شما (شبکه ملی اطلاعات) چیست ؟!

شما (شبکه ملی اطلاعات) چیست ؟!

هفته گذشته در نهایت و بعد از مدت‌ها انتقاد و فشار بر وزارت ارتباطات برای راه‌اندازی سریع‌تر پروژه شبکه ملی اطلاعات، فاز نخست این پروژه راه‌اندازی شد تا طرحی که ۱۰ سال قبل یعنی در زمستان سال ۸۵ مطرح شده بود، در نهایت به شکلی نیمه‌کاره در آستانه پاییز ۹۵ رونمایی و افتتاح شود. اما در مورد ماهیت این شبکه و چگونگی عملکرد آن مسایلی وجود دارد که باید مورد توجه قرار گیرد.

به گزارش تابناک شبکه ملی اطلاعات که نام سابق آن همان «اینترنت ملی» بوده است و به اختصار نام شما را برای آن برگزیدند، برای اولین بار در دولت نهم و از سوی معاون وزیر ارتباطات وقت مطرح شد؛ طرحی که در همان زمان بودجه ۱۰ میلیارد تومانی هم برای آن در نظر گرفته شد و سر انجام بعد از رفت و آمدهایی در سال ۸۸ طرح کلی آن به تصویب مجلس رسید.

این طرح در نهایت در فاز نخست خود مورد افتتاح قرار گرفت و نصرا… جهانگرد معاون وزیر ارتباطات و رییس سازمان فن‌آوری اطلاعات در مورد راه‌اندازی این طرح و برخی مسایل پیرامون آن اطلاعاتی نه چندان کامل ارایه کرد.

شاید همین نقص اطلاعات در مورد یکی از مهم‌ترین پروژه‌های ICT کشور است که منجر به آن شده تا از روز گذشته در شبکه‌های اجتماعی داخلی و خارجی، کاربران ایرانی هراسان از موضوع راه‌اندازی شبکه اطلاعات ملی، این موضوع را قدمی دیگر در همان مسیر سابق یعنی «فیلترینگ» تلقی کنند. در نظر بسیاری از کاربران که اکنون اطلاعات ناقصی در مورد شبکه ملی اطلاعات در اختیار آن‌ها قرارداده شده است، شبکه ملی اطلاعات به اشتباه پروژه‌ای وسیع و عظیم برای سهولت در «فیلترینگ» و ایجاد محدودیت در اینترنت معنا شده است.

در تعریف فنی که وزارت ارتباطات از شبکه ملی اطلاعات به دست داده، این شبکه متشکل از زیرساخت ﻫﺎی ارﺗﺒﺎﻃﯽ، ﻣﺮاﮐﺰ داده ﺗﻮﺳﻌﻪ‌ﯾﺎﻓﺘﻪ داﺧﻠﯽ دوﻟﺘﯽ و ﻏﯿﺮدوﻟﺘﯽ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ زﯾﺮﺳﺎﺧﺖ ﻫﺎی ﻧﺮم‌اﻓﺰاری اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺳﺮاﺳﺮ ﮐﺸﻮر ﮔﺴﺘﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ. اﯾﻦ ﺷﺒﮑﻪ ﻇﺮﻓﯿﺖ ﻻزم برای ﻧﮕﻬﺪاری و ﺗﺒﺎدل اﻣﻦ اﻃﻼﻋﺎت داﺧﻠﯽ درﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺧﺪﻣﺎت اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﯽ و دسترسی ﺑﻪ اﯾﻨﺘﺮﻧﺖ از ﻃﺮﯾﻖ ﺑﺴﺘﺮ ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﺑﺎﻧﺪ ﭘﻬﻦ ﺳﺮاﺳﺮی ﺑﺮای ﮐﺎرﺑﺮان ﺧﺎﻧﮕﯽ، ﮐﺴﺐ وﮐﺎرﻫﺎ و دﺳﺘﮕﺎه‌ﻫﺎی اﺟﺮایی ﻓﺮاﻫﻢ می‌کند.

اما این تعریف فنی به وضوح بیانگر ماهیت شبکه ملی اطلاعات برای بسیاری از کاربران نیست. اگر بخواهیم به شکل خلاصه و ساده شبکه ملی اطلاعات را تعریف کنیم، می‌توان گفت شبکه ملی اطلاعات یک «اینترانت» گسترده و در سطح کشوری است؛ به این معنی که محتوا و زیرساخت‌های ارتباطی تا جایی که مربوط به دسترسی‌های اینترنتی داخلی می‌شود، همگی بر بستر این شبکه به‌کاربران ارایه می‌شود و آن‌چه مربوط به محتوای بین‌المللی یا همان اینترنت است، در کنار این شبکه و با توجه به مکانیزم‌های امنیتی تعریف شده به‌کاربران ارایه خواهد شد.

به عبارت دیگر، شبکه ملی اطلاعات به هیچ وجه به معنی ایجاد محدودیت در راه دسترسی به اینترنت نیست، بلکه می‌توان آن را به یک محوطه یا محفظه امن برای ارتباط اینترنتی داخلی تعبیر کرد که البته با دغدغه‌های امنیتی طراحی شده است. این محوطه امن از دو بخش عمومی و اختصاصی تشکیل شده که بخش اختصاصی آن مربوط به ارتباط نهادهای حاکمیتی و دستگاه‌های اجرایی و به احتمال بسیار بنگاه‌های مالی با یکدیگر است و بخش عمومی آن مربوط به ارتباط اینترنتی سایر کاربران و شهروندان.

همان‌گونه که ذکر شد، دغدغه اصلی در این طرح مباحث مربوط به امنیت اطلاعات کاربران ایرانی و استقلال نسبی از اینترنت بین‌المللی است. در حال حاضر، پهنای باند بین‌المللی برای اینترنت در اختیار شرکت‌های بزرگ خارجی است که در صورت نیاز به وارد کردن فشار به یک کشور مانند ایران، می‌توانند اقدام به قطع این دسترسی کرده و در نتیجه در صورت نبود شبکه داخلی، تمامی خدمات مبتنی بر اینترنت در کشور فلج خواهد شد. وجود شبکه ملی اطلاعات این تهدید بالقوه را از بین می‌برد.

اما آن‌گونه که گفته شد، این شبکه با تعریف فوق نباید محدودیتی برای دسترسی به اینرنت بین‌المللی برای کاربران ایجاد کند و مسؤولان وزارت ارتباطات نیز تأکید کرده‌اند که هدف از این شبکه دسترسی سریع‌تر و ارزان‌تر کاربران به اینترنت است؛ اما این سخن تا کجا موضوعیت دارد؟

معماری داده‌ها، چند نکته و یک هشدار

تعاریف بین‌المللی اینترنت ملی یا همان شبکه ملی اطلاعات با آن‌چه از سوی مسؤولان وزارت ارتباطات ارایه شده متفاوت است. بنا بر تعاریف بین‌المللی این پروژه که نام آن را به کنایه «اینترنت حلال» نیز گذاشته‌اند، جایگزینی برای اینترنت بین‌المللی تلقی می‌شود که ابتنای آن بر رصد مداوم ترافیک داده‌ها توسط یک نهاد نظارتی و برای کنترل محتواست.

البته این موضوع و ماهیت آن به نظر در حال حاضر در شبکه ملی اطالاعات ایران لحاظ نشده و مسؤولان نیز در خصوص آن اشاره‌ای نداشته‌اند. آن‌چه تاکنون در مورد شبکه ملی اطلاعات مطرح شده همان دغدغه‌های به جای امنیتی است. اما چند نکته در پیشنهاد طرح شبکه ملی اطلاعات وجود دارد که برخی دغدغه‌های به جا نیز از سوی کاربران در بر دارد.

در چشم‌انداز این طرح اهدافی ذکر شده از جمله کاهش وابستگی به اینترنت و توانایی اعمال مدیریت حداکثری بر دسترسی به آن. همچنین در اهداف کیفی این طرح موضوع معماری داده‌ها به شکلی جدی مطرح شده است.

معماری داده‌ها به شکل ساده عبارت است از مجموعه قواعد و سیاست‌ها، استاندارد‌ها و مدل‌هایی که تعیین‌کننده نوع داده‌های قابل جمع‌آوری و نحوه استفاده، ذخیره و مدیریت آن‌ها در یک پایگاه داده است. از همین تعریف ساده و با توجه به اهداف ذکر شده در چشم‌انداز شبکه ملی اطلاعات می‌توان یک هشدار بالقوه را در دل این طرح دنبال کرد.

شبکه ملی اطلاعات تا آن‌جایی که هدف خود را امنیت کاربران داخلی و دسترسی سریع و آسان و ارزان به اینترنت برای کاربران تعریف کرده – موضوعاتی که البته در سند این طرح بسیار هم بر آن‌ها تأکید شده و جای خرسندی دارد – یک طرح فوق‌العاده مهم و اساسی است و باید به شکل جدی دنبال شود.

اما اگر این طرح قرار باشد پای خود را از این حیطه فراتر گذاشته و به سمت طرحی مانند فایروال بزرگ چین حرکت کند، باید آن را یک طرح خطرناک و مضر برای آینده کشور و توسعه آن خطاب و تلقی کرد. «اعمال مدیریت حداکثری بر دسترسی به اینترنت» عبارتی است در سند چشم‌انداز این طرح که با توجه به ماهیت مبهم خود می‌تواند دست بسیاری را برای اعمال کنترل بی‌جا بر دسترسی کاربران به جریان عظیم اطلاعات در سطح جهانی محدود سازد.

این موضوع شاید در کشوری مانند چین با جمعیت بیش از یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون نفر عواقب سختی در پی نداشته باشد – هر چند مضرات آن به هیچ وجه در این کشور هم قابل چشم‌پوشی نیست – اما در کشوری مانند ایران به شدت اثرات مخرب خواهد داشت. اگر در چین تولید محتوای اینترنتی با توجه به حجم عظیم کاربران و وجود زیر ساخت‌هایی همچون موتورهای جستجوی بومی کاربردی می‌تواند تا حدی زیاد محدودیت دسترسی به اینترنت جهانی را توجیه و حتی پوشش دهد، در ایران به دلیل ضعف در تولید محتوی و فقدان زیرساخت‌های لازم، این امر نتیجه‌ای جز عقب‌ماندگی اساسی از روند جهانی‌سازی اطلاعات و داده‌ها و در نتیجه عقب ماندن از توسعه همه جانبه نخواهد داشت.

 

مسؤولیت وزارت ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات و تمامی نهادهای دخیل در این پروژه آن است که به شکل کامل در مورد ماهیت و اهداف این پروژه برای کاربران ایرانی اطلاع‌رسانی کنند و به دغدغه‌های کاربران پاسخ دهند. همچنین این مسؤولان باید تضمین اساسی بدهند که این پروژه جز دغدغه‌های امنیتی برای کشور و کاربران – که قطعاً منافع ملی در آن دخیل است – دغدغه کنترل و رصد کاربران را نداشته و قصد ایجاد محدودیت در دسترسی به اینترنت – که زیان آن مستقیم متوجه منافع ملی نیز خواهد بود – ندارد.