌ها تأثیر‌گذارخواهد بود.

• تحقق موفقیت‌آمیز پروژه بستگی به تقسیم متوازن مسؤولیت‌ها بین ارکان پروژه دارد. انتقال یک‌جانبه مسؤولیت‌ها به پیمانکار EPC و یا منظور داشتن متن قرارداد یک جانبه در مناقصات به موفقیت طرح لطمه خواهد زد.

• حداقل پشتوانه فنی اسناد مناقصه به توصیه سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور انجام مطالعات F. S همراه با طراحی‌های محتوایی (Conceptual Design) است که رعایت این مبانی همراه با به ‌کارگیری دیگر شرایط در الگوی پیشنهادی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور می‌تواند سبب ارتقا سطح مناقصات و حصول نتایج بهتر گردد.