وضعیت نابسامان ارزیابی‌های علمی و فناوری ۲۱ نهاد فعالیت‌های پژوهشی را رصد می‌کنند! تحقق اهداف سیاست‌های اقتصاد مقاومتی در علم و فناوری در حالی نیازمند نظام سازمان یافته پایش و ارزیابی اطلاعات است که موازی کاری نهادهای دولتی، چالشی جدی در دستیابی به این مهم به شمار می‌رود. به گزارش مهر، موضوع «ساماندهی نظام اطلاعات، […]
وضعیت نابسامان ارزیابی‌های علمی و فناوری
۲۱ نهاد فعالیت‌های پژوهشی را رصد می‌کنند!
تحقق اهداف سیاست‌های اقتصاد مقاومتی در علم و فناوری در حالی نیازمند نظام سازمان یافته پایش و ارزیابی اطلاعات است که موازی کاری نهادهای دولتی، چالشی جدی در دستیابی به این مهم به شمار می‌رود.
به گزارش مهر، موضوع «ساماندهی نظام اطلاعات، پایش و ارزیابی علم و فناوری» یکی از سرفصل‌های ۷ محور مدنظر در اهداف اقتصاد مقاومتی است که به عنوان تکالیف وزارت علوم، تحقیقات و فناوری برآن تأکید شده است. این پروژه پس از آن‌که شورای اقتصاد، وزارت علوم را مسؤول تدوین طرح ملی توسعه سرمایه انسانی و دانش کرد، برای ۵ سال آینده تعریف شد.
مطابق با مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی تعیین شاخصهای کلان ارزیابی علم و فناوری، می‌تواند روند عمومی بخش علم و فناوری کشور و موقعیت نسبی آن را در عرصه بین‌المللی مشخص کند. اما برآورد‌ها نشان می‌دهد که بالغ بر ۲۱ نهاد دولتی در کشور، درگیر ارزیابی شاخصهای علم و فناوری هستند و با این وجود نتایج ارزیابی‌های صورت گرفته از وضعیت کشور به دلیل این تعدد تصمیم‌گیری و نبود تقسیم وظیفه مشخص از سوی این نهاد‌ها، یکپارچه نبوده و رتبه‌بندی علمی ایران را با چالش مواجه کرده است.
آشفته بازار ارزیابی‌های علمی
تعدد نهادهای تصمیم گیر در حوزه پایش و ارزیابی علم و فناوری به آشفتگی این بازار دامن زده است و به رغم آن‌که پایش علم و فناوری کشور می‌تواند دلیلی بر ارزیابی وضعیت پژوهشی و تعیین نقاط قوت و ضعف آن و در نهایت توسعه تحقیقات برای ورود علم به بازار و صنعت باشد، فعالیت ۲۱ نهاد دولتی در کشور، نتیجه‌ای خلاف این موضوع را به اثبات رسانده است.
به همین دلیل در سیاست‌های مدنظر اقتصاد مقاومتی، برای برون رفت از آشفته بازار ارزیابی‌های علمی، بر ساماندهی این فضا تأکید شده است تا نقش علوم، فناوری، دانش، پژوهش و نوآوری به عنوان موتور پیشران توسعه اقتصاد مقاومتی پررنگ‌تر شود.
تأکید اقتصاد مقاومتی بر ساماندهی نظام اطلاعات پژوهش در کشور
از سوی دیگر از آنجایی که در سیاست‌های اقتصاد دانش‌بنیان، نقش و سهم پژوهش و جایگاه علم و فناوری به وضوح دیده شده است، پایش صحیح وضعیت علم و فناوری در کشور می‌تواند به سهیم بودن دانشگاه‌ها و مراکز پژوهش و فناوری در اقتصاد کشور کمک کند. براساس این رویکرد، نیاز به ساماندهی فضای پایش و ارزیابی شاخصهای علم و فناوری به‌طور جدی احساس می‌شود.
در این زمینه یکی از مهم‌ترین اقدامات می‌تواند ورود نتایج تحقیقات در صنایع بزرگ باشد و این موضوع محقق نخواهد شد مگر آن‌که تعریف یکپارچه‌ای از علم و فناوری در کشور شکل گیرد.
در راستای تعریف یکپارچه علم و فناوری در کشور، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری برای ۵ سال آینده در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی، ۷ پروژه ملی تعریف کرده که برای هر کدام از این پروژه‌ها برنامه عملیاتی تدوین شده است.
از جمله این پروژه‌ها می‌توان به «ساماندهی نظام اطلاعات، پایش و ارزیابی علم و فناوری»، «حمایت و توسعه توانمندی‌های حرفه‌ای و شغلی فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها»، «توسعه توان کارآفرینی و تجاری‌سازی در نظام آموزشی و پژوهش و فناوری»، «حمایت از پژوهش‌های مرز دانش و مزیت آفرین بر پژوهش‌های بنیادی و علوم انسانی»، «مأموریت‌گرا کردن آموزش و پژوهش در راستای نیاز‌ها و اولویت‌های کشور با تأکید بر تحقیقات کاربردی و توسعه‌ای و حمایت از افزایش سهم بخش‌های اقتصادی در پژوهش و فناوری»، «ارتقای کیفیت مراکز علمی و پژوهشی و فناوری در رقابت‌پذیر شدن آن‌ها در سطح بین‌المللی» و «ارتقای نظام انگیزشی به منظور جذب و نگهداشت و توسعه سرمایه انسانی» اشاره کرد.
وحیداحمدی، معاون پژوهشی وزیر علوم در این باره گفته است: هدف وزارت علوم این است که دانشگاه‌ها وضعیت خود را در رتبه‌بندی‌های بین‌المللی مورد ارزیابی قرار دهند، براین اساس خوشبختانه شاخصهای رتبه‌بندی علم و فناوری را نهایی کردیم تا نظام پایش و ارزیابی مراکز پژوهشی ساماندهی شود. با این وجود متوجه می‌شویم که در چه زمینه‌هایی کمبود و خلأ داریم و شاخصهای بین‌المللی ما را در چه دسته‌بندی‌هایی قرار می‌دهند.
دبیرکل شورای عتف خاطرنشان کرد: ما اعتقاد داریم که اگر این برنامه‌ها اجرایی شود، هم موضوع اقتصاد مقاومتی شکل خواهد گرفت و هم آموزش عالی توسعه می‌یابد و در تحقق اقتصاد مقاومتی نیز نقش آفرین خواهد بود.
برای دسترسی به این هدف پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات با همکاری وزارت علوم، نسبت به راه‌اندازی سامانه اطلاعات شاخصهای پایش و ارزیابی علم و فناوری کشور اقدام کرده است تا در نهایت، با یکپارچه‌سازی و نظام‌مند کردن اطلاعات موجود کشور در این حوزه، سیاست‌های بالادستی کشور در حوزه علم و پژوهش محقق شود.
حرکت به سمت ساماندهی شاخصهای علم و فناوری کشور
سامانه منابع اطلاعات شاخصهای پایش و ارزیابی علم، فناوری و نوآوری (شاخص) در جهت ساماندهی نظام اطلاعات، پایش و ارزیابی علم و فناوری و نیز تسهیل دسترسی سیاست‌گذاران و پژوهشگران به این شاخصها ایجاد شده است.
لیلا نامداریان، مجری طرح سامانه «شاخص» با بیان این‌که یکی از دلایل ایجاد سامانه شاخص، تعدد شاخصهای مرتبط با پایش علم و فناوری در اسناد مختلف ملی و بین‌المللی بوده است، ادامه داد: شاخص‌هایی که برای پایش و ارزیابی علم و فناوری در اسناد مختلف به آن‌ها اشاره شده بسیار زیاد بوده و حجم قابل‌توجهی دارند. این تعدد و پراکندگی موجود، باعث می‌شود که استفاده از این شاخصها بسیار سخت باشد.
وی با اشاره به این‌که برای برون رفت از این چالش و دغدغه، به سمت ایجاد سامانه‌ای برای ساماندهی پایش علم و فناوری کشور حرکت کردیم، گفت: قصد این بود که این شاخصها به نوعی دسته‌بندی و طبقه‌بندی شوند و موتور جستجویی برای آن طراحی شود که امکان دسترسی و جستجوی این شاخصها در این سامانه، تسهیل شود.
نامداریان درمورد موتور جستجویی که در این سامانه درنظر گرفته شده است گفت: این موتور جستجو دو زبانه بوده و کاربر می‌تواند به صورت فارسی و یا انگلیسی، واژه موردنظر خود را جستجو کرده و به شاخصهای مورد نظر دست پیدا کند. این سامانه در واقع تصویری از کل شاخص‌هایی که در حوزه پایش و ارزیابی علم و فناوری هستند در اختیار کاربر قرار می‌دهد.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران در مورد بخش‌های مختلف این سامانه گفت: ما چند بخش اصلی را در این سامانه دیده‌ایم که از جمله آن می‌توان به بخش نهادهای درگیر در پایش و ارزیابی علم و فناوری، موتور جستجو، منابع اطلاعاتی و بخش شاخصها اشاره کرد.
نامداریان ادامه داد: برای دسته‌بندی نهادهای درگیر در پایش و ارزیابی علم و فناوری به اساس‌نامه سازمان‌ها و وظایف و اختیاراتی که سازمان‌ها در حوزه پایش و ارزیابی علم و فناوری دارند مراجعه کرده و سعی کردیم آن‌ها را شناسایی کنیم. به نحوی که بدانیم کدام یک از سازمان‌ها در اساس‌نامه و شرح وظایفشان در مورد پایش و ارزیابی علم و فناوری کشور، تکلیف دارند.
۲۱ سازمان و نهاد درگیر ارزیابی علم و فناوری
وی از شناسایی حدود ۲۱ سازمان و نهاد مرتبط با پایش و ارزیابی علم و فناوری کشور خبر داد و گفت: این نهاد‌ها را در ۳ دسته سازمان‌های فرابخشی (در سطح کلان و حاکمیتی مانند شورای عالی انقلاب فرهنگی، سازمان مدیریت برنامه‌ریزی، شورای عالی اطلاع‌رسانی و…)، سازمان‌های بخشی (سازمان‌های وزارتی شامل وزارتخانه‌های عتف، بهداشت و ارتباطات) و نهادهای مجری و پشتیبان (سازمان‌هایی که کارهایشان اجرای سیاست‌های حوزه علم و فناوری هست) طبقه‌بندی کردیم.
مجری طرح سامانه «شاخص» خاطرنشان کرد: ما سعی کردیم در هر سازمان مرتبط، طبق اساس‌نامه، موضوع پایش و ارزیابی علم و فناوری و مأموریت آن را اعلام کرده و مأموریتی که در این حوزه انجام داده را قید کنیم. بر این اساس کاربر می‌تواند روی اسم هر سازمانی که می‌خواهد کلیک کند و تکالیف و وظیفه آن سازمان را در حوزه پایش و ارزیابی مشاهد کرده و از این‌که چه اقداماتی و طرح‌های پژوهشی و چه گزارش‌هایی دولت توانسته در حوزه پایش و ارزیابی منتشر کند، آگاهی یابد.
وضعیت نامساعد حوزه پایش و ارزیابی علم و فناوری
وی در مورد ایجاد موتور جستجو در این سامانه با بیان این‌که در این موتور جستجو، دسترسی به شاخصها و منابع اطلاعات مدنظر بوده است، گفت: در این بخش تصویر و نمایی از وضعیت پایش و ارزیابی بین نهاد‌ها مشاهده می‌شود. این نشان می‌دهد که چالش اصلی در حوزه پایش و ارزیابی علم و فناوری، مربوط به موازی کاری سازمان‌ها است.
نامداریان ادامه داد: یعنی در حوزه پایش و ارزیابی علم و فناوری، شاهد همپوشانی‌هایی میان وظایف دستگاه‌های مرتبط هستیم که این موضوع باعث شده مراجع اصلی برای پایش و ارزیابی یک شاخص، بیش از یک یا دو سازمان باشند.
وی با اشاره به شناسایی ۲۱ سازمان که به نوعی در حوزه پایش و ارزیابی علم و فناوری درگیر هستند، اظهار داشت: این تعدد سازمان‌ها، وضعیت نامساعد کلان حوزه پایش و ارزیابی علم و فناوری را در کشور نشان می‌دهد.
نامداریان دلیل وضعیت آشفته حوزه پایش علم و فناوری کشور را عدم تقسیم وظیفه مشخص میان سازمان‌ها و نهادهای مختلف عنوان کرد.
۱۵۰ منبع اطلاعاتی در علم و فناوری شناسایی شد
در همین حال سیروس‌علیدوستی، رییس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران نیز با اشاره به شناسایی منابع اطلاعاتی موجود برای شاخصهای ارزیابی علم و فناوری، گفت: ما سعی کرده‌ایم که منابع حوزه پایش و ارزیابی را در قالب طرح پژوهشی، پایان نامه یا رساله دکتری، گزارش‌های دولتی و اسناد بالادستی این حوزه شناسایی کنیم. بررسی‌ها نشان می‌دهد که مقالات مجله، همایشی و طرح‌های پژوهشی، کتاب، پایان نامه و رساله، سند ملی و گزارش دولتی در این زمینه نزدیک به ۱۵۰ منبع هستند.
وی با بیان این‌که این منابع با توجه به شاخصهای جدید حوزه پایش و ارزیابی علم و فناوری، شناسایی و دسته‌بندی شده‌اند، ادامه داد: برای نمونه در این بخش، چنان‌چه فردی بخواهد دنبال کتابی بگردد می‌تواند آن را در بخش کتاب جستجو کند و یا این‌که عنوان و یا کلید واژه آن را در موتور جستجو وارد کرده و به کتاب، پایان‌نامه و یا سند ملی مورد نظر خود، دست پیدا کند.
رییس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران گفت: اطلاعات مختصری هم راجع به هریک از این منابع وجود دارد و نیز سعی شده که نام پدیدآورنده، لینکی که کاربر بتواند به آن دسترسی پیدا کند و چکیده‌ای از آن منبع، در این سامانه قرار گیرد.
گردآوری شاخصهای جهانی علم و فناوری
وی در مورد بخش شاخص در این سامانه که ۸۴۵ شاخص را در خود جای داده است، توضیح داد و گفت: این بخش پایگاه جامع و کاملی از شاخصهای کلیدی حوزه علم و فناوری می‌شود. ما سعی کردیم مجموعه‌ای از شاخص‌هایی که در سطح کشور و در سطح ملی در حوزه پایش و ارزیابی علم و فناوری وجود دارد و نیز شاخص‌هایی را که در سطح جهانی در سازمان‌های معتبر منتشر می‌شود، گردآوری کنیم.
این مقام مسؤول خاطرنشان کرد: در این بخش، شاخصها در ۶ حوزه اصلی به تفکیک شامل انتشارات علمی و اشاعه دانش با شناسایی ۱۴۷ زیرشاخص، سرمایه انسانی علم، فناوری و نوآوری با ۲۳۶ زیرشاخص، منابع مالی علم، فناوری و نوآوری با ۱۴۷ زیرشاخص، نهاد‌ها و محیط‌های علمی فناوری و نوآوری با ۷۲ زیرشاخص، فناوری با ۱۵۳ زیرشاخص و نیز نوآوری و رقابت‌پذیری با ۹۰ زیرشاخص تقسیم‌بندی شده‌اند. این شاخصها بر مبنای ۱۲ منبع کلیدی جهانی و ۱۳ گزارش ملی معتبر پالایش شده است.
وی در مورد انتشار نتایج پایش‌های مرتبط با علم و فناوری در کشور تأکید کرد: در این مرحله هنوز برای شاخصهای شناسایی شده، داده‌ای گردآوری نشده است اما در این زمینه قصد توسعه وجود دارد و به زودی گزارش‌هایی را از وضعیت این شاخصها منتشر می‌کنیم.
عدم شناخت درست از شاخصهای علم و فناوری
علیدوستی با تأکید براین‌که دسترسی به این منابع در حال حاضر آزاد است و کاربر می‌تواند بدون هیچ محدودیتی از اطلاعات موجود استفاده کند، در مورد وجود الزام برای استفاده از این شاخصها، گفت: هم اکنون یکی از چالش‌هایی که برخی از سازمان‌ها با آن مواجه هستند این است که شناخت درستی از شاخصهای پایش و ارزیابی علم و فناوری ندارند.
وی ادامه داد: این سامانه می‌تواند به سازمان‌هایی مانند شورای‌عالی عتف، وزارت علوم تحقیقات و فناوری، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و شورای عالی انقلاب فرهنگی که درگیر مسأله ارزیابی و پایش علم و فناوری کشور هستند، شناخت کامل و گسترده‌ای از این شاخصها ارایه دهد.
رییس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران با بیان این‌که این سازمان‌ها باید بدانند که از چه شاخصهای دقیق و معتبری استفاده کنند، تأکید کرد: مهم‌ترین اشکال در بحث پایش و ارزیابی در کشور ما این است که هنوز شناخت درستی نسبت به شاخصهای علم و فناوری وجود ندارد.
وی در مورد نبود گزارش‌های جامع در زمینه پایش علم و فناوری کشور، یادآور شد: ما سعی کردیم گزارش‌های معتبری که نهاد‌ها و سازمان‌های کلیدی مثل شورای عالی انقلاب فرهنگی و وزارت علوم منتشر می‌کنند را درنظر بگیریم. البته سازمان‌های مجری هم جسته گریخته شاخص‌هایی داشته‌اند اما گزارش آن‌ها به صورت مستند ملی منتشر نشده است. به همین دلیل این گزارش‌ها در پایگاه «شاخص» وارد نشده تا یک‌دستی پایگاه از بین نرود.
به‌طور کلی سیاست‌های علم و فناوری در برنامه‌های توسعه‌ای کشور، اقتصاد مقاومتی و اقتصاد دانش‌بنیان، سمت‌گیری و مسیر حرکت برنامه‌های توسعه علمی و فناوری را در طول دوره زمانی اجرای برنامه‌ها مشخص می‌کند. این مسیر از یک سو ایران ۱۴۰۴ را کشوری توسعه یافته و از حیث علمی و اقتصادی در رتبه یک کشورهای منطقه آسیای جنوب غربی تعریف می‌کند و از سوی دیگر، روندی برای حرکت علم و فناوری تعیین می‌کند تا جریان‌ساز و تحول آفرین حوزه‌های اقتصادی باشد.
اما بدون شک آنچه که می‌تواند به تحقق و صیانت از این اهداف کمک کند، تعیین مدل سیاست‌گذاری نظام یکپارچه علم و فناوری در کشور است. این امر تنها با اصلاح عملکردی در پایش شاخصهای این بخش و نیز ساماندهی و استقرار یک نظام ارزیابی استاندارد در حوزه علم و فناوری، قابل دستیابی خواهد بود.
این مطلب بدون برچسب می باشد.
دیدگاه بسته شده است.