صادرات مقاومتی، سهل و ممتنع

رفع تحریم داخلی و تحقق اقتصاد مقاومتی (انقلاب اقتصادی ایران)

    صادرات مقاومتی، سهل و ممتنع                                   

علیرضارضایی

در شماره‌های ۱۹۹۱ و ۱۹۹۲، ۴ فصل از سری‌مقالات «رفع تحریم داخلی و تحقق اقتصاد مقاومتی» به چاپ رسید. در این شماره پنجمین فصل این مقاله، پیش روی شماست، به آن توجه فرمایید.

فصل پنجم: صادرات مقاومتی، سهل و ممتنع

    شاید به جرأت می‌توان گفت که کشور ما به‌لحاظ برخورداری از شرایط متنوع اقلیمی، دارا بودن ذخایر عظیم معدنی و نفت و گاز، دسترسی به آب‌های آزاد، واقع شدن در منطقه جغرافیایی استراتژیک، نیروی انسانی هوشمند، فعال و ارزان، سابقه تاریخی در تجارت، تولید صنایع دستی و بسیاری از مؤلفه‌های دیگر، جزو معدود کشورهای جهان می‌باشد که در عرصه‌های مختلف دارای مزیت‌های نسبی بیشمار جهت صادرات می‌باشد.

    اقتصاد مبتنی بر نفت و درآمد راحت و هنگفت از صادرات نفت، عملاً موجب شده است که طی سالیان طولانی، کسب درآمد برای پوشش دادن هزینه‌های جاری کشور به‌لحاظ وجود منبع درآمدی مناسب و قابل‌توجه که همان درآمدهای نفتی بوده است، دغدغه دولتمردان نبوده و این عدم احساس نیاز جدی به درآمدزایی جهت رفع مشکلات و پرداخت هزینه‌ها، نه تنها دولت‌ها را بر آن نداشته است که به فکر درآمد‌های جدی و قابل توجه از دیگر مسیر‌ها باشد، بلکه بخش خصوصی را نیز تشویق نموده است که به جای اهتمام به صادرات و تلاش جهت حرکت به سوی بازارهای جهانی، پوشش بازارهای داخلی و کسب درآمد از مسیر واردات و فروش و توزیع آن در سطح کشور را در دستور کار خود قرار دهند.

    به جز عدم اهتمام و پشتیبانی و حمایت جدی دولت‌ها از امر صادرات، می‌توان دلایل مختلف دیگری را که باعث شده است که صادرات کالاهای غیرنفتی و معدنی مغفول مانده است را می‌توان به شرح ذیل بیان نمود:

۱- عدم اعتماد به کالای ایرانی به دلایل مشروحه ذیل:

الف – پایین بودن رتبه اعتباری ایران و عدم اطمینان از ادامه‌دار بودن روند صادرات یک محصول از نظر خریدار.

ب- اشتباهات و بعضاً بدرفتاری‌های حرفه‌ای صادرکنندگان ایرانی چه از نظر کیفی و چه از نظر کمی.

ج – عدم آگاهی و یا نداشتن استاندارهای جهانی مربوط به اقلام صادراتی.

د- مشکلات بانکی و نوسانات خطوط اعتباری

هـ تحریم و به تبع آن امکان ایجاد خسارت و یا جریمه‌هایی که خریداران کالاهای ایرانی را تحدید می‌کرد.

۲- بالا بودن ریسک صادرات:

الف – عدم حمایت‌های واقعی حقوقی، بیمه‌ای و کنسولی از صادرکنندگان ایرانی توسط دولت.

ب- محدود بودن خطوط اعتباری بین بانکی و عدم پوشش کشورهای مختلف.

ج – تغییر در دستورالعمل‌ها و مقررات صادرات و نوسان در حمایت‌های گمرکی و پرداخت یارانه و پاداش‌های صادراتی.

د- تغییر نرخ داخلی کالاهای صادراتی به واسطه تورم، عدم ثبات در تولید و بعضاً زیاده خواهی تأمین‌کننده داخلی.

۳- بالا بودن قیمت تمام شده و پایین بودن کیفیت محصول نهایی:

–  علی‌رغم آن‌که ایران به‌طور نسبی کشوری ارزان محسوب می‌گردد و هزینه‌های مختلف از جمله انرژی، نیروی انسانی و برخی مواد اولیه در مقایسه با کشورهای زیادی، ارزان تر می‌باشد، اما به دلایل مختلفی از جمله، هزینه بالا سری متنوع و زیاد، عدم مدیریت کارآمد، نرخ پایین بهره‌وری و… قیمت تمام شده محصول در ایران بالاست و کیفیت هم در سطح ممتازی نمی‌باشد.

۴- صرف هزینه‌های اندک جهت بازاریابی و توسعه مشتری:

 الف- حضور کمرنگ و منقطع در نمایشگاه‌های بین‌المللی داخلی و خصوصاً نمایشگاه‌های خارجی و ایجاد نمایشگاه دائمی در کشور‌های مقصد در صورت لزوم.

    ب- محدود بودن بررسی دقیق شرایط اقتصادی، گمرکی، اقلیمی و فرهنگی کشورهای مقصد و عدم بررسی و مشاهده میدانی و شناسایی رقبا، برندهای معتبر و پر طرفدار و…

    ج- محدود بودن و یا عدم هزینه کردن جهت ایجاد ارتباط و تعامل با تشکل‌ها و نهاد‌های صنفی و بازرگانان کشورهای مقصد و ایجاد کنسرسیوم و مشارکت با طرف‌های مؤثر در بازار کشور مقصد.

    د- عدم ثبت برند و نشان تجاری محصول در کشورهای مقصد و همچنین تبلیغات محیطی و رسانه‌ای.

۵- نحوه ارایه محصول و بسته بندی کالاهای صادراتی

–  یکی دیگر از دلایل عدم موفقیت در امر صادرات، نحوه ارایه محصول و کیفیت پایین و یا به روز نبودن بسته‌بندی کالاهای صادراتی می‌باشد.

نوع چاپ و بسته‌بندی کالا در بسیاری از بازار‌ها (داخلی و یا خارجی) دارای اهمیت فوق‌العاده می‌باشد و این امر هم مستلزم استفاده از تجهیزات و دستگاه‌های پیشرفته می‌باشد و هم مستلزم شناخت از نیاز بازار و سلیقه و سوابق ذهنی مشتریان می‌باشد.

          عدم موفقیت قابل‌قبول شرکت‌های ایرانی در صادرات محصولات خود به جز دلایل مشروحه فوق، دلایل بسیار زیاد و ریز و درشت دیگر هم دارد که در این بحث سعی شد آنهایی که دارای اهمیت بالاتری می‌باشد ذکر گردد. دلایلی مثل عدم حضور رایزن‌های مؤثر اقتصادی، قوانین دست و پا گیر برخی کشور‌ها جهت واردات کالا، رانت و یا فساد اداری حاکم بر برخی از کشور‌ها، نگرش منفی ناشی از سوابق فرهنگی و تاریخی و یا حتی سیاسی برخی از کشور‌ها و… از جمله این دلایل هستند.

–  یک مثال: صادرات زعفران:

وقتی که در رابطه با دلایل عدم موفقیت در صادرات صحبت می‌نماییم شاید ادعای وجود مزیت‌های بی‌شمار کشورمان در خصوص صادرات برای برخی قابل قبول نبوده و دلیل اصلی عدم موفقیت در صادرات را نبود مزیت‌های نسبی در بین محصولات و کالاهای ایرانی برای صادرات می‌دانند، به همین خاطر نگاهی به موضوع صادرات زعفران می‌اندازیم.

    بیش از ۹۵ درصد زعفران جهان در ایران تولید می‌گردد و بخش عمده‌ای از این تولید، صادر می‌گردد.

اسپانیا در حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد زعفران ایران را خریداری می‌نماید و مابقی به دیگر ۴۵ کشور دیگر جهان صادر می‌گردد. با این حساب ایران باید بزرگ‌ترین صادر کننده زعفران جهان چه از نظر کمی و چه از نظر ارزش ریالی باشد اما جالب آن است که اسپانیا به عنوان بزرگ‌ترین صادر کننده زعفران جهان شناخته می‌شود و بسیار بیش‌تر از کشورمان از این راه کسب درآمد می‌نماید. اسپانیایی‌ها هر کیلو زعفران را در حدود ۲۰۰۰ دلار خریداری می‌کنند و ایجاد بسته بندی مناسب و برند‌سازی بسیار خوبی که انجام داده‌اند زعفران ایران را با برند و نام خود و در بسته بندی‌های حدود ۴۰۰۰ تا ۵۰۰۰ دلار برای هر کیلو، بفروش می‌رسانند. شاید بررسی همین یک قلم کالا و نگاه دقیق به دلایل بروز این اتفاق بتواند تا حد بسیار زیادی چرایی عدم اقبال و موفقیت کشورمان در صادرات را تا حد زیادی شفاف نماید.

جمع بندی :

    در حال حاضر به شهادت آمار اگر صادرات کانی‌های معدنی، مشتقات گازی و پالایشگاهی را در کنار صادرات نفت خام، گاز و مشتقات نفتی قرار دهیم، در حدود ۹۰ درصد از صادرات ایران، صرفاً از همین اقلام تشکیل گردیده است. و اگر مزیت‌های بی‌شمار کشورمان را در امر صادر در نظر بگیریم، مشهود است که فاصله بسیار زیادی تا دست یابی به اهداف صادراتی داریم، اگرچه کالاهای بسیار زیادی (بغیر از خام فروشی) به ده‌ها کشور دنیا صادر می‌نماییم ولی حجم این کالا‌ها بسیار اندک بوده و یا به‌لحاظ مشکلاتی در بسته بندی و عدم ارایه درست، ارزش ریالی کالای صادراتی ما بسیار پایین تر از میزان واقعی است (به‌طور مثال، زعفران).

    تحقق اقتصاد مقاومتی و دستیابی به اهداف سند چشم‌انداز در موضوع صادرات دو وجه کاملاً متضاد دارد، وجه اول آن‌که کشور ما به‌لحاظ دلایل متعددی که گفته شود دارای پتانسیل عظیم و مزیت‌های نسبی بی‌شماری جهت صادرات می‌باشد، اما در وجه دوم به دلایلی که عرض شد ما در دستیابی به اهداف صادراتی همچنان ناموفق و اندرخم یک کوچه‌ایم و راه دشوار و پر پیچ و خمی در پیش رو داریم که این راه نرفته با تدوین و تصحیح مقررات، تنظیم چارچوب دقیق و منضبط مشوق‌های صادراتی، حمایت‌های حاکمیتی، حقوقی و کنسولی از صادرکنندگان، اخذ مجوز‌ها و استانداردهای بین‌المللی شناخته شده، اهتمام در افزایش کیفیت و کاهش بهای تمام شده، برندسازی، دوری از اشتباه و غیرحرفه‌ای‌گری در بازار، حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی و در یک کلام صرف فعل خواستن و تلاش جمعی (مجموعه نظام و مردم) امکان پذیر می‌باشد.