ناصر بهزادفر – قدمت قوچان بر اساس آن‌چه که در تاریخ آمده است به ۲۵۰سال قبل از میلاد مسیح بر می‌گردد و در ۲۲۵۰ سال قبل یکی ازساتراپ‌های ۱۸گانه پارت‌ها محسوب می‌شده و درآن حکومت می‌کردند. قوچان (آساک) به عنوان پایتخت اشکانیان بوده و آن‌چنان‌که از منابع و متون بر می‌آید نه تنها شهرهایی چون […]
ناصر بهزادفر – قدمت قوچان بر اساس آن‌چه که در تاریخ آمده است به ۲۵۰سال قبل از میلاد مسیح بر می‌گردد و در ۲۲۵۰ سال قبل یکی ازساتراپ‌های ۱۸گانه پارت‌ها محسوب می‌شده و درآن حکومت می‌کردند.
قوچان (آساک) به عنوان پایتخت اشکانیان بوده و آن‌چنان‌که از منابع و متون بر می‌آید نه تنها شهرهایی چون بجنورد و درگز روزگاری جزو قوچان به شمار می‌رفته و بعد‌ها به مرور زمان با توسعه این شهر‌ها یکی پس از دیگری از قوچان جدا شده‌اند که حتی شهرهای تاریخی و مهمی چون نیشابور و اسفراین نیز گاهی توسط حکمران قوچان اداره می‌شده است .
آن‌چه از تاریخ کهن ایران قوچان در قرون وسطی به اسم خبوشان نامیده می‌شده که در شمال طوس واقع است و تا اسفراین و داغیان حد آن است. قراء کثیره و کبیره دارد و مراتع و مزارع بسیار دارد. تاریخ بیهقی در دایره‌المعارف انگلیسی قوچان چنین تعریف شده است: این شهر یکی از قسمت‌های پرجمعیت و حاصلخیز استان خراسان است و حدود آن از شمال به سرزمین‌های نزدیک بحرخزر روسیه، از مغرب به بجنورد، از جنوب به اسفراین و از شرق به اردکان می‌رسد، مساحتش ۳ هزار مایل مربع، جمعیت آن حدود یکصد هزار نفر و دارای ۴۰ برج ما بین هر برج ۷۰ الی ۱۰۰ ذراع فاصله است. ( (ضیع‌الدوله، مطلع‌الشمس، زیرنویس اترکنامه، رمضانعلی شاکری) )
نمایان است منطقه فعلی قوچان است که توسط دلیران پارسی متمدن گردیده و به تشکیل امپراتوری «یوئه چری» می‌انجامد، جزو یکی از دولت‌های مقتدر آن زمان بوده که نام دو هزار سال قبل آن «آساآک» یا «آرسکا» بوده و در طی دوران‌های تاریخی مقر تمدن «خبوشان» نامیده می‌شد که در حال حاضر از آن به نام «قوچان قدیم» یاد می‌شود
بسیاری از مورخان قوچان را گذرگاه تاریخ و قدمت و تمدن آن را کم نظیر دانسته اما هجمه‌ها و جنگ‌های تمثیل شده به این شهر ازجمله حمله ازبک‌ها، ترکمن‌ها، تاتارها، تیموریان، مغولان و… ضربه سختی به پیکره این دیار وارد کرده که سرآمد همه آن‌ها حمله مغولان درسال۶۱۷ قمری بود، که با وجود مقاومت جوانان غیور قوچان، سرانجام به سرنوشت نیشابور دچار و با خاک یکسان شد.
تمامی این حوادث و اتفاقاتی که در طول تاریخ به قوچان وارد آمده خود عامل مهمی در از بین رفتن تمدن و آثار تاریخی این دیار بوده است.
سرزمین قوچان در طول تاریخ نام‌های مختلفی همچون آشاک، آساک، استاکا، ارسکا، استو، کوچان، خبوشان و… قوچان را به خود دیده است.
برخی از مورخان همچون رشیدالدین تلفظ این شهر را به مغول‌ها نسبت می‌دهند و معتقد است که لفظ قوچان مغولی است.
در آن‌سو افرادی همچون کلیم‌ا… توحیدی در کتاب «حرکت تاریخی ایل کرد» چنین آورده است: کلمه قوچان اولین بار در زمان فتحعلی‌شاه قاجار در گزارشات قائم مقام فراهانی به شاه به چشم می‌خورد و بیش از آن سابقه نداشته و نمی‌تواند مغولی باشد.
از دیگر حوادثی که قوچان در گذر تاریخ به خود دیده می‌توان به قتل نادرشاه در سال۱۱۶۰قمری در منطقه فتح‌آباد قوچان به دست نیروهایش اشاره نمود که تپه معروف نادری در شمال غرب قوچان یادگار همان دوران است که نادر شاه دستور داد تا هریک از سربازانش، توبره خاک روی هم انبار و تپه‌ای ایجاد کنند تا او به بالای آن برود و از ارتش خود سان ببیند.
از وقایع مهم دیگر اتفاق افتاده در قوچان؛ قتل کنلل محمد تقی خان پسیان است.
در سال ۱۳۱۲قمری زلزله‌ای دراین شهر به وقوع پیوست و زندگی هزاران نفر را در هم نوردید، در آن زمان شجاع‌الدوله حکومت قوچان را برعهده داشت که نقشه شهر جدید را به کمک مهندسین روسی و سرتیپ عبدالرزاق خان تهیه کردند. نقشه شهر شطرنجی و با الگو‌برداری از شهر عشق‌آباد، آن زمان آماده شد و شهر جدید را با فاصله ۱۳ کیلومتری از محل قدیم خود بنا نمودند.
نقشه اصلی و اولیه شهر قوچان این‌گونه بود که یک میدان در مرکز شهر قرار داشت و ۴ خیابان اصلی در این میدان به هم وصل می‌شدند و میدان‌های دیگر از این ۴ خیابان اصلی انشعاب پیدا می‌کردند. درحال حاضر این اسکلت به همین وضع باقی مانده و با گسترش شهر میادین جدیدی به آن اضافه شده است ولی همان بافت اصلی شهر باقی مانده است.
جاذبه‌های گردشگری قوچان
اماکن زیارتی سیاحتی شهرستان قوچان
مجموعه امامزاده سلطان ابراهیم شهر کهن
آرامگاه امامزاده سلطان ابراهیم در شهر قدیم قوچان به فاصله ۱۲ کیلومتری غرب قوچان فعلی و در یک کیلومتری جاده آسیایی (مشهد–تهران) واقع گردیده است.
بقعه امامزاده سلطان ابراهیم یادگار بازمانده از زلزله‌های شهر قدیم قوچان است که بنیان اولیه آن به دوران سلطان محمد خوارزمشاه برمی‌گردد که در دوره‌های بعدی مرمت‌ها و تغییراتی به‌ویژه در نما صورت گرفته است.
مجموعه با شکوه حرم مطهر رضوی، شامل صحن، ایوان‌ها، رواق، موزه غنی و کتابخانه مرکزی آستان قدس است. این مجموعه معماری مشتمل بر ۴ ایوان مرتفع به نام‌های ایوان عباسی، ایوان طلا، شرقی یا نقاره‌خانه و ایوان‌غربی و ۵ صحن انقلاب، آزادی، امام خمینی (ره)، جمهوری اسلامی و قدس می‌باشد. کاشی‌کاری زیبای دوره سلجوقی مزین به آیات کریمه و احادیث شریف جلوه خاصی به مجموعه بخشیده و تمامی قسمت فوقانی دیوار‌ها و سقف زیر گنبد با مقرنس‌های آینه‌کاری شده تزیین گردیده است. از دیگر آثار با شکوه داخلی حرم می‌توان به ۳ محراب زیبا مربوط به قرن ۷ هجری و ضریح طلا پوش بر روی آرامگاه امام رضا (ع) اشاره نمود .
مجموعه امامزاده سلطان ابراهیم یکی از مکان‌های مهم مذهبی– گردشگری و ابنیه تاریخی شهرستان قوچان می‌باشد و سالانه پذیرای هزاران زائر و گردشگر می‌باشد.
رباط سهل‌آباد
این بنا در حاشیه شمالی روستایی به نام سهل‌آباد در ۵۵ کیلومتری شرق قوچان قرار دارد و روزگاری پذیرای کاروانیان و مسافران خسته از راه بوده است. علت وجودی رباط مزبور در این مکان عبور مسیر فرعی منتهی به جاده ابریشم از همین نقطه می‌باشد. رباط سهل‌آباد از نوع سرپوشیده آجری با زیربنای تقریبی ۴۸۰ مترمربع است که قوس‌های جناغی به صورت چهارتایی بر روی پاکار ستون‌ها، فضای داخلی پوشش سقف آن را ایجاد نموده است. نشانه‌ها و شواهد معماری بر جای مانده گویای بنیان این رباط در اواخر دوره تیموری و اوایل دوره صفوی است.
یخدان نمدمال‌ها
در چشم‌انداز حاشیه جنوبی جاده قوچان به فاروج در مجاورت گورستان قدیمی شهر بنایی مخروطی و خشت و گلی جلب نظر می‌نماید که به یخدان نمدمال‌ها مشهور است. ساختار این یخدان شامل گنبد مخروطی و چاله نگهداری یخ می‌باشد که گذشت زمان و عوامل گوناگون، پلکان، حوضچه و دیوار سایه‌انداز آن را تخریب نموده است. این بنا
دارای دو ورودی در ضلع شمالی و جنوبی است که بعد‌ها درگاه شمالی آن مسدود شده است. پیرامون گنبد مخروطی یخدان تیرهای چوبی کوچکی نصب گردیده یا که گویا عملکرد آن استحکام بخشی گنبد بوده است. یخدان نمدمال‌ها یادگاری از معماری دوره قاجار در این ناحیه است.
حمام شازده
حمام شازده در شهرستان قوچان، خیابان شهید مطهری، خیابان گوهر شاد قرار دارد.
این حمام از جمله آثار اواخر دوره قاجاریه استان خراسان‌شمالی و شهرستان قوچان به حساب می‌آید.
حمام شازده پس از شکل‌گیری شهر قوچان بعد از سال ۱۳۱۲ قمری در مرکز این شهر ساخته شده است. این حمام در دوره پهلوی تغییرات اندکی یافت و تبدیل به حمام دوشی شد.
این حمام دارای دو در ورودی برای خانم‌‌ها و آقایان بوده که هر کدام منتهی به فضای معماری مجزایی شامل پاشور، دالان، خزینه، سربینه، مخزن آب، نظافت‌خانه، مسجد و… می‌شود.
پل تاریخی اترک
پل «اترک» بر روی رودخانه اترک در بازار «عشق‌آباد» قوچان قرار دارد. بنای این پل قوسی شکل در سال ۱۳۱۸ توسط آلمانی‌‌ها همزمان با جنگ جهانی دوم با ستون‌هایی از بتن ساخته شده است که با گذشت ده‌ها سال، همچنان استوار مانده است.
جالب این است که در سال ۱۳۷۲ وقتی قرار بود لوله گاز شهری از طریق پل اترک کشیده شود، مهندسان ایرانی متوجه شدند که آلمان‌‌ها با چه ظرافتی در زیر این پل مستحکم، مکان‌های خاصی برای عبور انواع لوله در نظر گرفته‌اند!
دره شمخال
دره شمخال یا بهشت کوچک خراسان در قوچان، با شیبی ملایم، از روستایی به همین نام شروع می‌شود. چشمه‌سارهای متعدد، آبشارهای زیبا، درختان سر به فلک کشیده، جریان آب‌های زلال و دیواره‌های عظیم و پرصلابت صخره‌ای، تنها بخشی از جذابیت‌های این دره است، اما دالان‌ها و غارگونه‌ها بسیارهستند و وصف‌ناپذیر.
دره «شمخال» از درون پارک ملی «تندوره» پیش می‌رود و بعد از حدود ۱۲ کیلومتر، به دره «دُر بادام» می‌رسد. از این‌جا به بعد، دره کمی باز می‌شود و رود «درونگر» شکل می‌گیرد. رود «درونگر» با حجم آب زیاد به شهرستان درگز سرازیر می‌شود و شما بعد از حدود ۷ ساعت گذر در این تنگه، مبهوت زیبایی‌هایی می‌شوید که پشت سر جا گذاشته‌اید. رودی که در مسیر خود می‌بینید، باغ‌های میوه، یونجه‌زار‌ها و شالیزار‌ها را سیراب می‌کند. بنابراین، ماندگاری زیبایی‌های دره شمخال را باید در گشاده‌دستی طبیعت جستجو کرد!
آبشار شارشار و دره سراب
این آبشار زیبا در ۱۲ کیلومتری جنوب شهرستان قوچان در دامنه ارتفاعات کوه سنگر و محمدبیک روستای سراب با ارتفاع تقریبی ۲۸۴۰متر سرازیر است و در نزد اهالی به «شارشار» معروف است. محیط سرسبز اطراف این آبشار، چشم‌انداز بدیعی به وجود آمده است. از روستای سراب تا آبشار، حدود ۳ کیلومتر فاصله است و جریان آب آن در دره زیبای سراب با چندین آبشار کوچک در می‌آمیزد و به رودخانه دیدنی سراب سرازیر می‌شود.
رودخانه سراب که از کوه‌های اطراف سرچشمه می‌گیرد، در بهار و تابستان با سرسبزی و رنگ‌آمیزی گل‌های زیبا، چشم‌اندازی بسیار زیبا و کم نظیر ایجاد می‌کند. نغمه پرندگان و مناظر بکر، به‌ویژه در نیمه اول سال، محیط جذابی برای تفریح و تفرج پدید می‌آورد.
دره سرسبز یوسف‌خان
روستای یوسف‌خان در ۱۰ کیلومتری دره زیبا و سرسبز یوسف‌خان امتداد یافته است. این دره که از نواحی ییلاقی شهرستان قوچان به شمار می‌رود، از انواع درختان انبوه و سر به فلک کشیده چنار، سپیدار، گردو، گیلاس، بادام، گلابی و دیگر درختان پوشیده شده است. جریان آب رودخانه یوسف خان ضمن طراوت بخشی به محیط پیرامون، زیبایی دره را دو چندان کرده است. گیاهان دارویی و تنوع رنگ‌‌ها و آب و هوای مطلوب، طبیعت گردان بسیاری را در ایام مختلف سال به سوی دره یوسف‌خان جلب می‌کند.
گردنه تیوان
یکی از زیبا‌ترین مناطقی که در نزدیکی قوچان وجود دارد و عطر گل‌هایش و سرسبزی دامنه‌های آن در بهار انسان را سرمست می‌سازد، گردنه «تیوان» در ۵۰ کیلومتری شمال قوچان و جاده قوچان به درگز است.
تیوان با دو هزار متر ارتفاع، دقیقاً در خط‌الرأس شمالی رشته کوه‌های هزار مسجد قرار گرفته و از سمت شمال مشرف به دشت‌های ترکمنستان و دشت‌های پهناور آسیای مرکزی است. تیوان در واقع، بر بلندای آخرین دیواره شمال شرقی فلات ایران قرار دارد و هیچ مانعی پیش روی آن در برابر بادهای سرد شمال و پیشروی بادهای پرفشار سرد و خشن سیبری و آسیای میانه قرار ندارد.
تیوان همچنین به دلیل بارش مناسب، دارای پوشش گیاهی انبوه، علفزار و جنگل‌های تُنک سرو کوهی است، دومین پارک بزرگ ملی کشور پس از پارک گلستان نیز در مجاورت این گردنه قرار دارد و در حقیقت اراضی شمالی گردنه تیوان متعلق به پارک ملی «تندوره»، بزرگ‌ترین زیستگاه پلنگ ایرانی است. گردنه تیوان به دلیل قرار گرفتن در منتهی‌الیه شمال شرقی و در مسیر بادهای سرد آسیای میانه، یکی از سرد‌ترین و زیبا‌ترین مناطق کشور محسوب می‌شود.
روستای شارک
این روستا در ۴۵ کیلومتری شمال قوچان و در نزدیکی مسیر جاده ترانزیتی این شهر به باجگیران و ترکمنستان واقع شده است. بنای امام‌زادگان علی بلاغ و امام باد و شرایط مطلوب آب و هوایی، عوارض طبیعی آبشار و رودخانه دائمی، سرسبزی و چشم‌اندازهای زیبا سبب جلب طبیعت گردان و دوستداران جاذبه‌های طبیعی به این مکان گردیده است.
روستای نوروزی قوچان
روستای نوروزی در ۸ کیلومتری جنوب شهرستان قوچان واقع گردیده است. بقعه امامزاده سلطان حسین روستای نوروزی این روستا را به یک مکان مذهبی، گردشگری تبدیل نموده است. در طول هفته به‌خصوص روزهای چهارشنبه زائران زیادی که تعداد آن‌ها گاهی به بیش از هزار نفر می‌رسد گرد این امامزاده جمع می‌شوند. سرسبزی‌های اطراف بنا که بیش‌تر به‌صورت باغ بوده و از موقوفات امامزاده می‌باشد و مسیر آب چشمه که از کنار بنا می‌گذرد چشم‌انداز زیبایی را به‌وجود آورده است. فاصله کم شهر تا روستا که در حال حاضر آسفالت می‌باشد و شرایط مساعد آب و هوایی این منطقه از دیگر مزایای این روستا محسوب می‌شود.
روستا تبارک
روستا و منطقه تبارک در ۲۰ کیلومتری شمال شرقی قوچان واقع شده است. وجود آب و هوای مستعد و باغات سیب، زردآلو و گردو و اشجار فراوان و در نتیجه اقلیم مناسب که یکی از دلایل آن عبور دائمی رودخانه اترک و ارتفاعات نسبتاً بلند آن است سبب گردیده، پراکنش انواع گیاهان دارویی و سنتی، ورود پرندگان مهاجر و ماهیان رودخانه‌ای در این منطقه شده است.
آب گرم شهر کهنه
در ۱۸ کیلومتری غرب قوچان و در ۶ کیلومتری امامزاده سلطان ابراهیم چشمه‌سارهای بسیاری با خواص درمانی کم نظیر و حرارت نسبتاً گرم واقع گردیده که دارای استعداد خاص در جذب و جلب گردشگران درمانی بهداشتی می‌باشد که همه ساله هزاران نفر از اقصی نقاط کشور به واسطه آب شفابخش و مفیدش به این نقطه که دارای آب و هوای بسیار مطلوب می‌باشد، مسافرت می‌نمایند.
کشتی چوخه، جاذبه مهم گردشگری قوچان
کشتی با چوخه، ورزش سنتی و ملی ایرانیان است و قوچان، میراث‌دار هزاران ساله آن به شمار می‌رود. از روزگاران کهن، ترک‌‌ها و کردهای خراسان برای این کشتی اهمیت خاصی قائل بوده و در پرورش پهلوانان این رشته کوشیده‌اند.
در این ورزش پهلوانی، کشتی‌گیران جبه‌ای از پارچه ابریشمی خشن که به آن «چوخه» می‌گویند، به تن می‌کنند، آستین‌‌ها را تا آرنج بالا می‌زنند و کمربندی پارچه‌ای به میان می‌بندند و دامن‌های چوخه را برای آن که مانع فعالیت نشود، به پشت برمی‌گردانند و زیر کمربند محکم می‌کنند. شلوار را نیز تا زانو بالا می‌زنند و با پاهای برهنه زیر نظر داوران، کشتی می‌گیرند.
در کشتی با چوخه کسی پیروز است که پشت حریف را به خاک برساند. در این مراسم، ساز و دهل نیز می‌نوازند و تماشاگران، کشتی‌گیران را تشویق می‌کنند. معمولاً به برنده این مسابقات، یک رأس گاو یا گوسفند جایزه می‌دهند.
صنایع‌دستی قوچان
پوستین‌دوزی
شهرستان قوچان در گذشته یکی از مراکز مهم تولید پوستین به شمار می رفت. دلیل رونق این صنعت در گذشته یکی سردی هوای منطقه و دیگری تقاضای روس‌ها در جنگ جهانی دوم بوده است. وجود دامپروری گسترده در منطقه عاملی جهت وفور مواداولیه پوستین‌دوزی می‌باشد. درحال حاضر یک کارگاه نیمه فعال در شهرستان مشغول فعالیت می‌باشد.
گلیم‌بافی
گلیم‌بافی به عنوان یکی از شاخص‌‌ترین بافته‌های داری شهرستان قوچان شناخته می‌شود. تفاوت عمده آن در طرح و نقوش به‌کار رفته آن و مواد اولیه و رنگرزی آن می‌باشد. گلیم‌بافی از مشاغل اصلی زنان عشایر منطقه می‌باشد که درکنار بافت گلیم محصولاتی مانند: خورجین، نمکدان، سفره کردی و… نیز تولید می‌شده است. در شهرستان هنوز هم کارگاه‌های زیادی در این زمینه مشغول به فعالیت می‌باشند.
چارق‌دوزی
مستند‌‌ترین پیشینه تاریخی چارق مثنوی معروف موسی و شبان مولوی است. چارق از دیرباز در شهرستان قوچان پیشینه داشته است. چرم چارق معروف به مازو، پوست دباغی شده گاو است. چارق در دو نوع مردانه و زنانه در سایز‌های مختلف تولید می‌شود. بعضی از نقوش استفاده شده در چارق عبارتند از:
دندان موشی یا ۷ و۸ – زیگزال – ۸بخش خورشیدی – شانزده بخش – ستاره و ساقه گندم – بته جقه – سرپنجه – لوث – سیم پیچ .
در حال حاضر در شهرستان قوچان یک کارگاه چارق‌دوزی دایر می‌باشد.
نمد مالی
یکی از فرآورده‌های پشمی که قدمتی بسیار دیرینه دارد، نمد مالی می‌باشد که محل پیدایش نمد آسیای میانه و در اواخر هزاره چهارم قبل از میلاد می‌باشد که نمونه‌هایی از آن نیز به‌صورت جل اسب، کف‌پوش و آویز دیواری از دره پازیر یک مربوط به عهد هخامنش به دست آمده است که گویا از همان مسیر به وسیله اقوام سکاهی وارد منطقه قوچان یا آساک قدیم گردیده است در حال حاضر نمدمالی از معدود مشاغل سنتی قوچان می‌باشد که هنوز چند کارگاه در سطح شهرستان به تولید نمد اشتغال دارند که از جمله تولیدات نمد می‌توان به زیرانداز – کپنک چوپانی(خلیک) – کلاه و عرق‌گیر اسب اشاره نمود.
منابع:
http: //iran-travel.blogfa.com/post-178.aspx
g-sh-k.blogfa.com
http: //omidequchan.persianblog.ir/
http: //www.ordup.com
http: //www.tourismonline.co/
quchan.blogfa.com
www.mohit-qochan.blogfa.com
سیری در ایران
وب سایت شهرستان قوچان
سرزمین و مردم قوچان نوشته دکتر محمد جابانی
آموزگار روستای اورته چشمه نوشته حین فیاض ترشیزی
این مطلب بدون برچسب می باشد.
دیدگاه بسته شده است.