فرابورس محل تسویه حساب دولت با پیمانکاران

جشن تولد یک سالگی اسناد خزانه اسلامی

فرابورس محل تسویه حساب دولت با پیمانکاران

گروه بازارسرمایه‌ـ اسناد خزانه اسلامی، راهکار دولت برای خلاص شدن از بخش اعظم مطالبات بدهکاران است. بیش از یک‌سال از ورود این اسناد به فرابورس می‌گذرد و طی این مدت این اسناد یکی از بالا‌ترین ارقام فروش را به خود اختصاص داده‌اند.

هامونی مدیرعامل فرابورس کشور در گفت‌وگو با خبرنگار روزنامه مناقصه‌مزایده، گفت که در سالی جاری قرار است دولت ۷۵۰۰میلیارد تومان اسناد خزانه اسلامی را روانه فرابورس کند تا بتواند با بخشی از بدهی‌‌اش به پیمانکاران را از این طریق تأمین کند. مدیرعامل فرابورس ایران با اشاره به موفقیت معاملات اسناد خزانه اسلامی در فرابورس ایران، روند عرضه اوراق جدید و رویکرد دولت در بودجه سال ۹۵ را نشان‌دهنده عزم جدی دولت در افزایش شفافیت و انضباط مالی عنوان کرد و گفت اسناد خزانه اسلامی ابزار مالی مناسبی برای تسویه بدهی‌های انباشته است. بعلاوه این که معاملات ثانویه این اسناد در بازار فرابورس منجر به افزایش علاقه پیمانکاران دولتی در وصول مطالبات خود از این طریق شده است، نقدشوندگی این اوراق به‌واسطه معاملات ثانویه، تأمین مالی این بنگاه‌ها را آسان‌تر کرده و نیز برای سرمایه‌گذاران یک فرصت سرمایه‌گذاری با نقدشوندگی مناسب فراهم آورده است. پیمانکارانی که بدون شک نیروی مولد توسعه کشور هستند و بدون کمک آن‌ها توسعه و آبادانی خاصی را در کشور شاهد نخواهیم بود.

به هر شکل ۸ مهرماه سال قبل بود که دولت برای نخستین‌بار عرضه اوراق جدید اسناد خزانه اسلامی در فرابورس را آغاز کرد و در نخستین دور از عرضه این اوراق، ۴۰میلیارد تومان اسناد خزانه در فرابورس روی میز فروش رفت.

این اوراق شامل ۴۰۰هزار برگه به قیمت اسمی ۱۰۰هزار تومان برای هر برگه بود که بانک ملی نخستین سری آن را به ارزش ۳۰۰میلیارد تومان بابت تسویه بدهی دولت به پیمانکاران وزارت راه و با سررسید ۲۳اسفند ۹۴منتشر کرد.

در خصوص اسناد خزانه از نوع اسلامی آن نیز باید گفت اسناد خزانه مرسوم در دنیا توسط دولت به رقمی کم‌تر از قیمت اسمی به خریداران فروخته شده و از منابع مالی حاصل از فروش، بدهی‌های دولت پرداخت می‌شود اما به دلیل اشکالات فقهی وارد بر این روش، دولت جمهوری اسلامی ایران، این اوراق را صادر و به شکل مستقیم به طلبکاران غیردولتی واگذار می‌کند. دارنده اوراق درصورت نیاز به وجه نقد، این اوراق را در بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس ایران به فروش می‌رساند. بنابراین اسناد خزانه اسلامی، اوراق بهادار با نامی است که دولت به منظور تصفیه بدهی‌های خود بابت طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌ای با قیمت اسمی و سررسید معین به طلبکاران غیردولتی واگذار می‌کند.

از سوی دیگر، بزرگ‌ترین دغدغه فعالان بازار سرمایه در خصوص اسناد خزانه اسلامی، عدم ایفای تعهدات دولت در زمان سررسید است که برای رفع این نگرانی، دولت به این بدهی اولویتی هم‌ردیف حقوق و مزایای کارکنان خود داده و به عنوان بدهی ممتاز دولت درنظر گرفته می‌شود. خزانه‌داری کل کشور نیز موظف است پرداخت مبلغ اسمی اسناد خزانه اسلامی را در سررسید اوراق تعهد کند. این تعهدنامه به امضای وزیر امور اقتصادی و دارایی رسیده است از این رو اسناد خزانه اسلامی ریسک نکول نخواهند داشت.

البته اسناد خزانه اسلامی با سایر اوراق بهادار تفاوتهایی نیز دارد که بر این اساس باید گفت تفاوت عمده این اسناد با سایر اوراق بهادار، در سررسید آن و پرداخت سود است. این اوراق عموماً سررسیدی کم‌تر از یک سال داشته و اغلب سررسیدشان به صورت ۴، ۱۳، ۲۶ و ۵۲ هفته‌ای است. بعلاوه این که اسناد خزانه اسلامی بدون سود بوده و هیچ‌گونه پرداخت میان دوره‌‌ای تحت عنوان سود نخواهند داشت و سرمایه‌گذاران از تفاوت قیمت خرید اوراق و ارزش اسمی دریافتی آن در سررسید، منتفع خواهند شد و دارندگان اوراق، مبلغ اسمی را در سررسید از دولت دریافت می‌کنند. همچنین، این اوراق در مقایسه با دیگر ابزارهای بازار پول از درجه نقدشوندگی بیش‌تری برخوردار است.

به باور کارشناسان، کشف نرخ سود بدون ریسک مورد انتظار بازار در اقتصاد کشور، فراهم‌آوردن بستر لازم برای توسعه ابزارهای مالی بازار، کمک به سیاست‌های پولی و مالی به منظور اعمال سیاست‌های بهینه جهت تنظیم و کنترل انتظارات بازار، کمک به حفظ استقلال کشور با استفاده از تأمین مالی داخلی دولت و کاهش استقراض بین‌المللی، استخراج انتظارات بازار از نرخ سود بدون ریسک با سررسیدهای مختلف و معاف از مالیات بودن درآمد‌ها و معاملات این اوراق از جمله مزایای انتشار اسناد خزانه اسلامی است.

البته اسناد خزانه اسلامی در معرض ریسک‌هایی هم هست و این اسناد همانند سایر اوراق بهادار براساس مکانیزم عرضه و تقاضا در بازار معامله می‌شود. بنابراین ممکن است تحت‌تأثیر ریسک نوسانات قیمتی قرار بگیرد.

در خصوص فرایند انتشار و فروش اسناد خزانه اسلامی هم می‌توان این گونه اظهار داشت که وزارت امور اقتصادی و دارایی به نمایندگی از دولت، اسناد خزانه اسلامی را از محل ردیف بودجه اختصاص یافته، منتشر می‌کند. دستگاه‌های ذی‌ربط نیز براساس بودجه اختصاص یافته و اولویت‌بندی، لیست پیمانکاران طلبکار از دولت را به بانک عامل معرفی خواهند کرد که پس از احرازهویت و دریافت اطلاعات لازم توسط بانک عامل، لیست پیمانکاران به فرابورس ایران اعلام خواهد شد. سپس حداکثر در مدت ۱۰ روز کاری، اطلاعات در سامانه معاملات ثبت شده و پیمانکاران می‌توانند نسبت به فروش اسناد خزانه اسلامی در بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس ایران اقدام کنند. همچنین پیمانکارانی که برای تأمین منابع مالی خود نیاز به وجه مالی داشته باشند، می‌توانند اوراق خود را از طریق یکی از کارگزاران عضو فرابورس ایران به قیمت روز در بازار فرابورس ایران به فروش برسانند.

در خصوص چگونه خرید اسناد خزانه اسلامی هم باید گفت خرید و فروش این اوراق در بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس ایران انجام می‌شود. فرایند خرید این اسناد تشابه زیادی با سایر اوراق بهادار با درآمد ثابت مانند اوراق مشارکت و انواع صکوک دارد. برای خرید اسناد خزانه اسلامی، کافی است به یکی از کارگزاری‌های عضو فرابورس ایران مراجعه کرده و نسبت به تکمیل فرم‌خرید اوراق بهادار اقدام کرد.

همچنین در صورتی که متقاضی کد بورسی نداشته ‌باشد، می‌تواند پس از مراجعه به یکی از کارگزاران عضو فرابورس ایران، نسبت به دریافت کدبورسی اقدام کرده و پس از آن برای خرید اسناد خزانه اسلامی به صورت حضوری یا آنلاین اقدام کند.

در مجموع باید گفت در حالی امروز عرضه اولیه نخستین مرحله اسناد خزانه اسلامی در فرابوس به یک‌سالگی رسیده است که نگاهی به تجربه جهانی در خصوص انتشار این اوراق نشان می‌دهد در دنیا دولت‌‌ها اوراق خزانه را با رقم‌های بسیار بالا منتشر می‌کنند و انتشار این اوراق یک راهکار بسیار مناسب برای تأمین مالی از طریق بورس است. بعلاوه این که این اوراق عموماً به‌عنوان کم ریسک‌‌ترین اوراق مبادله شده در بازارهای جهانی شناخته می‌شود و می‌تواند یک منبع مناسب برای تأمین مالی فعالیت‌های عمرانی دولت‌‌ها از طریق بازار سرمایه به شمار‌ آید.

جدای از تفاوت‌ها و شباهت‌های انتشار این اوراق در ایران با سایر کشور‌ها باید گفت در ابتدا کارشناسان نگرانی‌هایی در خصوص انتشار این اوراق داشتند. از جمله این که به باور برخی مهم‌ترین نکته در عرضه این اوراق، کشف قیمت و نرخ تنزیل و اصطلاحا قیمت زیر کوپن آن است. به علاوه این که این نرخ باید مانند نرخ بین بانکی باشد. همچنین متولیان بازارهای پول و سرمایه باید مراقب باشند تا کشف قیمت این اوراق منطقی و متعادل باشد؛ چرا که در غیراین صورت، نرخ تنزیل اوراق به سرعت افزایش خواهد یافت و موجب افزایش نسبت قیمت به درآمد اوراق می‌شود و در نهایت به ضرر بازار سرمایه تمام خواهد شد.

با این وجود در زمان راه‌اندازی این اوراق در ایران، تحلیلگران بین‌المللی به راه‌اندازی اسناد خزانه اسلامی در فرابورس خوشبین بودند، به‌طوری که فاینشنال‌تایمز در گزارشی، به آغاز عرضه اوراق اسناد خزانه در بازار سرمایه ایران اشاره کرد و نوشت: ایران با صدور اوراق قرضه اعتماد سرمایه‌گذاران را محک می‌زند که این رخداد نشان از این دارد که بازار سرمایه در ایران در حال توسعه است.

 

حال باید منتظر ماند و دید که آیا این اوراق می‌توانند بخش بزرگ‌تری از بدهی دولت به پیمانکاران را پرداخت کنند. اتفاقی که تا الان افتاده و خیال دولت را برای گام‌های بیش‌تر، راحت کرده است.