هوش‌مصنوعی می‌تواند به ایجاد عدالت آموزشی کمک کند

مدیرگروه هوش ماشین و رباتیک دانشگاه تهران، با بیان اینکه با استفاده از سیستم‌های هوشمند می‌توان طیف وسیعی از دانش‌آموزان و دانشجویان را تحت پوشش آموزش مناسب قرار داد، اظهار کرد: استفاده از هوش‌مصنوعی می‌تواند در ایجاد عدالت آموزشی به ما کمک کند. منوچهر مرادی‌سبزوار؛ در گفت‌وگو با ایسنا، درباره کاربرد هوش‌مصنوعی در آموزش، گفت: برای پاسخ به پرسش کاربرد هوش‌مصنوعی در آموزش، در وهله نخست باید به اهداف آموزش و ابزارهای مورد استفاده در آموزش توجه کرد. هدف از آموزش می‌تواند انتقال و آموختن برخی از مفاهیم یا آماده‌کردن یک فرد برای ورود به بازار کار باشد. هدف از آموزش می‌تواند به منظور «یادگیری در طول زمان» یا «یادبگیریم تا چگونه یادبگیریم» باشد یعنی یک فرد همواره آماده یادگیری مباحث جدید باشد تا با توجه به سرعت بالای تغییرات تکنولوژی درآینده دچار مشکل نشود. وی با بیان اینکه هنگامی که از به‌کارگیری هوش‌مصنوعی در عرصه آموزش استفاده می‌کنیم باید به تمام مؤلفه‌ها، ویزگی‌‌ها و اهداف آموزش توجه کنیم، خاطرنشان کرد: ابزارهایی مانند وایت‌بورد و اسلاید در آموزش سنتی به‌کار گرفته‌ می‌شدند. دوران پاندمی کرونا سبب تغییراتی در عرصه آموزش شد و استفاده از مولتی‌مدیا مانند دمو و ویدیو‌ها رونق گرفت و برای آموختن یک عنوان درسی به‌کار گرفته شدند.

کمبود افراد خبره در عرصه آموزش

مدیرگروه هوش ماشین و رباتیک دانشگاه تهران، گفت: اگرچه ما استفاده از روش‌های نوین آموزشی را در دستور کار قرار دادیم، اما امکان استفاده وسیع از افراد خبره در عرصه آموزش، به دلیل کمبود چنین افرادی، نداشته‌ایم. عدم وجود چنین افراد خبره در آموزش به‌دلیل فرآیند زمان‌گیر کسب تجربه در آموزش و هر حیطه تخصصی دیگر است؛ به‌طور مثال، یک معلم پس از ۲۰ سال تجربه کافی، آموزش موفق را کسب می‌کند. این استاد دانشگاه با بیان اینکه یکی از مشکلاتی که در عرصه آموزش وجود دارد، مسألهی تعداد کم خبرگان است؛ اظهار کرد: با توجه به دوره طولانی کسب تجربه و خبرگی در عرصه آموزش، لازم است که این تجربه و خبرگی را نهادینه و مستندسازی کنیم. اگر یک نفر از اساتید یا معلمان را در گذر زمان از دست دادیم بتوانیم از اطلاعات مستندسازی شده آن‌ها استفاده کنیم و این کار را هوش‌مصنوعی می‌تواند انجام دهد. عضو هیأت‌علمی دانشگاه تهران، با بیان اینکه در کنار محدودیت تعداد اساتید ماهر در امر آموزش، محدودیت‌های فیزیکی دیگری همچون محدودیت در پاسخ به سؤالات مطرح شده در کلاس و بیرون از کلاس و محدودیت در حضور در نقاط دور افتاده، می‌تواند در امر آموزش مؤثر اختلال ایجاد کند؛ اظهار کرد: بنابراین می‌توان گفت که پس از کسب و ثبت تجربه انسانی توسط یادگیری ماشین و هوش‌مصنوعی، می‌توان این محدودیت‌‌ها را هم تقلیل داد. به‌عنوان مثال، می‌توان از هوش‌مصنوعی در قالب یک کمک استاد بهره‌برد.

هوش‌مصنوعی، پاسخ دانشجویان و دانش‌آموزان را می‌دهد

وی ادامه داد: پاسخ پرسش‌های بسیار دانشجویان و دانش‌آموزان توسط هوش‌مصنوعی داده‌شود. همچنین هوش‌مصنوعی را می‌توان به کار گرفت تا پاسخ استاد به دانشجویان را شخصی‌سازی نموده و حتی در اختیار دانشجویان دیگر هم قرار داد. بدین‌ترتیب با استفاده از هوش‌مصنوعی می‌توانیم یک سیستم‌ آموزشی مقیاس‌پذیر داشته باشیم، منظور این است که اگرچه دسترسی محدود است اما با استفاده از هوش‌مصنوعی می‌توانیم سیستم‌های آموزشی آنلاین یا افلاین را برای افراد فراهم کنیم. این استاد دانشگاه در ادامه، خاطرنشان کرد: از کاربردهای دیگر هوش‌مصنوعی در آموزش می‌توان به پایش هوشمند وضعیت دانشجویان در درس اشاره کرد. به‌عنوان مثال هنگامی که تعداد دانشجویان در یک کلاس درس محدود باشد، استاد به راحتی می‌تواند بفهمد که آیا دانشجو محتوای آموزشی را آموخته است یا خیر اما با افزایش تعداد دانشجویان، بسیاری از اساتید مشکل در تعقیب وضعیت دانشجویان در درس دارند. لذا با استفاده از سیستم‌های هوشمند می‌توان دانشجویان یک کلاس درس را پایش کرده و درباره میزان بازخورد دانشجویان، میزان تسلط دانشجویان به محتوای آموزش داده شده، میزان توجه دانشجویان به درس، تعداد سؤالات مطرح شده توسط دانشجویان، میزان توجه دانشجویان به یک سؤال خاص و دیگر موارد اطلاعات درباره کلاس ارائه دهد. چنین سیستمی همچون سیستم‌های هوش تجاری “Business Intelligence” خواهد بود. یعنی یک سیستم هوشمند مختص اساتید و کلاس‌های درس که درباره وضعیت کلاس اطلاعات مورد نیاز ارائه دهد. در نسخه‌های پیشرفته می‌تواند پیشنهاد مناسب داده و یا حتی به‌صورت مستقیم در بهبود فرآیند آموزش تأثیر‌گذار باشد. مدیرگروه هوش ماشین و رباتیک دانشگاه تهران گفت: شاید اساتید و معلمان نتوانند خود را در زمینه اطلاعات بروز نگه دارند اما آن‌ها با بهره‌گرفتن از هوش‌مصنوعی می‌توانند مثال‌های جدیدی را مطرح کنند. هوش‌مصنوعی می‌تواند با توجه به موضوع و سرفصل‌های آموزشی، موارد و مثال‌های جدیدی را بیان کند. یک سیستم می‌تواند موارد متعددی را به اساتید توصیه کند و استاد از آن موارد در کلاس درس بهره ببرد.

سیستم‌های نوین می‌توانند موارد متعددی پیشنهاد دهند

وی با بیان اینکه طراحی پروژه و تکالیف جزء وظایف اصلی یک استاد به حساب می‌آید، اظهار کرد: سیستم‌های هوشمندی که به آن اشاره کردیم، می‌توانند برخی از کار‌ها را انجام دهند. این سیستم‌‌ها می‌توانند با سرچ کردن یا پیشنهاد دادن، مطالبی را در اختیار اساتید قرار دهند. این سیستم‌های هوشمند حتی قابلیت طراحی سؤال را هم دارند. تمام این مواردی که به آن اشاره کردیم، می‌تواند به معلمان و اساتید کمک کند. این استاد دانشگاه درباره مقاومت‌های احتمالی درباره به‌کارگیری هوش‌مصنوعی در آموزش گفت: بسیاری به سیستم آموزش سنتی و چهره‌ به چهره علاقه‌مند هستند و مقاومت‌هایی نسبت به آموزش آنلاین در زمان کرونا وجود داشت. اگرچه شیوه آموزش سنتی مزایای مختص به خود را دارد اما به نظر می‌رسد که شیوه آموزش ترکیبی، بهتر است. هوش‌مصنوعی هیچ ارتباط به شیوه آموزشی، چه سنتی یا جدید، ندارد و در شیوه آموزش سنتی هم قابل استفاده است. هوش‌مصنوعی می‌تواند رفتارها، نیازها، آلام افراد حاظر در کلاس درس در لحظه رصد و پایش کند. به بیان دیگر، همان کاری که مدرسین خبره در بررسی وضعیت دانشجویان در کلاس دارند، سیستم‌های هوشمند می‌توانند به کمک تمامی مدرسین آمده و وضعیت دانشجویان را برای مدرسین آنالیز کرده و گزارش کنند.

باید برای کاربرد هوش‌مصنوعی فرهنگ‌سازی کنیم

مرادی؛ در پاسخ به این پرسش «چگونه در برابر مقاومت‌‌ها ایستادگی کنیم که خیلی از کشورهای پیشرفته عقب نمانیم؟» گفت: باید در این عرصه فرهنگ‌سازی کنیم، باید نمونه‌هایی تولید و استفاده شود. کشور امارات درنظر دارد از چت «جی‌بی‌تی» به‌عنوان کمک استاد استفاده کند چرا که چت جی‌پی‌تی می‌تواند پاسخ‌های خوبی به‌عنوان یک نظردهند ارائه دهد. بنابراین می‌توان این امکان را فراهم کرد که ازهوش‌مصنوعی برای تسهیل کار استادی و معلمی استفاده کرد. اگر چنین شرایطی ایجاد شود با استفاده از یک تکنولوژی سودمند، کار خوبی انجام شده است. من بر این باور هستم، به‌کارگیری چت جی‌پی‌تی به‌عنوان یک کمک استاد در کشور امارات یک کار بسیار جالب است چرا که آن‌ها برای تولید یک تکنولوژی مشابه زمان صرف نکرده‌اند، چرا که تولید چت جی‌پی‌تی، کار ساده‌ای نیست و به هزینه و زمان زیادی احتیاج دارد. این استاد دانشگاه ادامه داد: گاهی اوقات نسبت به استفاده نادرست از هوش‌مصنوعی و نسبت به اینکه سیستم‌های هوشمند پاسخ پرسش‌‌ها را بدهد و دانشجویان تقلب کنند، احساس خطر می‌کنیم. این امکان وجود دارد که از چت جی‌پی‌تی برای تولید مقاله یا جواب استفاده کنند و بدون کار اضافه ارائه دهند، که اصلا کار صحیحی نیست. اما اگر از این تکنولوژی برای تولید یک مقاله «نسخه صفر» استفاده شود و سپس دانشجویان روی آن کار کنند و نتایج کار خود را با ا ستفاده از سیستم‌های هوشمند ارائه دهند، بسیار مطلوب است. وی با بیان اینکه اگر بتوانیم از یک سیستم مشابه به چت جی‌پی‌تی استفاده کنیم، می‌توانیم آموزش را در سطح وسیعی ارتقاء کیفیت دهیم. به بیان دیگر با استفاده از چنین سیستم هوشمندی می‌توان در سطح وسیع به کمک معلمین و اساتید آمده و با آموزش در سطح مناسب طیف وسیعی از دانش‌آموزان و دانشجویان را پوشش دهیم. به بیان دیگر، استفاده از هوش‌مصنوعی می‌تواند در ایجاد عدالت آموزشی به ما کمک کند. با توجه به محدودیت‌‌ها و بودجه نظام آموزشی، ایجاد عدالت آموزشی در شرایط کنونی و امکانات کنونی امکان‌پذیر نیست. لیکن، با استفاده از هوش‌مصنوعی میتوان تا حدی به اهداف عدالت آموزشی برسیم. مدیرگروه هوش ماشین و رباتیک دانشگاه تهران، با اشاره به تجربه آموزش مجازی در روزهای کرونایی گفت: ما در آموزش مجازی از منابع در دسترس مانند سیستم‌های آموزش برخط (آنلاین) استفاده کردیم. عدم وجود چنین سیستم‌هایی، مخصوصاً سیستم‌های بومی، می‌توانست به امر آموزش در دوره کرونا آسیب جدی وارد کند. لذا باید برای استفاده از هوش‌مصنوعی در آموزش آماده بود و ضمن فراهم آوردن ساختار مناسب، در این زمینه فرهنگ‌‎سازی کرد. این استاد دانشگاه، گفت: مهم نیست که موضوع یا محتوای آموزشی چه مطلبی است. موضوع آموزشی می‌تواند جبر خطی یا علوم‌شناختی باشد و تمام موارد می‌تواند بر بستر هوش‌مصنوعی ارائه شود.

آموزش هوش‌مصنوعی از مدرسه اهمیت دارد

این استاد دانشگاه، ادامه داد: اگرچه هوش‌مصنوعی می‌تواند به اساتید کمک کند اما، در مقطع کنونی، انسان‌‌ها را از وجود معلم یا استاد بی‌نیاز نمی‌کند. اساتید با توجه به بازخوردهایی که از طریق هوش‌مصنوعی دریافت می‌کنند، می‌توانند اقدامات بهتری انجام دهند و نتایج بهتر آموزشی داشته باشند. مرادی؛ با اشاره به امر آموزش هوش‌مصنوعی و اهمیت آموزش هوش‌مصنوعی از سطح مدرسه، خاطرنشان کرد: تعدادی از کشورهای جهان، از جمله کره جنوبی و آلمان، به تدوین مباحث هوش‌مصنوعی در سطح مدارس پرداخته شده است. این اهمیت آموزش نسل آینده برای مواجهه با این تکنولوژی را گوشزد می‌کند.