شوادون چیست ؟ «شوادون» یا «شوادان» در لغت‌نامه دهخدا به محلی در دل زمین (از اجزای خانه) گفته می‌شود که به‌منظور گریز از گزند گرما در عمق پایین‌تری از شش متر قرار دارد. شوادون‌‌ها را می‌توان در شهرهای دزفول و شوشتر یافت. شوادون در لهجه شوشتری به معنی شبستان است و از دیر باز مرسوم […]
شوادون چیست ؟
«شوادون» یا «شوادان» در لغت‌نامه دهخدا به محلی در دل زمین (از اجزای خانه) گفته می‌شود که به‌منظور گریز از گزند گرما در عمق پایین‌تری از شش متر قرار دارد. شوادون‌‌ها را می‌توان در شهرهای دزفول و شوشتر یافت.
شوادون در لهجه شوشتری به معنی شبستان است و از دیر باز مرسوم بوده که برای فرار از گرمای طاقت فرسای تابستان در درون سردابه‌هایی عمیق که از تابش آفتاب محفوظ بوده است، ساعات گرم روز را می‌گذرانیده‌اند.
بدیهی است استفاده از این سردابه‌ها یا شوادون‌‌ها ضرورت زندگی ساکنین این منطقه بوده و به تناسب مکنت و ثروت و تفنن و تشخص صاحبان خانه‌ها در ساختمان آنها ذوق و ظرافت و سلیقه و هنرهای معماری و تزیینی به‌کار می‌رفته است.
شوادان بنا نسبت به شبستان در سطحی بسیار پایین‌تر قرار گرفته است.
شوادانها، حفره‌هایی دست کند می‌باشند که در دیوار‌ها و سقف آن از هیچ نوع مصالح بنایی استفاده نشده و فقط در کفسازی و ساخت پله‌های آن آجر به‌کار رفته است.
شوادان از ویژگی‌های خاص و ویژه معماری شوشتر و دزفول است که کاربری‌های متنوعی داشته است از جمله کار تهویه و خنکی ساختمان را بر عهده داشته، به این صورت که شوادان دریچه‌ای در بیرون خانه برای ورود هوا داشته و با توجه به عمق شوادان و رطوبت موجود در آن، هوای در شوادان خنک شده و این هوای خنک از طریق کانال‌هایی در بخش‌های مختلف ساختمان توزیع می‌شده است.
علاوه بر آن به عنوان محلی خنک و آرام در تابستان‌ها مورد استفاده قرار گرفته، همچنین این شوادانها به خانه‌های همجوار راه داشته است و به این صورت ارتباط نزدیکی میان همسایه‌ها وجود داشته است.
ساکنان قدیم روستای تاریخی دشت بزرگ از خنکای شوادون، کمال استفاده را برای استراحت و حتی نگهداری مواد غذایی به‌کار می‌بردند. همچنین در بسیاری از شوادون‌‌ها در بخش‌های درونی و بیرونی از تزیینات آجرکاری استفاده می‌کردند. محققان اوج کاربری شوادون‌‌ها را تا دوره قاجار و پهلوی دانسته‌اند، اما با گسترش روزافزون شهرنشینی و پیشرفت تکنولوژی، این فضا‌ها به‌صورت متروکه درآمدند تا جایی که در اواخر دهه ۵۰ در معماری خانه‌ها، دیگر اثری از شوادون‌‌ها دیده نمی‌شد.
شوادون‌‌ها که شبادان نیز نامیده می‌شوند، از زمان قدیم مأمن مناسبی برای فرار از تنگنای شدید اقلیمی بودند و به‌عنوان یکی از فضاهای دست‌کند در معماری زیرزمینی روستای دشت بزرگ به‌شمار می‌روند. با توجه به ویژگی خاک دو شهر دزفول و شوشتر، در دل زمین حفر می‌شوند و معمولاً مصالح ساختمانی ندارند و حداکثر در مواردی، بخش‌هایی از دیواره آن را با گچ می‌پوشانند.
سقف شوادون‌‌ها گنبدی‌شکل و بدون سازه است و در بالا‌ترین قسمت سقف، سوراخی وجود دارد که معمولاً به کف حیاط می‌رسد. این فضا که گاهی ۶ تا ۷ متر در زیرزمین پایین می‌رود، به زیر حریم مالکیت خانه مجاور نیز نفوذ می‌کند. شوادون علاوه‌بر مکش هوا به‌وسیله سوراخ بالا که موجب جریان هوا می‌شود، از پدیده نفوذ تأخیری فصول در زمین نیز استفاده می‌کند و به این ترتیب، در آن عمق معمولاً دمای یک یا حتی دو فصل قبل را حس می‌کنیم.
شوادون‌‌ها تزیین ندارند و اغلب فضا‌سازی مشخصی در آنها دیده نمی‌شود؛ اما در نمونه‌های عالی الگوی «شکم‌دریده» یا «چلیپا» اجرا می‌شود.
در تابستان که دما به بیش از ۵۰ درجه می‌رسید، به‌دلیل وجود اجزایی مانند هواکش و به کمک حرکت جریان هوای طبیعی، کوران هوا شکل می‌گرفت و سبب خنکی هوا زیرزمین می‌شد. گاهی اختلاف دمای شوادون با فضای خارجی از آن به ۲۵ درجه و بیش‌تر می‌رسید.
در این فضا(شوادان) محل‌هایی برای نگهداری مواد غذایی نیز وجود داشت. مثلاً نگهداری گوشت که بوسیله زنجیرهای بسیار قطور از سقف آویزان بود: تنها بهانه‌ای که شخص را در روز به بیرون از شوادان می‌کشاند پختن نان بود. می‌توان گفت در معماری این ناحیه بیش‌تر ارتباطات عمودی است تا افقی.
واژه کت که قسمتی از فضای شوادان است در جاهای دیگر معماری دزفول استفاده می‌شود. به این ترتیب که در کنار رودخانه دز تپه‌هایی با ارتفاع ۳۰-۲۰ متر با خاک و سنگ بسیار پیوسته و متراکم وجود دارد. درون این تپه‌ها را سوراخ‌هایی یا فضاهایی برای استراحت درست کرده‌اند «کاملاًطبیعی» که در گذشته استفاده‌های دیگری داشته ولی امروزه برای تفریح و استراحت مورد استفاده قرار می‌گیرند این فضا‌ها که همه به هم پیوسته و راه دارند کت نامیده می‌شوند و فضاهای تقسیم کوچک‌تر را کتول می‌گویند.
شوادون‌‌ها به‌دلیل انسداد دریچه‌ها توسط ساکنان، قدرت دفع رطوبت را از دست داده‌اند و همین امر، یکی از دلایل ناپایداری آنها به‌شمار می‌رود، چون رفته‌رفته تخریب خانه‌های بافت قدیم را به‌دنبال داشته است.
از جمله شوادون‌های دشت بزرگ، به شودان‌حاج‌غلامحسین‌رجبی، شوادون‌ملامحمد کوچک، شوادون‌مشهدی محمد‌کوچک، شوادون کربلایی‌حیدرحسام، شوادون‌کربلایی‌غلامرضاحسنی، شوادون حاج‌محمدعلی مطیع، شوادون‌سیدعبدا…موسوی، شوادون‌حاج‌ابراهیم‌قلندری (معروف به شوادون رشید)، شوادون مشهدی‌رجب‌کندزلو، شوادون حاج‌اصغرمرادحسینی (معروف به حاج‌اصغرآخوند)، شوادون استاد رحیم‌علی‌زاده، شوادون مشهدی‌حسن‌ناجی، شوادون مشهدی‌محمد اسکندری، شوادون مشهدی‌عبدالمحمدمحمدی و شوادون‌سیدرسول مرعشی با ۴۰ درصد تخریب اشاره کرد که بیش‌تر آنها از بین رفته‌اند و فقط شوادون کربلایی غلامرضاحسنی، ملامحمدکوچک و مشهدی‌محمدکوچکی باقی مانده‌اند.
منبع:
سایت تحلیلی خبری شوشتر روز
ایسنا- هرمز سهیلی
این مطلب بدون برچسب می باشد.
دیدگاه بسته شده است.