ابتدا لازم است تعریف مناسبی از اقتصاد مقاومتی داشته باشیم. اقتصاد مقاومتی در نقطه مقابل آسیب پذیری اقتصادی قراردارد. اقتصاد آسیب پذیر در برابر شرایطی که از بیرون تحمیل می‌شوند ضعیف بوده و دچار رکود و از هم گسیختگی می‌شود و به شدت نسبت به شوک‌های وارد شده متأثر است. مثلاً اگر کشاورزی متکی […]
ابتدا لازم است تعریف مناسبی از اقتصاد مقاومتی داشته باشیم. اقتصاد مقاومتی در نقطه مقابل آسیب پذیری اقتصادی قراردارد. اقتصاد آسیب پذیر در برابر شرایطی که از بیرون تحمیل می‌شوند ضعیف بوده و دچار رکود و از هم گسیختگی می‌شود و به شدت نسبت به شوک‌های وارد شده متأثر است. مثلاً اگر کشاورزی متکی به واردات تجهیزات و مواد شیمیایی باشد این بخش از اقتصاد آسیب‌پذیر است و متأثر از شرایط خارجی و تحولات بازار جهانی است. منظور از شرایط بیرونی، هرگونه عامل خارجی است که بر اقتصاد اثر می‌گذارد.
موارد متعددی از آسیب‌پذیری را می‌توان برشمرد. نبود توان تولید محصولات متنوع به‌ویژه در زمینه صادرات، تولید محصولات ساده و غیرپیشرفته، اتکا به درآمد نفت خام مثال‌های بارزی از این نوع است. قیمت نفت به عوامل متعددی بستگی دارد؛ از جمله پیشرفت فن‌آوری، کشف منابع جدید، وضع اقتصادی کشورها و تصمیم سیاسی کشورها. هریک از این عوامل می‌تواند تأثیر مثبت یا منفی بر درآمد نفتی کشورها داشته باشد.
نوع دیگر آسیب‌پذیری، زیادبودن نسبت هزینه واردات کالاهای صنعتی یا کالاهای استراتژیک به درآمد ناخالص ملی است. اتکا به صادرات کالاهای محدود و نیاز شدید به منابع سرمایه گذاری خارجی از عوامل دیگری هستند که اقتصاد را در معرض آسیب پذیری قرار می‌دهند. اقتصاد مقاومتی، برخلاف اقتصاد آسیب پذیر، توانایی بازیابی سریع اثرات شوک‌های وارده، تحمل اثرات شوک، یا حتی مقابله با تأثیرات شوک را دارد.
اقتصاد مقاومتی دارای ٥ ویژگی مهم است که عبارتند از :
١-درون‌زایی
٢-برون‌گرایی
٣-عدالت محوری
٤-دانش‌بنیانی
٥-مشارکت آحاد مردم
وجود هریک از مشخصات فوق در اقتصاد، سبب تقویت آن در برابر عوامل بیرونی می‌شود.
دانش‌بنیان بودن اهمیت خاصی در این زمینه دارد. دانش‌بنیان بودن به معنای اکتفا نکردن به سطح فعلی فن‌آوری و خلق فن‌آوری جدید، توانایی حل مشکلات در زمینه‌های مختلف صنایع و خدمات، ارایه روش‌های نوین تولید، دست یافتن به محصولات جدید، ایجاد زمینه‌های جدید اشتغال به کمک دانش و تجربه‌های بشری و روش‌های علمی است. در اقتصاد دانش‌بنیان، نیروی انسانی، فن‌آوری و دانش به عنوان سرمایه اصلی شرکت‌ها تلقی می‌شوند و نقش اصلی را در توسعه دارند، صرفاً به سطح موجود علم و تجربه اکتفا نمی‌شود. بلکه ایده‌های جدید پردازش شده و دانش و تجربه جدید خلق می‌شود. به جای عادت به مشکلات و نابهنجاری‌ها و استمرار آنها، روش‌‌ها و فرایندهای جدید و بهبود یافته به وجود می‌آیند.
اهمیت این مسأله به قدری است که در بسیاری از کشورها در مواقع بروز بحران‌های اقتصادی، بودجه‌های آموزشی، مراکز تحقیقاتی و تولید فن‌آوری افزایش داده می‌شود.
بررسی‌‌ها نشان می‌دهد کالاهای پیشرفته‌تر از نوسان‌های اقتصادی کم‌تر تأثیر می‌پذیرند و ثبات قیمتی بیش‌تری دارند و تنوع و تکامل محصولات نفتی حاصل فن‌آوری‌های پیشرفته است و رهایی از خام‌فروشی بدون پشتوانه علمی امکان ناپذیر است.
حال اگر در کشوری طرح و برنامه معینی برای تحقیقات نباشد و کارهای پژوهشی، هدفمند نبوده و نتایج آن کاربردی نباشد، در بحران‌های اقتصادی نخستین جایی که برای کاهش بودجه، هدف قرار می‌گیرد، مراکز تحقیقاتی است. یعنی برخلاف روشِ کشورهایی که دارای طرح و برنامه هستند، رفتار می‌شود و طبیعی است که نتیجه آن، پیچیده تر شدن وضع نامطلوب اقتصادی باشد. گرچه با سرمایه گذاری ممکن است در کوتاه مدت به جهش اقتصادی دست یافت، ولی برای نیل به رشد و توسعه پایدار، در کنار سرمایه، به تحقیقات علمی و کاربردی نیز نیاز هست.
برای رسیدن به صنعت پالایش نفتِ دانش‌بنیان، روی ٥ گروه از فرایندها که بیش‌ترین تأثیر را در اقتصاد پالایشگاه‌ها و کشور دارند تمرکز شده است؛ این گروه‌ها عبارتند از :
١-فرایندهای تبدیل باقی‌مانده‌ها و نفت خام سنگین
٢-فرایندهای تصفیه هیدروژنی نفتا و مواد میان تقطیر
٣-فرایندهای تبدیل کاتالیستی نفتا
٤-فرایندهای تبدیل نفتای سبک به بنزین(ایزومریزاسیون)
٥-فرایندهای هیدروکراکینگ نفت گازسنگین
لازم است به این سؤال پاسخ داده شود که با توجه به این که همه فرایندهای فوق هم اکنون در کشور وجود دارد و دانش فنی آن اخذ شده، آیا پرداختن به این امر دوباره کاری و تکراری است؟
فرایندهای مذکور توسط شرکت‌های خارجی در سال‌های گذشته ابداع شده‌اند و در صنعت کاربرد یافته‌اند. کار تحقیقاتی روی یک پروژه فرایندی با راه اندازی واحد صنعتی آن خاتمه نمی‌یابد بلکه برای گسترش آن، رفع مشکلات، بهینه سازی، تطبیق با شرایط متغیر و نیازهای جدید کار ادامه می‌یابد.
مثلاً واحد تبدیل کاتالیستی در اواخر دهه ۴۰ قرن بیستم ابداع شد، ولی از آن پس کار تحقیقات به منظور ساخت کاتالیستهای مقاومتر، افزایش بازده، افزایش طول عمر کاتالیست، افزایش ضریب انتخاب و… ادامه یافت که منجر به ابداع انواع متعددی از تبدیل کاتالیستی مانند راکتورِ احیایِ مستمر، راکتور احیایِ نوبتی، کاتالیستهای دوفلزی و چند فلزی و… شد.
نمونه دیگر، فرایند تبدیل مواد سنگین است. هم اکنون حدود ٣٠ درصد از نفت خام مصرفی کشور به نفت کوره و قیر بدل می‌شود. مصرف این ماده در دنیا رو به کاهش است و علاوه بر مشکلات بازاریابی، تأثیر بسیار منفی بر اقتصادِ پالایشگاه‌ها دارد. فرایندهای متعددی هم اکنون برای تبدیل این مواد وجود دارد که با توجه به طبیعتِ آنها، مشکلات متعددی را در فرایندها ایجاد می‌کنند. هم اکنون در کشورهای مختلف دنیا برای رفع نارسایی‌‌ها و دستیابی به فرایندهای جدید بودجه زیادی صرف کارهای تحقیقاتی فرایندهای تبدیل می‌شود.
راه‌های متعددی برای تبدیل باقی‌مانده‌ها و نفت سنگین وجود دارد و هر روشی به یکی از نیاز‌‌ها پاسخ مناسب‌تری می‌دهد؛ مثلاً تولید محصولات پتروشیمیایی، تولید بنزین، افزایش تولید میان تقطیری، تولید کک‌های نفتی سوختی و صنعتی مرغوب را می‌توان ذکر کرد.
با تصمیم انجام کار متمرکز تحقیقاتی، فرصت استثنایی برای مشارکت پژوهشگران و دانشمندان ایرانی در یافتن راه‌های بهینه و نوین استفاده از مواد سنگین به دست می‌آید. با دسترسی به دانش فنی این فرایندها، امکان انتخاب گزینه مناسب برای نیل به هدف معین و انجام سرمایه‌گذاری فراهم می‌شود. این فرایندها بسیار سرمایه بر و پرهزینه بوده و فرصت‌های شغلی زیادی را در همه زمینه‌های تخصصی ایجاد می‌کنند و متقابلاً سود سرشاری نصیب کشور می‌کنند.
به این ترتیب با پیشرفت فن‌آوری، وجود نفت کوره مازاد در کشور که یک تهدید محسوب می‌شود، تبدیل به یک فرصت برای بهبود وضع اقتصادی، افزایش اشتغال، جذب دانشمندان و کاهش مهاجرت مغز‌‌ها می‌شود.
پروژه‌های تعریف شده حوزه پالایش و پخش در برنامه ششم توسعه همه مطابق با دیدگاه اقتصاد مقاومتی طراحی شده‌اند و مهم‌ترین آنها عبارتند از :
• ایجاد ظرفیت‌های جدید پالایش نفت خام
پالایشگاه جاسک٣٠٠٠٠٠ بشکه در روز و خوراک نفت خام سنگین
پالایشگاه آناهیتا١٥٠٠٠٠ بشکه در روز نفت خام
مجتمع پالایش میعانات گازی سیراف ٤٨٠٠٠٠ بشکه درروز
تداوم احداث پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس ٣٦٠٠٠٠ بشکه درروز
به این ترتیب ظرفیت پالایشی کشور در پایان برنامه ششم به ۳ میلیون بشکه در روز می‌رسد یعنی ٧١ در صد نسبت به ظرفیت فعلی افزایش می‌یابد.
• ارتقای فن‌آوری و بهینه‌سازی پالایشگاه‌های موجود
نمودار تولید پالایشگاه‌های فعلی با هدف استفاده بهینه از نفت خام و متنوع ساختن محصولات و تطبیق با نیازهای جدید بازارهای داخلی و خارجی ارتقا داده می‌شود. ضریب تکامل یا ضریب پیچیدگی پالایشگاه‌ها که بیانگر سطح فن‌آوری و زنجیره ارزش است از حدود ٦ به ١٢ رسانده خواهد شد.
همزمان کیفی‌سازی محصولات و بهبود مستمر مشخصات همگام با پالایشگاه‌های مدرن دنیا ادامه می‌یابد به گونه‌ای که قبل از پایان برنامه همه سوخت‌های مصرفی خودرو‌‌ها از استاندارد یورو ٥ برخوردار خواهند شد.
• احداث خطوط لوله و پایانه‌های نفتی
خطوط لوله جدید برای انتقال نفت خام به سواحل دریای عمان و خلیج‌فارس اجرا می‌شود و همراه با ساخت پایانه‌ها سبب تنوع مبادی صادراتی و نزدیکی بیش‌تر به بازار‌‌ها می‌شود.
همه این پروژه‌ها از ویژگی‌های اقتصاد مقاومتی برخوردارند که عبارتند از: توسعه صنعت نفت با کمک سرمایه‌های مردم و غیردولتی، تنوع محصولات، تولید محصولات پیشرفته‌تر، به‌کارگیری فن‌آوری‌های پیشرفته، ورود به بازارهای جدید، ایجاد اشتغال برای کارشناسان در رشته‌های مختلف تخصصی در صنایع نفت و تجهیزات
شهاب الدین متاجی
مدیر برنامه‌ریزی تلفیقی شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران
منبع شانا
این مطلب بدون برچسب می باشد.
دیدگاه بسته شده است.