نگاهی به ارزیابی کیفی پیمانکاران همراه با قیمت‌های پیشنهادی در مناقصه –قسمت آخر محمدرضا طبیب زاده در شماره‌های قبل، سه قسمت از مقاله « نگاهی به ارزیابی کیفی پیمانکاران همراه با قیمت‌های پیشنهادی در مناقصه» به چاپ رسیده بود. اکنون قسمت آخر این مقاله پیش روی شماست. مستند‌سازی و اطلاع‌رسانی در مناقصات به شرح مندرجات […]
نگاهی به ارزیابی کیفی پیمانکاران همراه با قیمت‌های پیشنهادی در مناقصه –قسمت آخر
محمدرضا طبیب زاده
در شماره‌های قبل، سه قسمت از مقاله « نگاهی به ارزیابی کیفی پیمانکاران همراه با قیمت‌های پیشنهادی در مناقصه» به چاپ رسیده بود. اکنون قسمت آخر این مقاله پیش روی شماست.
مستند‌سازی و اطلاع‌رسانی در مناقصات
به شرح مندرجات قانون جاری وظایف مشخص برای مناقصه‌گزار تعیین شده است که اجرای آن قویاً توصیه می‌شود، ضمناً نکات ذیل نیز تأکید می‌شود:
الف: در فرایند مناقصات بایستی شفافیت رعایت شود و در مناقصات یک مرحله‌ای یا دو مرحله‌ای حضور مناقصه‌گران در جلسات گشایش پاکت‌ها الزامی است. به‌کرات ملاحظه می‌شود که پاره‌ای از مناقصه‌گزاران این امر را رعایت نمی‌کنند.
توضیح مهم: به باور نگارنده مقاله در پاره‌ای از اسناد و مدارک مناقصات منجمله دعوت‌نامه شرکت در مناقصه، دستورالعمل به پیشنهاد دهندگان، دستگاه اجرایی به این نکته تأکید می‌نماید «دستگاه مناقصه‌گزار در رد یا قبول پیشنهادات مخیر می‌باشد» ذکر این مطلب و اصولا تفویض چنین اختیاری به دستگاه مناقصه‌گزار از دیدگاه‌های ذیل توصیه نمی‌شود و پیشنهاد حذف چنین دیدگاهی در اسناد مناقصات را می‌نماید.
الف: اگر اعتقاد بر این است که سیستم‌های تعریف شده در قانون منجمله کمیسیون فنی/ بازرگانی و کمیسیون مناقصه در قبول یا رد پیشنهادات به‌صورت منطقی عمل می‌نمایند لذا رد یا قبول پیشنهادات با توجه به دستورالعمل‌های مورد نظر که به اطلاع مناقصه‌گران نیز می‌رسد عمل می‌شود. لذا مخیر بودن دستگاه مناقصه‌گزار در قالب قانون ملاک است و نه غیر از آن قطعاً بایستی رد پیشنهادات مناقصه‌گران در روند برگزاری مناقصه بررسی پاکت‌ها فنی و در پی آن پاکت‌ها مالی به روشنی تعیین و اعلام شود.
ب: عموماً تجربه نشان داده است که پاره‌ای از مناقصات به علت همین اختیارات دستگاه اجرایی با عدم شفافیت مواجه گردیده و موجب بروز شکایات عدیده در حین مناقصات گردیده است و لذت منطق چنین حکم می‌نماید که در یک مناقصه شفاف و عادلانه دستورالعمل‌های لازم در آن به درستی تبیین شده تا طرفین براساس قانون تکلیف خود را به روشنی بدانند از طرفی در متن قانون مدنی چنین اختیاری به دستگاه اجرایی به عنوان یک طرف معامله (معامله یا متعامل) داده نشده ولی متأسفانه در بعضی از متون منتشره در مناقصات، کارفرمایان این حق را برای خود قایل هستند که بدون ذکر دلیل و ارایه پاسخ به طرف دوم قانونی مناقصه (مناقصه‌گران) آن‌ها را رد نمایند و از گردونه مناقصه خارج نمایند. منطق چنین حکم می‌کند در یک مناقصه شفاف و عادلانه دستورالعمل‌های لازم در آن به درستی تبیین شده و اختیارات طرفین به درستی نوشته شده است و نبایستی چنین اختیاری به دستگاه اجرایی تفویض شود. لذا آن‌چه در دستورالعمل‌های جاری مناقصات تحت عنوان «دستگاه مناقصه‌گزار در رد یا قبول پیشنهادات مخیر می‌باشد» عمل می‌شود معقول و منطقی نیست و عموماً اغلب فساد از همین منظر و با همین تفویض اختیار به دستگاه مناقصه‌گزار صورت می‌گیرد.
پ: اگر قرار بود چنین اختیاری به دستگاه مناقصه‌گزار داده شود بایستی کاملاً شفاف در قانون بدان اشاره می‌شد حال آن‌کهچنین صراحتی در قانون ملاحظه نمی‌گردد و بایستی اختیار رد پیشنهادات توسط دستگاه مناقصه‌گزار براساس مفاد و مندرجات قانون نوشته و تصریح شده باشد و اطلاع‌رسانی آن به مناقصه‌گران حسب قانون جدید اجباری است.
توضیح: پیشنهاد دارد سیستم‌های کنترلی و نظارتی به نحوی به عنوان عضوی حاضر در روند برگزاری روشن و صحیح مناقصه حضور داشته باشند. چنانچه پیشنهاد فوق مقبول افتد و در نظر باشد سیستم‌های کنترلی و نظارتی در فرایند ارزیابی و تعیین قیمت منجمله در کمیسیون فنی/ بازرگانی یا کمیسیون مناقصه حضور داشته باشند، با توجه به تعداد کاربران قانون و هم‌چنین تعداد بسیار زیاد مناقصات حداقل این روش در فرایند مناقصات بزرگ جاری باشد.
۳- دیدگاه‌های بین‌المللی در مورد نحوه ارزیابی و دریافت قیمت در مناقصات
بانک جهانی (WB) و بانک توسعه آسیایی (ADB) به عنوان دو مؤسسه مطرح و معتبر جهانی تأمین اعتبار لازم برای بسیاری از طرح‌ها و پروژههای عمرانی در سطح بین‌المللی را بر‌عهده دارند. به منظور کسب اطمینان بیشتر از هزینه شدن این اعتبارات و وام‌های اعطایی به بهترین شکل ممکن، این دو مؤسسه برای پروژههای مورد حمایت مالی خود، شرایط و چارچوب‌های دقیق کنترلی و نظارتی را در نظر دارند. این شرایط دقیق مخصوصاً در همان ابتدای شروع کار در زمان برگزاری مناقصه و تعیین برنده مناقصه و پیمانکار برای اجرای پروژه در قالب دستورالعمل‌ها و جزوات راهنما «به منظور ارزشیابی اسناد مناقصه‌گران» تدوین و منتشر شده است. پس از انجام مراحل مختلف و دقیق ارزیابی پیشنهادات مناقصه‌گران طبق دستورالعمل‌های هر دو بانک فوق‌الذکر، در نهایت و همواره کم‌ترین «قیمت پیشنهادی متناسب» به عنوان برنده مناقصه تعیین و ملاک قرار می‌گیرد. شباهت‌های زیادی بین دستورالعمل‌های ارزیابی منتشره توسط بانک جهانی و بانک توسعه آسیایی وجود دارد که با توجه به اینکه دستورالعمل ارزیابی مناقصه‌گران مربوط به بانک توسعه آسیایی از شباهت‌های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی بیشتری با کشور ما برخوردار است، لذا در مقاله حاضر به‌طور اجمالی به رئوس ارایه شده در دستورالعمل مذکور به عنوان یک الگوی معتبر که نشانگر ارزیابی مناقصه‌گران طی یک روند کاملاً سیستماتیک و کلاسه شده است، پرداخته می‌شود و در ادامه روش پیشنهادی توسط سازمان ملل نیز مورد توجه و مقایسه اجمالی قرار می‌گیرد.
۱-۳- روش ارزشیابی مناقصه بانک توسعه آسیایی
دستورالعمل و روش ارزشیابی مناقصات توسط بانک توسعه آسیایی برای پروژه‌هایی که تأمین اعتبار آن‌ها توسط این بانک صورت می‌گیرد به عنوان یک راهنما –در سال ۲۰۱۰ تهیه و ابلاغ گردید. بانک توسعه آسیایی ۴ روش برای مناقصات را توصیه نموده است که انتخاب روش و استفاده از آن حسب نوع و شرایط پروژه توسط دستگاه مناقصه‌گزار تعیین می‌شود: این روش‌ها عبارتند از:
روش اول – مناقصه یک مرحله‌ای (یک پاکتی):
در این گزینه هر دو پاکت فنی / مالی همزمان تسلیم دستگاه مناقصه‌گزار می‌شوند و گشایش پاکت‌ها فنی / مالی نیز همزمان انجام می‌شود و برنده مناقصه کم‌ترین قیمت پاسخگوی پروژه است. این روش معمولاً برای مناقصات مربوط به تدارکات و تأمین کالای پروژه‌ها کاربرد دارد.
روش دوم – مناقصه یک مرحله‌ای (دو پاکتی):
هر دو پاکت فنی/ مالی در همزمان تسلیم دستگاه مناقصه‌گزار می‌شوند. بررسی پاکت‌ها فنی/ مالی در دو مرحله انجام می‌شود. ابتدا پاکت‌ها فنی مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌گیرد و چنانچه مورد قبول قرار گیرد، در مرحله بعدی پاکت‌ها مالی گشایش می‌شود. در این روش نیز برنده مناقصه همان کم‌ترین قیمت پاسخگوی پروژه خواهد بود و هیچ‌گونه تغییر و یا اصلاحی در پیشنهاد فنی مناقصه‌گر لحاظ نمی‌گردد. تفاوت دیگر اینکه در این روش هیچ‌گونه پرسش و پاسخی بین مناقصه‌گزار و مناقصه‌گر صورت نمی‌گیرد. این روش برای مناقصاتی است که بررسی فنی مناقصه از اهمیت خاصی برخوردار است و نبایستی تحت شعاع قیمت واقع گردد.
روش سوم – مناقصه دو مرحله‌ای (دو پاکتی):
در این نوع مناقصه نیز پاکت‌ها فنی و مالی همزمان تحویل مناقصه‌گزار می‌گردند. ابتدا فقط پاکت فنی باز می‌شوند و مورد بررسی جهت امتیازدهی قرار می‌گیرند و پس از تأیید مناقصه‌گران پاکت‌ها مالی مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت. در این حالت امکان ایجاد اصلاحیه و تغییرات فنی موردنظر کارفرما توسط مناقصه‌گران وجود دارد و مناقصه‌گر خواهد توانست پیشنهاد فنی/ مالی خود را اصلاح نماید و در نهایت نیز برنده مناقصه باز همان «کم‌ترین قیمت پاسخگوی» پروژه خواهد بود. این روش برای مناقصات مربوط به تدارکات کالا و و تجهیزات پروژه‌ها پاسخگویی بیشتر می‌باشد مورد عمل قرار می‌گیرد. در این روش گزینه‌های جایگزین توسط مناقصه‌گران می‌تواند ارایه گردد.
روش چهارم – مناقصه دو مرحله‌ای:
در این نوع مناقصه ابتدا فقط پاکت‌ها فنی بدون قیمت (Un) priced) ارایه می‌گردد و این اسناد توسط مناقصه‌گزار بررسی و در صورت نیاز از مناقصه‌گر برای اصلاح آن دعوت می‌گردد. در نهایت از مناقصه‌گران درخواست می‌گردد قیمت‌های خود را براساس پیشنهادات فنی اصلاح شده ارایه دهند و باز پیشنهاد مناقصه «کم‌ترین قیمت پاسخگو» خواهد بود. این روش در پروژههای بزرگ‌تر و پیچیده کاربرد دارد که راه و روش‌های مختلف اجرای بهینه کار مدنظر مناقصه‌گزاران است. به‌طور کلی مناقصات یک مرحله‌ای غالبا در فضای تدارکات کالا و اجرای پروژههای ساده‌تر است و هنگامی که موضوع تأمین ماشین‌آلات و دستگاه‌های پیچیده‌تر و یا اجرای پروژههای بزرگ و سخت که در آن‌ها بررسی روش‌های مختلف تأمین و اجرا موضوعیت دارد، از مناقصات دو مرحله‌ای استفاده می‌گردد تا امکان بررسی و ارزیابی دقیق‌تر پیشنهادات از ابعاد فنی/ مالی- فارغ از قیمت پیشنهادی نهایی – فراهم باشد. آن‌چه که در تمام این روش‌ها مورد نظر است این است که در نهایت برنده مناقصه «کم‌ترین قیمت پاسخگو» می‌باشد. به عبارت دیگر پایین بودن قیمت پیشنهادی توسط مناقصه‌گر تنها شرط لازم و کافی برای برنده شدن در مناقصه نیست. بلکه این قیمت بایستی بتواند پاسخگوی نیازهای اجرای پروژه نیز باشد. بانک توسعه آسیایی با تأکید بر حفظ شفافیت و دقت در مرحله ارزشیابی مناقصه مراحل ذیل را برای تعیین کم‌ترین قیمت پاسخگو در پروژههای تدارکاتی و تهیه کالا بر شمرده است که آن را با اعمال تغییرات و اصلاحات برای استفاده در دیگر انواع مناقصات نیز مناسب دانسته و به کار می‌برد. مراحل مورد استناد در ارزیابی بانک توسعه آسیایی برای ارزیابی فنی/ مالی به شرح ذیل است:
مرحله اول: جمع‌آوری اطلاعات
Stage 1: Collection of Information
Step 2: Basic Data
Step 2: Record of Bid Opening
Step 3: Preliminary Examination for Completeness of Bid
۱- جمع‌آوری اطلاعات پایه مربوط به مناقصه‌گران
۲- ثبت و ضبط دقیق مندرجات جلسه بازگشایی پاکت‌ها
۳- ارزیابی مقدماتی کاملبودن مدارک مناقصه‌گران
مرحله دوم: تعیین پاسخگو بودن پیشنهادات مناقصه‌گران
Stage 2: Determination of Substantial Responsiveness of Bids
Step 1: Prepration of Table of Bidders & Bid Prices
Step 2: Substantial Responsiveness to Commercial Terms & Conditions
Step 3: Substancial Responsiveness to Technical Requirements
Step 4: Preparation of Table of Substantive Responsiveness of Bids
۱- تهیه لیست مناقصه‌گران و قیمت‌ها
۲- بررسی پاسخگوبودن به شرایط مالی لازم
۳- بررسی پاسخگوبودن پیشنهاد به شرایط فنی لازم
۴- جمع‌بندی دو مرحله اخیر و تهیه جدول پاسخگو بودن به شرایط لازم
مرحله سوم: ارزیابی اسناد مناقصه‌گران
Stage 3: Detailed Evaluation of Bids
Step 1: Determination of Number of Bids for Detailed Evaluation
Step 2: Detailed Evaluation
Step 3: Financial Adjustment of Bid Prices (Commercial Aspects)
Step 4: Financial Adjustment of Bid Prices (Technical Aspects)
Detailed Evaluation of Bids for a Civil Works Contract
۱- تعیین پیشنهاداتی که در این مرحله ارزشیابی خواهند شد (تعدادی از پیشنهادات در مرحله قبلی حذف شده‌اند)
۲-جزییات ارزشیابی
۳- اصلاح قیمت پیشنهادی براساس شرایط مالی مناقصه‌گر
۴- اصلاح قیمت پیشنهادی براساس شرایط فنی مناقصه‌گر
۵- ارزیابی دقیق پیشنهادات در مورد پروژههای ساختمانی
a- Plans & Schedules
b- Analysis of Bill of Quantities & unit Rates
c- Unbalanced Bids
d-Clarifications, Correspondence & meetings
الف- بررسی روش‌ها و برنامه زمان‌بندی‌ها
ب- بررسی احجام و قیمت‌ها
ج- بررسی پیشنهادات نامتعادل (در قیاس با تخمین اولیه کارفرما)
د- اصلاحیه‌ها، مکاتبات، صورت جلسات
مرحله چهارم: تعیین کم‌ترین قیمت پاسخگو
Stage 4: Determination of the Lowest Evaluated Substantally Responsive Bid
در این مرحله یک لیست کامل از تمام موارد مهمی که از نظر کارفرما برای اجرای مناسب پروژه از دو بعد فنی/ مالی لازم است تهیه می‌شود و براساس اسناد پیشنهادی مناقصه‌گر، برای هر مورد اعلام قبول یا رد می‌شود. رد شدن در هر مورد باعث رد کامل اسناد مناقصه‌گر می‌شود و وی از گردونه مناقصه خارج می‌گردد.
همچنان‌که ملاحظه می‌گردد بانک جهانی و بانک توسعه آسیایی محدودیتی برای حضور مناقصه‌گران در پروژه قائل نمی‌شوند و هر چند که پیش ارزیابی وجود ندارد ولی در روال ارزیابی مناقصه به دقت شرایط مالی و فنی مناقصه‌گران زیر نظر قرار می‌گیرد.
۲-۳- روش ارزشیابی مناقصه براساس دستورالعمل کمیته تجارت جهانی سازمان ملل
برای ارزیابی مناقصات سازمان ملل متحد نیز دستورالعملی تهیه و اعلام شده است که آن هم با روش‌های اشاره شده در دستورالعمل بانک جهانی و بانک توسعه آسیایی شباهت‌های زیادی دارد و در نهایت «کم‌ترین قیمت متناسب» به عنوان برنده مناقصه لحاظ می‌گردد ولی تفاوت اصلی در آن است که طبق این دستورالعمل مراحل ارزیابی اولیه قبل از تسلیم اسناد مناقصه به مناقصه‌گران انجام می‌شود و عبارتی پیش ارزیابی (P/Q) صورت می‌پذیرد. مخصوصاً در پروژههای بزرگ و پیچیده، سازمان ملل توصیه می‌کند که پیش ارزیابی انجام شود تا پیمانکاران باتجربه و صاحب صلاحیت که علاقه چندانی به رقابت با شرکت‌های کوچک‌تر ندارند، انگیزه‌های بیشتری برای حضور در پروژه داشته باشند.
۴- نتیجه‌گیری و پیشنهادات
از بین راهکارهای ارایه شده برای ارزیابی اسناد مناقصه، اینجانب راهکار سوم مندرج در بند ۱-۳-۲ مقاله حاضر را به شرح ذیل توصیه و پیشنهاد می‌نمایم:
۱- از جمیع جهات اطلاق کلمه «کم‌ترین قیمت متناسب» و یا به زعم ضوابط بانک توسعه آسیایی «کم‌ترین قیمت پاسخگوی پروژه» را به عوض قیمت مناسب توصیه دارم.
۲- به روال شرایط حاضر، ارزیابی مناقصه‌گران با روش P/Q و در پی آن اجرای PO/Q به منظور تهیه لیست کوتاه (Short List) توصیه می‌شود.
۳- پیشنهادات فنی بایستی مورد ارزیابی کمیته فنی/ بازرگانی – با روشی که در اسناد مناقصه ذکر می‌شود- قرار گیرد. بدین معنا که با این روش و مدل ریاضی پیشنهادات مورد قبول از نظر فنی تعیین و غربال شود.
۴- قیمت‌های پیشنهادی در مناقصه با یک روش و مدل ریاضی غربال و پیشنهادات غیر متعارف در کف و سقف حذف شود. این‌بار پیشنهاد قیمت حداقل حاصل شده از دو مرحله بالا، بدون اعمال نمره پاکت‌ها فنی بر روی پیشنهادات مالی (تراز کردن قیمت) ملاک انتخاب نهایی قرار گیرد.
توضیح اینکه در اسناد و مدارک مناقصه به مناقصه‌گران اختیار داده شود که پس از بررسی پاکت‌ها فنی توسط کمیسیون مناقصه و پس از انجام پرسش و پاسخ «پاکت جایگزین، یا پاکت نهایی و یا پاکت تجدید‌نظر شده» به جای پاکت مالی قبلی به کمیسیون مناقصه ارایه دهند.
۵- در پاره‌ای مناقصات بزرگ (mega Project) پیشنهاد این است که مناقصه دو مرحله‌ای به‌صورت ذیل انجام شود:
الف: پاکت‌ها الف و ب حاوی ضمانت‌نامه و پاکت‌ها فنی در مرحله اول دریافت شود.
ب: ارزیابی این پاکت‌ها توسط کمیسیون مناقصه و به منظور هم سنگ نمودن پیشنهادات پیمانکاران با انجام پرسش و پاسخ‌های لازم صورت گیرد.
پ: پس از هم سنگ کردن پیشنهادات فنی تنها یک پاکت مالی و نهایی توسط پیشنهاد دهندگان ارایه شود.
ت: پیشنهاد حداقل دریافتی ملاک انتخاب برنده مناقصه باشد.
توضیح: این روش منطبق است بر روش مورد نظر بانک توسعه آسیایی که به عنوان گزینه چهارم در این گفتار بدان اشاره شده است.
۶- همان‌طور که قبلاً اشاره شد، حضور نمایندگان سیستم‌های نظارتی در پروژههای بزرگ مورد توجه قرارگیرد.
۷- تجربه نشان داده است که اعمال محدودیت انتخاب برنده دوم – به شرحی که در بند الف ماده ۲۰ قانون نوشته شده – خصوصاً در پروژههای بزرگ ملی نیست و در متن قانون نیز باید به آن توجه شود.
این مطلب بدون برچسب می باشد.
دیدگاه بسته شده است.