تهران هر سال بیشتر به خاک می نشیند محمد قره داغلی-در ادبیات و فرهنگ، همواره از زمین به عنوان تکیه‌گاه بشر یاد می‌شود، اما حرص و ناآگاهی انسان‌ها در برداشت بی‌رویه آب، زیر پای زمین را خالی کرده است. تصور کنید، هر۱۰ سال مغازه‌های شهری در زمین فرو می‌روند و ناپدید می‌شوند، نشست زمین در تهران […]
تهران هر سال بیشتر به خاک می نشیند
محمد قره داغلی-در ادبیات و فرهنگ، همواره از زمین به عنوان تکیه‌گاه بشر یاد می‌شود، اما حرص و ناآگاهی انسان‌ها در برداشت بی‌رویه آب، زیر پای زمین را خالی کرده است. تصور کنید، هر۱۰ سال مغازه‌های شهری در زمین فرو می‌روند و ناپدید می‌شوند، نشست زمین در تهران هر ۱۰ سال ۳ متر و ۶۰ سانتی‌متر است، از این نظر تهران رکود دار جهان است. دشت‌های این سرزمین نیز حال خوشی ندارند. زمین که فرو نشست دیگر سر پا نمی‌شود، می‌گویند دشت مرد و بیابان شد.
مدتی است که خبرهایی با مضمون فرونشست زمین در نقاط مختلف کشور از جمله پایتخت از سوی رسانه‌های مختلف انعکاس پیدا می‌کند؛ خبرهایی همچون فرونشست زمین در منطقه شهران یا فرونشست زمین در خیابان پیامبر واقع در غرب تهران که حادثه نخست در ۲۳ تیرماه و دومی نیز در یازدهم شهریورماه امسال رخ داد.
علی بیت‌اللهی، مدیر بخش زلزله‌شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات مسکن می‌گوید: خشکسالی ناشی از کاهش حجم بارش، میزان برداشت آب سفره‌های زیرزمینی «دشت تهران» را افزایش داده و فرونشست زمین در پایتخت و اطراف آن را تشدید کرده است.
بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری وابسته به مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی افزایش میزان نشست زمین در تهران را به اندازه دو برابر ۵ سال گذشته، اعلام کرده و افزوده است: نشست زمین خطری فراتر از زلزله بزرگ است که تبعات آن با توجه به انفعال مسؤولان در قبال مصرف بی‌رویه آب شرب، پایتخت را تهدید می‌کند.
بیت‌اللهی با بیان این که اصلاح نشدن شیوه مصرف آب در بخش کشاورزی و خانگی، فشار تأمین آب را به چاه‌های مجاز و غیرمجاز منتقل کرده است، افزود: افت سطح، ایست‌آبی سفره‌های زیر زمینی، نرخ فرونشست دشت تهران و همچنین اراضی جنوب، مرکز و جنوب غرب پایتخت را از ۱۷ سانتی‌متر نشست هر ساله در دهه ۸۰ به ۳۶ سانتی‌متر در سال رسانده است.
مدیر بخش زلزله‌شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات مسکن با بیان این که در جنوب شهر تهران نشست زمین به شکل فرو چاله‌هایی قابل مشاهده است، گفت: اگر مدیریت بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی تغییر نکند، آثار تخریبی بیش‌تری را شاهد خواهیم بود.
علی‌بیت‌اللهی گفت: فرونشست زمین مشکلی ملی است، به اغلب دشت‌های کشور آسیب‌های جدی وارد شده و خشکسالی‌های اخیر و برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی آن را تشدید کرده است.
وی علت فرونشست پهنه‌های کشور در دشت‌های اصفهان، قزوین، تبریز، رفسنجان و دیگر مناطق کشور را، افت سطح ایست آبی دانست و افزود: کمبود بارندگی و نبود مدیریت برداشت آب‌های زیرزمینی از دلایل اصلی بروز این مشکل است.
چگونگی حل مشکل فرو نشست زمین
بیت‌اللهی گفت: خشکسالی را نمی‌توان مدیریت کرد اما می‌توان برداشت آب‌های زیرزمینی را مدیریت کرد.
وی با بیان این‌که عمده آب در ایران در بخش کشاورزی مصرف می‌شود، بیان کرد: در بخش کشاورزی محصولاتی که نیازمند میزان بالای آب هستند، تولید می‌شود، همچنین با روش آبیاری غرقابی بخش عمده‌ای از آب هدر می‌رود، بر خلاف کشور ما در بسیاری از کشور‌ها آب شرب از آب مصرفی جداست و جریمه‌های سنگینی برای مصرف‌کنندگان بیش از حد آب شرب تعیین شده است.
بیت‌اللهی فرونشست زمین در دشت‌ها را ناشی از متراکم، فشرده و سنگین شدن خاک دانست و اظهار کرد: پس از فرونشست زمین، دشت‌ها هیچ وقت به حالت قبلی خود برنمی‌گردند و می‌میرند. دشت مرده بدون خلل و فرج توان آبگیری خود را از دست می‌دهد و تبدیل به بیابان می‌شود.
وی افزود: نبود نگاه ملی به این مخاطره و تداوم کشاورزی و آبیاری سنتی به منزله حرکت به سوی نابودی کشاورزی کشور است، به تدریج مزارع حاصلخیز تبدیل به کویر خواهند شد. راه‌حل ساده و روشن است، اما متأسفانه ما در اجرای سیاست‌ها سخت‌گیری نمی‌کنیم و کار را ر‌ها کرده‌ایم.
عوارض فرونشست زمین در مناطق مسکونی
بیت‌اللهی با بیان این‌که تهران هر روز یک میلی متر نشست می‌کند، گفت: در اثر نشست در زیر زمین، لوله‌های گاز از مسیر اصلی خارج می‌شوند و در شبکه گسیختگی ایجاد می‌شود.
وی با اشاره به عبور لوله‌های نفت، بنزین و گاز از جنوب و جنوب‌غرب تهران افزود: با فرونشست زمین در پایتخت احتمال گسیختگی شریان‌های حیاتی بیشتر می‌شود.
بیت‌اللهی با اشاره به عبور خطوط راه‌آهن و جاده‌های ارتباطی مهم کشور از جنوب تهران، گفت: نشست زمین می‌تواند به این خطوط نیز آسیب‌های جدی وارد کند.
وی منطقه ۱۸ شهرداری تهران را حاد‌ترین منطقه از نظر فرونشست زمین دانست و گفت: نشست زمین در تهران، شریان‌های حیاتی را دچار مشکل می‌کند، حوادث رخ داده در شهر و با مشاهده عوارض نشست زمین بر شبکه حمل و نقل، شریان‌های حیاتی، مسکن و شهرسازی، خطر برایمان جدی است که در صورت مدیریت نکردن آن در آینده ضرر خواهیم کرد.
بیت‌اللهی پیدایش فروچاله‌ها را از عوارض افت سطح ایست‌آبی دانست و گفت: در اثر برداشت بی‌رویه و کاهش آب، زمین مقاومت خود را از دست داده و از بالا به پایین ریزش می‌کند، و در صورت نزدیکی به تأسیسات شهری و منازل مسکونی به آن‌ها خسارت می‌زند.
وی اظهار کرد: فاضلاب‌های موجود نیز نقش مهمی در جلوگیری از ایجاد فروچاله‌ها دارند؛ با توسعه شبکه جمع‌آوری فاضلاب تهران نیز باید فکری برای جلوگیری از ایجاد فروچاله‌های جدید کرد.
بیت‌اللهی هزینه کردن بابت جلوگیری از فرونشست زمین را نوعی سرمایه‌گذاری دانست و گفت: هزینه مخاطره فرونشست نیز باید مثل زلزله و سیل پیش‌بینی و برنامه‌هایی برای مقابله با آن تدوین شود.
بیت ا…ی تصریح کرد: موضوع فرونشست زمین باید در طراحی‌های شهری مد نظر قرار گیرد تا در آینده دچار خسارت نشویم.
وی نرخ ایده‌آل فرونشست را دو تا ۳ سانتی متر در سال عنوان کرد و افزود که در خوشبینانه‌‌ترین حالت می‌توان نرخ نشست زمین در تهران را در حد ۱۷ سانتی‌متر در سال نگه داشت، موضوعی که نشان‌می‌دهد مدیریت آب همچون خود آن مهم است.
افزایش نرخ فرونشست زمین در تهران
در همین رابطه مسعودمحمودپور، رییس گروه زمین‌شناسی مهندسی و ژئوتکنیک سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، از افزایش نرخ فرونشست زمین در گستره جنوب غربی تهران مطابق با تحلیل و بررسی‌های انجام شده خبر داد.
محمودپور با بیان این که ناحیه جنوب غربی تهران درگیر رخداد فرونشست زمین است، افزود: این رخداد با ۳ روش ترازیابی دقیق، سامانه تعیین موقعیت جهانی و تکنیک تداخل‌سنجی راداری مورد بررسی قرار گرفته است.
وی افزود: تکنیک تداخل‌سنجی راداری به جهت برداشت دقیق جابه‌جایی‌های زمین با پوشش وسیع و قدرت تفکیک مکانی بالا، روش مناسبی برای بررسی حرکات سطح زمین است.
این کارشناس از بررسی‌های تداخل سنجی راداری گستره جنوب‌غربی تهران برای نخستین بار در سال ۱۳۸۴ به هم‌‌ت دفتر بررسی مخاطرات زمین‌شناسی، زیست‌محیطی و مهندسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور با همکاری دانشگاه‌های آکسفورد و کمبریج خبر داد.
محمودپور افزود: در راستای اندازه گیری‌های انجام شده توسط سازمان نقشه‌برداری کشور و اعلام وقوع پدیده فرونشست در منطقه وسیعی از جنوب غربی تهران با مساحت حدود ۴۱۶ کیلومتر مربع، مطالعات روی این مسأله آغاز شد که بیشینه نرخ بدست آمده در این تحلیل برابر با ۱۷ سانتی متر در سال بوده است.
وی تأکید کرد: باید توجه داشت که پیش‌بینی و برآورد نرخ فرونشست سالیانه در اثر برداشت آب‌های زیرزمینی بر پایه قرائن و برون‌یابی داده‌های به دست آمده در فصل‌های بهار و تابستان به مراتب بیشتر از مقادیری خواهد بود که برای فصل‌های پاییز و زمستان تعیین می‌شود.
رییس گروه زمین‌شناسی مهندسی و ژئوتکنیک سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور افزود: بنابراین برای تعیین دقیق این مقدار، در نظر گرفتن بازه‌ای حدود یک تا دو ساله منطقی و علمی به نظر می‌رسد.
این کارشناس با اشاره به این که براساس شواهد، منطقه فرونشست تهران در سال‌های ۸۸ و ۸۹ در مقایسه با سال ۸۴ توسعه بسیار زیادی را در تمام جهات نشان می‌دهد، خاطرنشان کرد: این گسترش در بخش‌های غربی و شرقی بیشتر است و محیط منطقه فرونشستی به ۱۴۹ کیلومتر و مساحت آن به حدود ۵۳۰ کیلومتر مربع افزون شده است.
محمودپور ضمن اشاره به نتایج بدست آمده از مدل‌سازی فرونشست زمین در گستره جنوب‌غربی تهران و پیش‌بینی نرخ آن برای سال۹۷، یادآور شد: با فرض ثابت بودن نرخ پمپاژ آب زیرزمینی در آینده، بیشینه نرخ فرونشست زمین در دشت مذکور به بیش از ۳۳ سانتی متر بر سال و حدود دو برابر آن در سال ۸۴ خواهد رسید.
وی تأکید کرد: براساس شواهد صحرایی، سیل گیر شدن زمین‌ها و خسارت‌های سازه‌ای وارده بر ساختمان‌ها، جاده‌ها، بزرگراه‌ها، راه‌آهن، سازه‌های کنترل کننده سیلاب، شبکه‌های انتقال فاضلاب شهری، شبکه‌های توزیع برق، گاز و دکل‌های برق و شکل‌گیری ترک‌ها و شکاف‌های زمین از مهم‌ترین اثرات ناشی از فرونشست است.
این کارشناس از مشاهده و ثبت عوارض ناشی از فرونشست در گستره جنوب غربی تهران خبر داد و گفت: این عوارض به صورت بالازدگی چاه‌های پیزومتری و لوله جدار چاه‌ها، ترک خوردگی دیوارهای ساختمان‌ها و کج‌شدگی تیرهای برق در این گستره و همچنین ایجاد و توسعه ترک‌ها و شکاف‌های زمین و فروچاله‌ها مشاهده می‌شوند.
وی ضمن هشدار نسبت به روند افزایشی نرخ فرونشست زمین در گستره جنوب غربی تهران، تصریح کرد: این نکته در بررسی‌های تداخل‌سنجی راداری مشهود است و با در نظر گرفتن برداشت بی‌رویه و زیاد از منابع آب‌های زیرزمینی و وجود لایه‌های رسی ریزدانه در بین لایه‌های ماسه‌ای و شنی آبخوان دشت تهران این امر کاملاً طبیعی است.
محمودپور تراکم جمعیتی بالای شهر تهران و اطراف آن، قرار‌گیری سازه‌ها و تأسیسات مهم در آن، وجود شریان‌های حیاتی مهم مانند راه‌آهن و فرودگاه و تراکم دکل‌های برق فشار قوی در پهنه فرونشستی شکل گرفته را بسیار مهم ارزیابی کرد.
رییس گروه زمین‌شناسی مهندسی و ژئوتکنیک سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور در ادامه پیشنهاد کرد در سریع‌‌ترین زمان ممکن ضمن برداشت و به روز کردن وضعیت جابه‌جایی‌های سطح زمین به روش تداخل سنجی راداری از منطقه، نرخ دقیق فرونشست به دست آید.
وی در ادامه ضمن تأکید بر انجام برداشت‌های دوره‌ای و منظم نشست‌سنج‌های نصب شده در گستره فرونشستی مذکور، اظهار کرد: از این طریق می‌توان به رفتارسنجی دقیق از تراکم آبخوان دشت تهران و فرونشست ناشی از آن دست یافت.
برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی، عامل فرونشست زمین در ایران
در همین زمینه محمدجوادبلورچی، سخنگوی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور معتقد است که بیش از ۹۶ درصد فرونشست زمین در اثر برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی اتفاق می‌افتد، افزود: این یعنی ما ذخایر آب‌هایی را که در طول هزاران سال در فلات ایران جمع شده است، با حفر چاه‌ها که شروع آن از اوایل دهه ۴۰ شمسی آغاز شد، از بین برده‌ایم و بدون توجه به نیازهای نسل‌های آینده، سرزمینمان را دچار خسارت‌های جبران‌ناپذیری کرده‌ایم.
مدیرکل سابق بررسی مخاطرات زمین شناختی سازمان زمین‌شناسی کشور گفت: تقریباً تمام دشت‌های کشور از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب دچار پدیده فرونشست زمین هستند.
وی اظهار کرد: در جاهایی که رسوبات ریزدانه‌ای در دشت‌ها وجود دارد و برای توسعه کشاورزی یا صنعت و حتی مصرف شرب با برداشت آب به صورت بی‌رویه مواجه بوده‌ایم و جایگزینی از طریق بارش‌ها نیز نبوده، سطح آب‌های زیرزمینی پایین رفته است.
سخنگوی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور با بیان این‌که، سطح آب‌های زیرزمینی به‌طور میانگین در کشور حدود یک متر در سال پایین می‌رود، اظهار کرد: نتیجه این اتفاق، نابودی و از بین رفتن آبخوان‌ها و فرونشست زمین در کشور است.
حال امید است که با یک عزم جدی و ملی و پیشنهاد راهکاری مناسب و همکاری دستگاه‌های مربوطه و کمک مردم بتوان مشکل فرونشست در تهران و حتی کشور را به شکل مطلوبی حل کرد.
این مطلب بدون برچسب می باشد.
دیدگاه بسته شده است.