ناصر بهزادفر – شهر تاریخی شوشتر در شمال استان خوزستان قرار گرفته و از سمت شمال به کوه‌های بختیاری و شهرستان دزفول، از غرب به دزفول و شوش دانیال، از شرق به مسجد سلیمان، از جنوب به اهواز و از جنوب شرقی به رامهرمز محدود می‌شود. نام‌های شوشتر بنا به گفته تاریخ نویسان از جمله […]
ناصر بهزادفر – شهر تاریخی شوشتر در شمال استان خوزستان قرار گرفته و از سمت شمال به کوه‌های بختیاری و شهرستان دزفول، از غرب به دزفول و شوش دانیال، از شرق به مسجد سلیمان، از جنوب به اهواز و از جنوب شرقی به رامهرمز محدود می‌شود.
نام‌های شوشتر
بنا به گفته تاریخ نویسان از جمله حمزه اصفهانی، شوشتر به معنی خوبتر است و چون شهر شوش رو به ویرانی می‌رفت، در ۶ فرسنگی بنا شد که خوش‌آب‌وهواتر و حاصلخیزتر از شوش بود و آن را شوشتر یعنی از شوش بهتر نامیدند.
بعضی دیگر آن را «شه‌شاتر» یعنی شهر شاه لقب داده‌اند. برخی از تاریخدانان بر این باورند که نام شوشتر از واژه شوشا یا سوسا یعنی مطبوع و دلپسند مأخوذ گردیده است .
وجه تسمیه‌های دیگری برای شوشتر آمده است:
وش به معنای کنارستان و شوشتر به معنای آن سوی کنارستان زن یزدگرد، شوشین‌دخت نام داشت که دو شهر شوشتر و شوش را بنا نهاد شوشتر از واژه‌ی «شوشدر» گرفته شده، به معنای دروازه‌ی شوش. برخی پیوند واژه شوشتر را با «تیشتر» (الهه باران، ایزدبانوی آب‌آفرین) می‌دانند
برخی بر این باورند که به دلیل این‌که یکی از طوایف «بنی عَجل» که «تستر» نام داشت این شهر را فتح نمود، این شهر به نام او موسوم گشت. یعنی شوشتر گرفته شده از تشتر(تستر) است.
بنا بر نوشته برخی دیگر از مورخان شوشتر در دوران گذشته دارای ۶ دروازه بوده و به همین علت برخی به آن ۶ در نیز می‌گفتند.
تاریخ شوشتر
گیریشمن باستانشناس فرانسوی، غار پبده در اطراف شوشتر را نخستین سکونتگاه انسانی در ایران دانسته و بدین‌صورت قدمت شوشتر را به حدود ۱۰ هزار سال پیش می‌رساند.
عیلام‌شناس معروف والترهینس در کتاب دنیای گمشده عیلام، احتمال داده است شوشتر امروز همان آدامدن عیلامی می‌باشد.
والتر هینتس عیلام‌شناس معروف در کتاب (دنیای گمشده عیلام) احتمال داده است شوشتر امروز همان آدامدن عیلامی است. یوسف مجیدزاده نیز در کتاب تاریخ و تمدن ایلام نیز می‌نویسد: از اشاره‌ها و مدارک مکتوب تاریخی چنین بر می‌آید که آوان می‌بایستی همان شوشتر امروزی در جنوب شرق شوش بوده باشد.
در حفاری‌هایی که در اراضی دستوا (در ۵ کیلومتری جنوب‌غربی شوشتر فعلی) صورت پذیرفت، مشخص شد که این منطقه برای اولین بار بعد از مرگ اسکندر مقدونی توسط اقوام الیمایید اشغال شده است.
هنگامی‌که مهرداد اول اشکانی حدود سال۱۴۰ قبل از میلاد سرزمین بین‌النهرین را تصرف کرد، منطقه الیمایید نیز که تازه استقلال‌یافته بود تحت تسلط وی قرار گرفت.
اما آن‌چه که بسیاری از ناگفته‌ها و اسرار و تاریکی‌های تاریخی زمان الیمایید‌ها و پارت‌ها را روشن می‌سازد، شهر باستانی دستووا است
دستووا شهری بوده است در جنوب‌غربی شهر فعلی شوشتر که در گویش شوشتری به آن (دسوا) گفته می‌شود. شهر دستووا تا اواخر دوره پارتی همچنان مسکونی بوده و در اواخر ساسانیان نیز مورد توجه بیش‌تری قرار گرفته و مراحل پیشرفت تمدنی را تا حدود ظهور اسلام طی نمود و احتمالاً در قرن دوم هجری در اثر جاری شدن سیلابی عظیم ویران شد که تاکنون نیز به همان حال باقی مانده است.
مقدسی در احسن التقاسیم فی معرفته الاقالیم نیز می‌نویسد: حجاج بن یوسف را غلامی بود بنام مکرم. چون او با سپاهیانش در این‌جا فرود آمد و او را خوش آمد مردم به گردش فرا آمده ساختمان‌ها ساختند پس عسکر مکرم نام گرفت و آن قصبه‌ای است که در کشور عجمان به (بهتر) از آن نیست. عسکر مکرم، نامی است که برای شوشترگفته‌اند.
حمدا… مستوفی آن را از شهرهای دوران قبل از ساسانیان دانسته و می‌گوید: شاپور ذوالاکتاف تجدید عمارتش کرد و برج شاپور خوانند بر دو جانب آب دو دانگه تستر نهاده است و در اول به تلفظ لشکر خوانند و لشکر بن طهمورث دیوبند ساخته. شهری بزرگ است از همه ولایات خوزستان هوای آن خوشتر اما عقارب قتال در آن بسیار است.
ابن بطوطه جهانگرد معروف مراکشی در سفرنامه خود می‌نویسد: سرانجام به شهر تستر رسیدیم که در قلمرو اتابک و سرحد یبن دشت و کوهستان است. از نام‌های معروف این شهر تستر است که در لفظ عربی شوشتر را به این نام می‌خواندند. تستر شهری بزرگ، زیبا، خرم و دارای پالیزهای نیکو و باغ‌های عالی است. این شهر محاسن زیاد و بازارهای معتبر دارد و از شهرهای قدیمی است که خالدبن ولید آن را فتح کرد.
بهترین دوره‌ای که شهر شوشتر در تاریخ خود گذرانده مربوط به عصر ساسانیان است. بسیاری از آثار و بناهای با ارزش شوشتر در این زمان خلافت عمر توسط لشکریان اسلام به سرداری ابوموسی اشعری فتح شد و طبق نوشته صاحب تذکره شوشتر : آن شهر ارم مانند، لگدکوب سم ستوران غازیان گردید.
این شهر بعد‌ها توسط مغولان و تیموریان فتح شد. در دوره صفویه شخصی به نام واخشتوخان از طرف دربار به حکمرانی شوشتر گماشته شد. این شخص در شوشتر دست به عمران و آبادی زد به‌طوری‌که طبق نوشته تذکره شوشتر:«در آن زمان مردم شوشتر در وقت بسیار خوش بوده و روزگار به فراغت می‌گذرانیدند.»
در زمان نادرشاه افشار به علت شورشی که در این شهر بر علیه حکومت مرکزی صورت گرفت نادرشاه به شوشتر لشکر کشیده و پس از فتح شهر دست به فجایع زیادی زد. به‌طوری‌که طبق نوشته نویسنده عالم آرای نادری بسیاری از بزرگان شهر را کشتند و ۳ شبانه روز زنان و اطفال عوام الناس را به لشکریان بخشیدند.
بعد از مرگ نادرشاه اوضاع شوشتر مانند سایر نقاط کشور دچار هرج و مرج گردید و درگیری بین نعمتی‌ها و حیدری‌ها به شدت رواج داشت. در زمان کریم‌خان زند نیز به‌علت شورش‌هایی که در شوشتر صورت گرفته و انواع شر و درگیری، کشاورزی، و کسب وکار در این شهر از رونق افتاد.
در زمان فتحعلی‌شاه قاجار، شوشتر، دزفول و هویزه جزو کرمانشاه گردید و به محمدعلی میرزای دولتشاه سپرده شد. بر اثر طاعون در سال ۱۲۴۷ هـ ق بیش از نیمی از جمعیت شهر خالی شد. در زمان سلطنت مظفرالدین شاه، دو دستگی حیدری و نعمتی در آن به اوج خود رسید و هر یک در کوچه‌ها و یا پشت‌بام سنگربندی کردند. خزعل‌خان هم از این وضع استفاده کرد و دسته‌های عرب‌‌ها را به تاخت و تاز در شوشتر فرستاد.
جاذبه‌های گردشگری شوشتر
امامزاده عبدا…
بقعه این امامزاده در بالای تپه‌ای در جنوب شهر شوشتر قرار دارد و دارای چشم‌انداز بسیار زیبایی است. ساختمان اصلی آن به دوران سلجوقی و به سال ۶۲۹ هجری قمری نسبت می‌دهند. این بقعه محل دفن یکی از فرزندان امام زین‌العابدین (ع) است. ضریح آن در زمان ناصرالدین شاه قاجار به و به سال ۱۲۲۸ خورشیدی به سبک اواخر دوره صفوی ساخته شد.
بقعه براء بن مالک
بقعه براء بن مالک در شمال شهر و مقابل ویرانه‌های قلعه سلاسل واقع است. این بقعه قدیمی‌‌ترین آرامگاه اسلامی در شوشتر و شاید در ایران باشد. روایت شده است که وی از صحابه حضرت پیامبر (ص) بوده و هنگام فتح شوشتر در سال ۱۷ یا ۱۸ هجری قمری کشته شد. گنبد این بنا به سبک گنبد‌سازی دوره صفوی و کاشی‌ها مربوط به دوران قاجار است.
سازه‌های آبی شوشتر
محوطه آبشارهای شوشتر در جنوب پل بند گرگر و خیابان شریعتی واقع شده است. دقیقا ًمشخص نیست که این محوطه در چه زمانی به‌وجود آمده ولی شواهد موجود نشان می‌دهد که احتمالاً در دوره ساسانی، خصوصاً در زمان سلطنت شاپور اول بنا شده است. طبق نوشته کتاب تذکره شوشتر، در زمان اردشیر بابکان (بنیانگذار سلسله ساسانی در سال ۲۲۴میلادی) به‌خاطر این‌که آب را به شرق و جنوب شوشتر رسانده و کشاورزی منطقه را رونق دهند، ساخت رود گرگر شروع و تا سلطنت شاپور، فرزند اردشیر، ادامه یافت. بر روی این نهر، پل بند گرگر ساخته شد که نه تنها از طغیان آب‌های اضافی جلوگیری می‌کرد، بلکه شهر شوشتر را با شرق آن (مسجد سلیمان و اهواز) مرتبط می‌ساخت. به‌طوری که درگذشته نزدیک این پل بند، دروازه گرگر وجود داشت. درون محوطه آبشارها، حدود ۴۰ آسیاب وجود داشت که این آسیابها در بخش شمالی، شرقی و غربی قرار داشتند. از آسیابها برای تهیه آرد استفاده می‌شد. به مرور زمان بر اثر حوادث طبیعی (سیل و زلزله) و عوامل انسانی اکثر این آسیابها رو به تخریب نهادند. در حال حاضر آسیاب رضا گلاب توسط پایگاه میراث فرهنگی سازه‌های آبی تاریخی شوشتر، مرمت و در حال فعالیت می‌باشد.
در این مجموعه بزرگ، ساختمان آسیابها، آبشارها، کانال‌ها و تونل‌های عظیم هدایت آب و سیکا که محلی جهت استراحت و تفریح است قابل توجه و جالب هستند. در قسمت انتهایی ضلع غربی این مجموعه، سیکا قرار دارد که دسترسی به فضای درون آن از طریق چند پله دستکند میسر است. درون این فضا یک حوض ۸ ضلعی با کانال‌های کوچک به چشم می‌خورد. آب این حوض از طریق یک جوی که از دیواره سیکا خارج می‌شود، تأمین و از طریق دو کانال کوچک به درون رودخانه هدایت می‌شود. این مجموعه جزیی از کانال‌های آبرسانی به آسیابها بوده که بعد‌ها در دوره قاجار و در زمان حکومت محتشم (از حکام محلی) سدی در این مکان زده شده و در این مکان آب از یک قسمت داخل و وارد یک ۸ ضلعی گود شده و سپس از این ۸ ضلعی وارد دو کانال و از آن‌جا وارد رودخانه می‌شود. در مورد معنای «سیکا» نظرات متفاوتی ارایه شده است. لغت نامه دهخدا سیکا را نوعی مرغابی یا نوعی درخت و قومی از هندوان دارای مهب وشنو که شعبه‌ای از آیین بوداییست معرفی می‌کند.
مسجد جامع شوشتر
مسجد جامع شوشتر که یکی از دیدنی‌‌ترین مساجد ایران است در این شهر قرار دارد و از کتیبه‌های آن چنین استنباط می‌شود که خلفای عباسی در زمان امام حسن عسگری (ع) به ساخت آن اقدام نموده و پس از آن تکمیل و ترمیم شده است. این مسجد با ۵۴ ستون در ایوان و طاق‌های موسوم به رومی تأثیر فرهنگ دیرینه ایران و معماری محلی منطقه را با سقف‌ها، گچبری‌ها، کنده‌کاری‌ها و مناره‌ها و آجرکاری‌های پر نقش ملهم از فرهنگ اسلامی در قالبی ارزشمند و زیبا به منصه ظهور رسانده است. بنای این مسجد را به سال ۲۵۴ هجری قمری در زمان خلافت عباسی نسبت می‌دهند ولی چندین بار که آخرین آن سال ۱۱۷۱ خورشیدی بود، تعمیر و مرمت گردید.
روستای کوه زر
روستای کوه زر در استان خوزستان و در ۱۵ کیلومتری شرق شهرستان شوشتر قرار دارد این روستا از طرف شمال به روستای دشت بزرگ و از جنوب به ماهور، از شرق به محوطه تاریخی شیوندی و از طرف غرب به تنگ عقیلی و رودخانه کارون محدود است. روستای کوه زر یکی از روستاهای بسیارزیبا در مسیر شوشتر به عقیلی می‌باشد که در پیرامون خود جاذبه‌های تاریخی و چشم‌اندازهای بسیار زیبایی دارد. جاذبه‌هایی نظیر بند چرخاب گرد، سایت تاریخی چرخاب گرد، چشمه یوز، اشکفت اناری وگوردخمه‌های داراچیتی و…که هرکدام به نوبه خود از اهمیت فراوانی برخوردارند. این روستای کوچک از ۳ محله تشکیل شده است. از نکات مهم این روستا فرم معماری آن می‌باشد که بسیار شبیه خانه‌های قدیم شوشتر است. در بعضی از خانه‌های این روستا شوادان وجود دارد که در کم‌تر روستایی این معماری ارزشمند مشاهده می‌شود که این خود گواهی بر پیشینه این روستا می‌باشد .
خانه امین‌زاده
خانه تاریخی شوشتر(امین‌زاده) در دوران قاجار توسط شخصی بنام امین‌زاده ساخته شده است. یکی از بناهای شاخص در بافت قدیمی شوشتر است. خانه تاریخی شوشتر در قسمت«نعمت خانه» و محله کوره شوشتر واقع شده و سازه آن سنتی و از مصالحی چون سنگ، آجر و گچ تشکیل شده است.
چهارطاقی
چهارطاقی بنایی با سقف گنبدی است که گنبد آن روی ۴ پایه بنا شده و ۴ طرف آن دارای درگاه‌های قوسی شکل است. در «مجموعه آسیابها و آبشارها» یک چهارطاقی به عنوان نمازخانه و استراحتگاه آسیابان‌ها قرار دارد.
در حاشیه «رود گرگر» چهارطاقی‌هایی وجود دارد که همگی بر روی سکویی واقع شده و دسترسی به آن‌ها از طریق پلکان میسر است.
خانه مستوفی
مجموعه مستوفی یکی از کامل‌ترین مجموعه‌های بافت قدیم شوشتر به شمار می‌آید این مجموعه شامل، پل، منزل، مسجدوحمام است.
منزل مستوفی دارای ویژگی خاص و تزیینات آجر کاری زنده و بدیع توسط میراث کاری زنده و بدیع فرهنگی می‌باشد.
خانه گازر
خانه قدیمی گازر در محله دل دل شهرستان شوشتر در استان خوزستان قرار دارد
این خانه که تاریخ ساخت آن به دوره قاجاریه می‌رسد، یکی از منازل مسکونی مجموعه افضل بوده که بعد‌ها توسط شخصی به نام گازر تملک شد و بدین نام شهرت یافت.
پل بند لشکر
پل بند لشکر در خارج از دروازه لشکر شوشتر ساخته شده و کنار بقعه امامزاده عبداله قرار دارد. این پل دارای نقش حیاتی در ارتباط بین شوشتر با آبادی‌های جنوب آن داشته است. در انتهای ضلع شمالی برفراز صخره‌ای که ابتدای پل بند محسوب می‌شود یک اتاقک صخره‌ای به شکل چهارطاقی قرار دارد که ظاهراً قبل از اسلام کاربرد مذهبی(سمبل چهار عنصر مقدس آب، باد، خاک و آتش) و بعد از اسلام به نواقلی(اتاقک نگهبانی) تبدیل شده است.
پل بند لشکر دارای ۱۳ دهانه آبرو است.
پل بند گرگر
پل بند گرگر بر فراز مجموعه آسیابها و آبشارها قرار دارد که مسیر رودخانه گرگر را مسدود نموده است و با به‌وجود آمدن اختلاف سطح، آب رودخانه به تونل‌های سه‌گانه مجموعه هدایت می‌گردد. این پل بند در ۸۰۰ متری پایین دست بند میزان قرار دارد. پیشینه ساخت این پل بند را به دوره صفوی نسبت می‌دهند. براساس نمونه‌برداری‌ها و آزمایشات انجام شده بر روی نمونه آجر این پل، قدمت آن ۴۷۰ سال تعیین گردیده است. البته این بند در اعصار پیشین همان صخره‌های طبیعی بوده‌اند.
پل شاه علی
بند شاه علی برروی نهر داریون در جنوب شوشتر و غرب امامزاده عبدا… واقع شده است. پل شاه علی از بناهای ساسانی است که بر روی نهر داریون ساخته شده است و به‌همراه پل بند لشکر در خارج از دروازه لشکر به سمت اهواز قرار داشت. این پل توسط صخره سنگی بزرگی که در ظلع شمالی پل قرار داشت به پل بند لشکر متصل بوده و بین دو حصار قدیمی شهر و و حصار باغ شاه قرار گرفته بود. پل شاه علی در دوره صفوی مرمت شده است.
پل بند شادروان
پل بند شادروان بر روی شاخه شطیط ساخته شده و یکی از اساسی‌‌ترین بخش‌های تأسیسات آبی شوشتر محسوب می‌شود. پیشینه ساخت این پل بند مربوط به دوره شاپور ساسانی است و براساس شواهد و مدارکی در زمان شاپور ساسانی پی ریزی و ساخته شده است. پل بند شادروان در ۳۰۰ متری جنوب بند میزان – در شمال غربی شوشتر – بر روی شاخه اصلی رود کارون (شطیط)ساخته شده است.
پل حاج خدایی
پل حاج خدایی یک پل تک دهانه است که بر روی نهر داریون ساخته شده است
پل مزبور دارای ۲۶ متر درازا و ۷ متر پهنا و ارتفاع ۸٫۵۰ متر می‌باشد. قسمت پایین پل در دوره‌های اخیر توسط ملات سیمان اندود شده است این پل یک طاق جناغی شکل دارد
پل حاج خدایی که بر روی نهر داریون زده شده است در زمان پهلوی دوم ۱۳۰۹توسط حسین حاج خدایی یکی از مالکین بزرگ شوشتر ساخته شد.
کاروانسرای افضل
کاروانسرای افضل در ضلع غربی خیابان طالقانی که در دوره قاجاریه ساخته شده در گذشته مرکز توزیع غله بوده است. این کاروانسرا به سبک معماری سنتی به‌صورت دوره ساز بنا شده و شامل یک طبقه یا شبستان زیر زمین می‌باشد. مساحت کل بنا ۱۰۰۰ متر مربع و بخش آجری نوساز در ضلع جنوبی ۳۵۰ متر است. کاروانسرای افضل یکی از سالم‌‌ترین کاروانسراهای شوشتر بوده و تا حد زیادی از دخل و تصرفات مصون مانده است. سرای افضل، متعلق به خاندان افضل بوده است.
باغ خان
مجموعه باغ خان در حدود ۷۰۰ متری محوطه تاریخی آبشارهای شهر شوشتر که از یادگارهای ساسانیان است، قرار دارد.
آب مورد نیاز این باغ از طریق کانال‌های محوطه آبشارها و آسیاب‌های شوشتر تأمین می‌شود. مجموعه باغ خان که از آثار دوره قاجاریه به حساب می‌آید، از نوع باغ‌های واقع در کنار رود خانه می‌باشد.
منطقه حفاظت شده کرایی
منطقه شکار ممنوع کرایی در ۲۵ کیلومتری جنوب شرق شهرستان شوشتر و ۳۵ کیلومتری جنوب شهرستان مسجدسلیمان به مساحت ۳۹۳۵۳ هکتار و شامل رشته کوه سیاه (کوه شه) می‌باشد. این رشته کوه از پیش کوه‌های زاگرس و حداکثر ارتفاع آن ۶۰۰ متر از سطح دریا می‌باشد.
پوشش منطقه به‌طور کلی مرتعی و بسیار متنوع است که دامنه‌های شمالی از پوشش مناسب و خوب و دامنه‌ای جنوبی دارای مراتعی فقیر است.
مهم‌ترین گونه شاخص منطقه قوچ و میش گوسفند وحشی می‌باشد که به دلیل شرایط منطقه و حفاظت صورت گرفته از جمعیت نسبتاً مطلوبی برخوردار است که به راحتی می‌توان در منطقه مشاهده نمود. سایر جانوران منطقه شامل گرگ، شغال، تشی، انواع خفاش، گربه وحشی، کاراکال در منطقه زیست می‌نمایند. مهم‌ترین پرندگان که به وفور در منطقه مشاهده می‌شود کبک و تیهو می‌باشد سایر پرندگان از جمله کبوتر چاهی، یاکریم، کمرکولی، دیدمک، دراج نیز در منطقه زیست می‌نمایند.
راه‌های دسترسی
جاده آسفالته شوشتر به مسجدسلیمان و سپس راه شنی روستایی معروف به کرایی- راهدار مهم‌ترین راه دسترسی به منطقه است. همچنین راه آسفالته نفت سفید به هفتگل از جمله راه‌های دسترسی به منطقه است.
این مطلب بدون برچسب می باشد.
دیدگاه بسته شده است.