گروه انرژی -براساس آمار و ارقام موجود، هم‌اکنون ۵۵ درصد از ۹۸ میلیارد مترمکعب آبی که به صورت سالانه در کشور به مصرف می‌رسد، از طریق چاه‌ها و قنات‌‌ها (منابع آب زیرزمینی) تأمین می‌شود که ۸۵ درصد از آب استحصال یافته از سفره‌های آب زیرزمینی، مربوط به چاه‌های مجاز فعال است. با توجه به فعالیت […]
گروه انرژی -براساس آمار و ارقام موجود، هم‌اکنون ۵۵ درصد از ۹۸ میلیارد مترمکعب آبی که به صورت سالانه در کشور به مصرف می‌رسد، از طریق چاه‌ها و قنات‌‌ها (منابع آب زیرزمینی) تأمین می‌شود که ۸۵ درصد از آب استحصال یافته از سفره‌های آب زیرزمینی، مربوط به چاه‌های مجاز فعال است. با توجه به فعالیت حدود ۸۰۰ هزار حلقه چاه مجاز و غیرمجاز در کشور، بررسی‌‌ها نشان می‌دهد در مجموع و به صورت سالانه بالغ بر ۴۵ میلیارد مترمکعب از منابع آب زیرزمینی کشور را استخراج می‌کنند. برداشتهای مکرر از چاه‌های بهره‌برداری مجاز و غیرمجاز موجب شده که میزان تغذیه سفره آب‌های زیرزمینی از راه‌های مختلف نتواند با مقدار برداشت از آن به تعادل برسد و اثرات جبران‌‌ناپذیری از جمله بیلان منفی آب زیرزمینی و کاهش غیرقابل‌برگشت حجم آبخوان را سبب شود که این کاهش منابع آب زیرزمینی به‌عنوان ارزشمند‌ترین منابع آب‌های شیرین، ناشی از عوامل مختلف اقلیمی و انسانی تأثیرات مخربی را در یک منطقه بر جای می‌گذارد. برداشت بیش از حد از منابع آب زیرزمینی با کاهش مقدار آب و افزایش غلظت املاح موجود در آن، افزایش میزان هدایت الکتریکی آب را در پی خواهد داشت که ادامه این روند افزایش سنگینی آب و کاهش کیفیت آب را در پی دارد. این فرآیند علاوه بر اینکه موجب شور و غیرقابل استفاده شدن آب می‌شود، شور شدن خاک بر اثر استفاده از آب سنگین و لم‌یزرع شدن دشت‌‌ها را نیز در پی خواهد داشت. این در حالی است که از مهمترین تبعات کاهش منابع آب زیرزمینی فرونشست زمین می‌باشد. رامین احمدیان؛ کارشناس طرح تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی شرکت آب منطقه‌ای تهران، با بیان اینکه منابع آب زیرزمینی، به‌عنوان منابعی استراتژیک هستند که در مواقع اضطراری می‌توانند آثار خشکسالی یا کم‌آبی را تقلیل داده و از اهمیت به‌سزایی برخوردارند، گفت: در ایران به دلیل قرارگیری در کمربند خشک جهان و میزان بارش کمتر نسبت به متوسط جهانی، میزان این وابستگی بیشتر است، به نحوی که آب زیرزمینی در حال‌حاضر یکی از منابع اصلی تأمین نیاز بخش‌های مختلف از جمله مصارف کشاورزی، صنعت و شرب است. کارشناس طرح تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی شرکت آب منطقه‌ای تهران، با اشاره به فرونشست زمین از جمله تبعات کاهش منابع آب زیرزمینی، تصریح کرد: یکی از جنبه‌های منفی و فاجعه‌بار افزایش کسری آبخوانها، پدیده فرونشست زمین است که متأسفانه روندی افزایشی طی سال‌های اخیر داشته است. فرونشست زمین پدیده‌ای است که عمدتاً به دلیل افزایش تنش عمودی مؤثر خاک در نتیجه کاهش فشار آب منفذی رخ می‌دهد. این نوع از فرونشست در نتیجه افزایش بی‌رویه برداشت از آبخوانها و افزایش کسری آن‌ها ایجاد می‌شود. آب زیرزمینی تا حدی کنترل وزن روی خود را برعهده دارد. بنابراین در صورت اتمام و یا کاهش این حجم از آب، به صورت تدریجی لایه‌های خاک که عمدتاً از رسوبات ریزدانه هستند بر همدیگر فشرده می‌شوند. در اثر این رخداد، سطح زمین به سطح جدید پایین‌تری می‌رسد. وی ادامه داد: پدیده فرونشست زمین در بسیاری از نقاط جهان ثبت و گزارش شده است که شمار آن‌ها به بیش از ۱۵۰ کشور جهان می‌رسد که این موضوع با توجه به اینکه به‌عنوان یکی از مهمترین عوامل برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی است خود باعث به‌وجود آمدن خسارت‌‌ها و پیامدهای ثانویه‌ای در اثر فرونشست از قبیل آسیب به زیرساخت‌‌ها و تأسیسات زیربنایی یک دشت خواهد شد. احمدیان؛ به از بین رفتن قابلیت احیای سفره آب زیرزمینی نیز اشاره و اظهار داشت: برداشت بیش از حد از منابع آب و پایین رفتن سطح آب در این سفره‌ها به‌عنوان یک عامل ثانویه مهم پمپاژ منابع آب از چاه‌های بهره‌برداری از سطح سفره‌های یک دشت است که این موضوع می‌تواند بخش زیادی از پتانسیل ذخیره آب‌های زیرزمینی بسیاری از سفره‌های آب را به میزان قابل‌توجهی کاهش دهد که استخراج طولانی‌مدت آب زیرزمینی و در نتیجه افت سطح زیرزمینی حاصل از آن، باعث تراکم دائمی لایه‌های رسوبی دانه‌ریز (سیلت و رس) می‌شود. تنها روش شناخته‌شده برای جلوگیری از این شرایط، کاهش پمپاژ آب‌های زیرزمینی است که با توجه به اینکه مالکیت این چاه‌های آب در اختیار مردم است، اجرای آن بسیار دشوار است. وی با اشاره به پیامدهای زیست‌محیطی از جمله خشک شدن تالاب‌‌ها و رودخانه‌ها و…، گفت: با توجه به اینکه از منابع آب به‌عنوان عامل اصلی حیات یاد می‌شود، عدم در دسترس بودن این منبع مهم اثرات مستقیم و مهمی را بر اکوسیستم طبیعی و محیط‌زیست وارد خواهد کرد که از جمله این اثرات کاهش تنوع و کیفیت گونه‌های گیاهی و جانوری، فرسایش خاک و بیابان‌زایی، خشک شدن تالاب‌‌ها و رودخانه‌ها، از بین رفتن زیستگاه‌های جانوری و حیات‌وحش، هجوم آفت‌‌ها و بیماری‌‌ها و شکل‌گیری پدیده گرد و خاک و ریزگرد‌هاست. وی با تأکید بر ضرورت کنترل برداشتهای بی‌رویه از چاه‌ها، تصریح کرد: بررسی نوسان‌های سطح آب زیرزمینی می‌تواند به‌عنوان ابزاری مفید در تعیین اثرهای عوامل مختلف از جمله برداشت و تغذیه بر تغییرات کوتاه‌مدت و بلندمدت سفره آب زیرزمینی باشد. از آنجایی که بیش از ۸۶ درصد از کل منابع آب تجدیدپذیر زیرزمینی مورد تخلیه و برداشت قرار می‌گیرد، چشم‌اندازهای موجود بیانگر وضعیت بحرانی مطابق با استانداردهای جهانی است. این در حالی است که براساس مصوبات جلسه ۱۵ شورای عالی آب، وزارت نیرو مکلف است تا آب قابل برنامه‌ریزی زیرزمینی کل کشور را محاسبه و ابلاغ کند. (آب قابل برنامه‌ریزی در واقع برداشت پایدار از منابع آب زیرزمینی برای مصارف مختلف شرب، صنعت کشاورزی، فضای سبز)، با توجه به حجم آب تجدیدپذیر است. همچنین مهدی زارع؛ استاد پژوهشگاه زلزله‌شناسی، با بیان اینکه با برداشت متوسط، ۵٫۴ کیلومترمکعب سالانه آب تجدیدناپذیر سطح آب‌های زیرزمینی بین ۱۰ تا ۱۰۰ سانتی‌متر در سال در مناطق مختلف کاهش یابد که به‌طور متوسط ۴۹ سانتی‌متر در سال در سراسر کشور است، گفت: این امر باعث افزایش میانگین سالانه هدایت الکتریکی (EC) آب زیرزمینی در مناطق وسیع خشک و نیمه‌خشک در مرکز و شرق ایران (۱۶ زیرحوضه از ۳۰ زیرحوضه) شده است که نشان‌دهنده «خطر شوری بسیار بالا» برای آبیاری است. میانگین سالانه مقادیر EC عموماً در مناطق مرطوب‌تر شمالی و غربی کمتر است. وی تصریح کرد: همراه با کاهش کمیت و کیفیت آب‌های زیرزمینی شیرین به دلیل سال‌‌ها استفاده ناپایدار در بسیاری از دشت‌های فلات ایران مرکزی، فرصتی برای احیای سفره‌های آب زیرزمینی باقی نمانده است و عملاً این سفره‌ها روبه نابودی کامل می‌روند. در همین حال بعضی از سفره‌های آب چنانچه با مدیریت صحیح آب سطحی و شارژ درست و بازیافت فاضلاب تغذیه شوند، تا حدود سال‌های ۱۴۱۰ تا ۱۴۲۰ همچنان فرصتی محدودی برای احیای بخش‌هایی از آن‌ها باقی است.
دیدگاه بسته شده است.