افت کیفیت در پی میل به سمت قیمت کم‌تر سيدحسن كيا علي جهان چكيده بحث محيط‌زيست و آلايش آن دير زماني است كه ديگر فقط مشكل صنايع و سازمان‌ها به صورت منفرد، يامشكل ملي تلقي نمي‌شود. درحال حاضر دنيا با بحران‌هاي زيست‌محيطي زيادي دست به گريبان است. دنياي توسعه‌يافته امروز سرانجام متوجه شده است كه […]
افت کیفیت در پی میل به سمت قیمت کم‌تر
سيدحسن كيا
علي جهان
چكيده
بحث محيط‌زيست و آلايش آن دير زماني است كه ديگر فقط مشكل صنايع و سازمان‌ها به صورت منفرد، يامشكل ملي تلقي نمي‌شود. درحال حاضر دنيا با بحران‌هاي زيست‌محيطي زيادي دست به گريبان است. دنياي توسعه‌يافته امروز سرانجام متوجه شده است كه مشكلات زيست‌محيطي ناشي از توسعه ديگر مورد پذيرش جهاني نيست. همچنین يكي از مهم‌ترين كارهايي كه در برنامه‌ريزي و تصميم‌گيري براي اجراي پروژه‌هاي به نحو مطلوب مي‌توان انجام داد انتخاب پيمانكار مناسب براي اجراي اين پروژه‌ها است. در واقع، پيمانكاران به عنوان جزء لاينفك و بسيار مهم هستند در فرايند پروژه‌ها مطرح مي‌شوند. آن‌ها در واقع، تأمين‌‌كننده عمده خدمات و تجهيزات مورد نياز پروژه‌ها هستند. اين پژوهش در نظر دارد به تبيين فرصت‌ها و چالش‌هاي انتخاب پيمانكاران در بخش ساختمان بپردازد.
مقدمه
امروزه، محيط‌زيست طبيعي مورد تهديد است زيرا، انسان با كمك فن‌آوري، قادر است تا در سطح كره زمين، به تخريب محيط زيست اقدام كند (بورديو، ۲۰۰۴). بروز بحران‌هاي زيست‌محيطي موجب طرح اين پرسش شده است كه آيا محيط‌زيست مي‌تواند ادامه رفتار فعلي انسان‌ها را دوام بياورد؟ هر روز بر اين آگاهي افزوده مي‌شود كه نمي‌توان همانند گذشته به مصرف منابع جهان ادامه داد (رشرم، ۲۰۰۰) و نشانه‌هاي تنگناهاي زيست‌محيطي در همه جا آشكار شده است. اگرچه آمار و اطلاعات پيرامون وضعيت محيط‌زيست لازم است اما، بيش از اين كه به اطلاعات علمي درباره خسارات وارد شده به زمين نياز باشد، به توافقي درباره چگونگي رفتار نسبت به اين سياره نياز است (رابينسون، ۱۳۷۸).
طرح‌هاي عمراني به عنوان زيربناي توسعه و شكوفايي كشور به حساب مي‌آيد و در نظام اقتصادي و بودجه‌بندي كشور از اهميت خاصي برخوردار است. بنابراين بخش بزرگي از بودجه كشور را به خود اختصاص مي‌دهد. بنابراين سازندگي در كشور ما هم اكنون با اهميت بالايي روبه‌رو است.
پيمانكار در هر پروژه عمراني نقش اصلي و اساسي را ايفا مي‌كند. انتخاب پيمانكار جزو تصميمات كليدي مديران و تصميم‌گيرندگان به‌شمار مي‌رود. لذا شناسايي و ارزيابي يكسري از معيارهاي انتخاب پيمانكار باعث حذف پيمانكاران ناكارآمد از فرايند مناقصه خواهد شد. به جهت بيشينه شدن سطوح عملكرد پيمانكاران گزينش شده و كمينه كردن قصور و خطاها در بر آورده كردن نياز جامعه و استانداردهاي سازمان، نياز است معيارها جمع‌آوري و پردازش شود.
در اين ميان به علت تنوع و تعدد پيمانكاراني كه بالقوه، داراي شرايط و توانايي‌هاي لازم جهت انجام پيمان و پروژه هستند، مسأله مهم آن است كه كدام پيمانكار بايد انتخاب شود. پس به‌ناچار، بايد ابتدا پيمانكاران را ارزيابي، رتبه‌بندي و پس از، آن انتخاب کرد تا اجراي پروژه به بهترين نحو، تضمين شود.
عدم توجه به اين مهم باعث مي‌شودكه اجراي پروژه از لحاظ زماني طولاني‌تر، با كيفيت پايين‌تر و هزينه بالاتر با توجه به هزينه استهلاك و خوابيدگي سرمايه و ضرر ناشي از عدم تكميل و تحويل به موقع پروژه انجام پذيرد. همچنین، در بعضي مواقع، امكان بروز عدم توجيه اقتصادي پروژه نيز وجود دارد.
به عنوان مثال پروژه اكتشاف نفت و گاز در كوير با مبلغ ۱۰۰ ميليون دلار در سال ۱۳۸۵ به شركت چيني «ساينو پك» واگذارشد تا كليه مسایل مربوط به اكتشاف اوليه، مطالعات ژئوفيزيكي و لرزه‌نگاري ظرف مدت دو سال در اين بلوك انجام شود. اما پيمانكار چيني اين طرح اكتشافي بدون اجراي كامل قرارداد قصد خروج از كشور را دارد.
به‌طور متوسط، حدود ۱۵درصد از توليد ناخالص ملي در جهان صرف اجراي پروژه‌ها مي‌شود و حدود ۱۰درصد از اقتصاد جهاني در اين صنعت جريان دارد. از آن‌جا كه حجم بسيار قابل ملاحظه صنعت، پروژه‌هاي عمراني است، اهميت آن در اقتصاد جهاني كاملاً مشهود است.
از طرف ديگر، در اقتصاد توسعه، از آن‌جا كه سرمايه‌گذاري‌هاي دولت صرف گسترش ظرفيت‌هاي توليدي، زيربنايي و به‌طوركلي زيرساخت‌ها مي‌شود، پروژه، لبه برنده و كارساز توسعه هر كشور تلقي مي‌شود، اما شرط لازم اين است كه هزينه‌هاي عمراني دولت، از يك سو صرف اجراي پروژه‌هاي مناسب و ارزيابي شده شود و از سوي ديگر اين پروژه‌ها براي اجرا به پيمانكار مناسب سپرده شود.
با توجه به اهميت مطالب ذكر شده بايد به گونه‌اي مانع از دست رفتن سرمايه‌هاي كشور شد كه بخشي از آن از طريق شركت‌هاي ساختماني، به عنوان يكي از بازوهاي عملياتي دولت هزينه مي‌شود. اين تحقيق با تعيين شاخص‌ها، معيارهاي صحيح و عوامل مؤثر انتخاب پيمانكار، تعيين رابطه كمي بين معيارها و شاخص‌ها، تجزيه و تحليل سيستماتيك و نهايتاً الگوي رتبه‌بندي در زمينه ارزيابي و انتخاب پيمانكار را ارایه مي‌دهد. با به‌كارگيري نتايج حاصل از اين تحقيق كه بر مبناي دخالت و مشاركت آراء و نظرات خبرگان سيستم در تصميم‌گيري‌ها انجام مي‌شود، مي‌توان از سليقه‌اي شدن تصميمات اجتناب نمود .علاوه بر اين، با اولويت بندي معيارهاي تعيين‌‌كننده و اثرگذار در تصميم‌گيري، انتخاب پيمانكار و تعيين مستندات منطقي علمي يك سيستم پشتيباني از تصميمات حاصل مي‌شود به گونه‌اي كه تصميم‌گيري براي مديران ارشد با هر گونه جابجايي در سطوح مديريتي، اين معيارها، اولويتها و استانداردها اثرگذار بمانند.
اهميت و ضرورت تحقيق
در دنياي امروز توسعه پايدار به يك ضرورت استراتژيك براي كسب و كار و يك نيروي بنيادين براي دستيابي به تكامل و موفقيت تبديل شده است. اين تكامل به ۳ جزء اصلي كه به «۳ حرف آخر» معروف مي‌باشند تقسيم مي‌شود: مؤلفه‌هاي اقتصادي، اجتماعي و زيست‌محيطي.
امروزه اهميت محيط زيست و نقش حياتي آن در توسعه و پيشبرد كشورها، از جمله كشورهاي جهان سوم، امري انكار ناپذير است .استفاده مطلوب از محيط زيست در كشور مي‌تواند ضامن ماندگاري و توسعه پايدار باشد و عدم توجه به آن مي‌تواند متضمن مسايلي باشد كه مجموعه برنامه‌هاي توسعه اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و سياسي كشور را با مخاطره روبه‌رو سازد .از اين رو درك درست از نقش عوامل بازدارنده و كاستن از ميزان آن‌ها در مقابل تقويت عوامل مشوق مي‌تواند به موفقيت در امر حفاظت از محيط زيست بينجامد.
در واقع چالش موجود، چگونه زندگي كردن بر روي زمين نيست بلكه، قبولاندن اين چگونگي به افراد است(فريكر، ۲۰۰۲). در اين راستا، مي‌توان به بيانيه هشدار دانشمندان به بشريت در سال ۱۹۹۲، اشاره كرد كه در آن بيش از ۱۰۰۰ دانشمند از ۷۲ كشور و از جمله ۱۰۵ برنده جايزه نوبل، با انتشار نامه‌اي اعلام نمودند كه براي توجه به زمين، اخلاق و شيوه نگرش جديدي لازم است. اين اخلاق مي‌بايد حركت عظيمي را برانگيزد و رهبران، حكومت‌ها و انسان‌هاي بي‌ميل را وادارد كه تغييرات لازمه را ايجاد كنند (توكر، ۲۰۰۱). با درك اهميت اخلاق در حفاظت از محيط زيست، افراد مختلف سعي كرده‌اند تا نظريه‌ها و رهيافت‌هايي پيرامون اخلاق زيست‌محيطي ارایه دهند.
اخيرا روش‌هاي تصميم‌گيري چند معياره به منظور كمك به تصميم‌گيرندگان به منظور تصميم‌سازي مناسب و با در نظر گرفتن مجموعه معيارها، كاربرد زيادي در زمينه‌هاي مختلف علمي داشته است. يكي از مهم‌ترين موضوعات در ارزيابي آثار محيط‌زيستي در انتخاب پيمانكاران پروژه‌هاي ساختماني است. در ارزيابي معمول آثار زيست‌محيطي به خصوص در ايران غالباً شدت اثر به عنوان يگانه معيار كمي براي ارزيابي آثار محيط‌زيستي مطرح است و ساير معيارها به صورت كيفي و توصيفي ايفاي نقش مي‌كنند كه براي كمي‌سازي آن‌ها از قضاوت‌هاي كارشناسي استتفاده مي‌كنند كه در بسياري از مواقع به دليل عدم دقت كافي يا يك جانبه نگري از قاطعيت ارزيابي كاسته و نتيجه‌گيري در مورد آن را دچار ابهام مي‌كند. لذا استفاده از روشي معتبر براي كمي‌سازي معيارهاي كيفي و تحليل يكپارچه آن ضروري بوده و موجب افزايش اعتماد به نتايج تحليل‌ها و ارزيابي‌ها مي‌شود.
از طرفي ديگر مسأله انتخاب پيمانكار مسأله پيچيده‌اي است كه بستگي به معيارهاي زيادي دارد كه در بسياري از موارد داده‌هاي غير قطعي و نادقيق را شامل مي‌شوند. همچنین تعداد اين معيارها نيز متفاوت و روابط بين معيارهاي سطوح بالاتر و زير معيارهاي سطوح پايين‌تر پيچيده است.
شركت‌ها و سازمان‌هاي بسياري وجود دارند كه ممكن است قسمتي از فعاليت‌هايشان را به صورت پيماني به شركت‌هاي ديگري واگذار نمايند .در اكثر كشورها پروژه‌هاي عمراني به دست پيمانكاران انجام مي‌شود. عدم انتخاب پيمانكار مناسب مي‌تواند منجر به افت كيفيت انجام پروژه شود و حتي در بعضي از موارد معلق شدن و ناتمام ماندن پروژه‌ها را در پي دارد.
انتخاب پيمانكار به شيوه سنتي (کم‌ترين قيمت پيشنهادي) باعث مي‌شود كه پيمانكاران به انجام پروژه با کم‌ترين قيمت ترغيب شوند و اجراي هر كاري با کم‌ترين قيمت مي‌تواند منجر به افت كيفيت شود. با توجه به اين كه پروژه‌هاي عمراني معمولا بودجه‌هاي ميلياردي دارند، انتخاب پيمانكاران نامناسب براي اين طرح‌ها مي‌تواند خسارت زيادي را به كشور تحميل نمايد.
تعريف اصطلاحات و واژه‌ها
– پيمانكار: شخصيت حقيقي يا حقوقي است كه طرف ديگر امضا كننده پيمان بوده و اجراي عمليات موضع پيمان را بر اساس اسناد و مدارك پيمان بر عهده مي‌گيرد.
– پيمانكار سبز: پيمانكاري كه در كار خود به اصول زيست‌محيطي پايبند بوده و مسایل مربوط به حفاظت از محيط زيست را در اولويت كاري خود قرار دهد.
– كارفرما: شخصيتي حقيقي يا حقوقي است كه امضاكننده يك طرف پيمان بوده و اجراي عمليات موضوع پيمان را بر اساس اسناد و مدارك پيمان به پيمانكار واگذار مي‌كند.
– انتخاب سبز: در نظر گرفتن معيارهاي زيست‌محيطي براي انتخاب پيمانكاران
مروري بر ادبيات تحقيق
از عمده‌ترين تحقيقاتي كه در اين زمينه انجام گرفته مي‌توان به گزارش بررسي و رفع علل افزايش هزينه طرح‌هاي عمراني، سيستم‌هاي مختلف اجرايي پروژه و پيشنهاد نحوه انتخاب سيستم بهينه براي اجراي طرح‌هاي عمراني كشور، بررسي مشكلات اجرايي طرح‌هاي عمراني در دستگاه‌هاي دولتي، تيم‌سازي در پروژه‌هاي احداث و ايمني در پروژه‌هاي احداث اشاره کرد. فنون و روش‌هاي رياضي برنامه‌ريزي اگرچه جوابي بهينه را ارایه مي‌نمايد، اما تحت شرايط و مفروضات خاصي، از اين نوع توانايي برخوردار هستند. اين دسته از فنون نيازمند اطلاعات اوليه دقيق و قطعي هستند كه در مسایل واقعي، امكان تهيه اين اطلاعات يا فراهم نيست و يا با صرف هزينه بالا ميسر مي‌شود. از طرف ديگر، در اين روش‌ها، در نظر گرفتن تمامي ابعاد و جنبه‌هاي مسأله امكان‌پذير نيست، بلكه جنبه‌هايي كه حالت كمي داشته باشند لحاظ شده و سنجش و ارزيابي آن‌ها مقرون به صرفه است.
در بخش پيشينه تحقيق اكثر مقالات علمي خارجي ارایه شده در زمينه ارزيابي و انتخاب پيمانكاران در مناقصات مورد بررسي قرار گرفتند. تحقيقات در اين زمينه از سال ۱۹۸۰ آغاز شد و تاكنون ادامه دارد. با وجود اين‌كه اكثر مقالات ارايه شده قبل از سال‌هاي ۲۰۰۰ موجود بودند اما در سال‌هاي اخير در اينترنت قابل دسترسي بوده‌اند. در انگليس «گري هالت» و همكارانش به بررسي اين مقوله پرداختند و مدل‌هاي متنوعي را ارايه دادند كه همگي آن‌ها چندمعياره بودند.
همچنین آن‌ها در اين زمينه مطالعات موردي نيز در كشور انگلستان انجام دادند. گري هالت در سال ۱۹۹۸ در مقاله‌اي تحت عنوان «كدام روش براي انتخاب پيمانكاران؟» به جمع بندي مطالعات انجام شده در اين زمينه مي‌پردازد.
وي در مقاله خود روش‌هاي استفاده شده در زمينه انتخاب پيمانكاران را مورد تحليل قرار مي‌دهد. اين روش‌ها در يك دسته‌بندي كلي عبارتند از:
-۱ رويكرد سفارشي (BA)
-۲ تحليل چند معياره( (MAA
-۳ تئوري مطلوبيت چند معياره (MAUT)
-۴ رگرسيون چندگانه (MR)
-۵ تحليل خوشه‌اي (CA)
۶ -تئوري مجموعه‌هاي فازي (FST)
-۷ تحليل تفكيك‌كننده چند متغيره ((MDA
راسل و همكارانش نيز از سال ۱۹۸۷ تلاش‌هاي گسترده‌اي را بر روي ارزيابي و انتخاب پيمانكاران در آمريكا انجام دادند. راسل تز دكتراي خود را نيز به‌طور خاص به اين موضوع اختصاص داد و چندين رويكرد ساختاري و نرم‌افزاري را براي اين موضوع پيشنهاد داد. وي همچنين در اين خصوص مطالعات موردي را نيز در آمريكا انجام داد. در كشورهاي آسيايي نيز چندين مدل براي ارزيابي و انتخاب پيمانكاران ارايه شد كه در اين زمينه در هنگ‌كنگ فعاليت‌هاي گسترده‌تري صورت گرفت.
در تحقيقي با بررسي دلايل به خدمت‌گيري پيمانكاران عنوان شده كه تخصصي شدن فعاليت‌ها و خدمات باعث شده است تا اكثر شركت‌ها مايل باشند كارهاي مختلف خود را به شركت‌هاي ديگر بسپارند .شركت‌هايي كه محصولات پيچيده توليد مي‌كنند (مانند شركت‌هاي خودروساز) ناگزيرند تمام يا بخشي از قطعات زيرمجموعه‌هاي خود را به شركت‌هاي ديگر واگذار كنند. اين شركت‌ها در واقع پيمانكاران شركت اصلي هستند. ارزيابي و انتخاب پيمانكار مناسب يكي از مسایل بسيار مهمي است كه اگر در آن دقت شود، از بروز مسایل و مشكلات زيادي در آينده جلوگيري خواهد كرد.
پيمانكاران پروژه‌هاي عمراني ممكن است براساس عباراتي چون زمان، هزينه و كيفيت كار مورد سنجش قرار گيرند و صاحبان پروژه‌ها، همواره تحت فشار بوده‌اند تا بهترين پيمانكار را براي اجراي پروژه انتخاب كنند.
در ارزيابي پيمانكاران روش‌هاي تجزيه و تحليل‌هاي چندشاخصه، رگرسيون چندگانه، تجزيه و تحليل‌هاي خوشه‌اي و تئوري مجموعه‌هاي فازي مورد بررسي و مقايسه قرار گرفته‌اند.
جدول شماره ۱) شيوه‌هاي مدل‌سازي و معيارهاي مورد بررسي در حل مسايل رتبه‌بندي پيمانكاران در تحقيقات مختلف
نويسنده
كشور
مشخصه‌هاي مورد بررسي
شيوه مدل سازي
كومارا سوامي (۱۹۹۶)
چين (هنگ كنگ)
وضعيت مالي
تكنولوژي مورد استفاده
تجربه در پروژه‌هاي مشابه
رتبه‌بندي بر مبناي عملكرد
دنگ (۱۹۹۹)
استرليا
قيمت پيشنهادي
قابليت‌هاي تكنولوژيك
تجزيه وتحليل چند معياره فازي
هوبر و ميسباور (۲۰۰۶)
برنامه‌ريزي عدد صحيح
وانگ لاي‌ليو (۲۰۰۴)
چين
ساختار سازماني پيمانكار
حسن شهرت
تجزيه وتحليل چند معياره
لامبوروپولوس (۲۰۰۷)
يونان
كيفيت كاري گذشته
برآورد زمان اجرا
مهابهارت پادهي (۲۰۰۹)
هند
منابع در دسترس
حجم كار مشابه قبلي
سطح همكاري و هماهنگي
بيروك، جاكوفسكي بوكون (۲۰۱۰)
لهستان
زمان اجرا
كيفيت كاري
هزينه برآورد شده
نتيجه‌گيري و پيشنهادات
پس از يك بررسي اجمالي بر روي مقالات علمي چاپ شده در اين زمينه، اين نتيجه حاصل شد كه اكثر محققين عقيده دارند كه در انتخاب پيمانكاران در مناقصه‌ها نبايد فقط قيمت پيشنهادي را ملاك انتخاب قرار داد.
متأسفانه در اكثر پروژه‌هاي عمراني، از آن‌جا كه بودجه‌ي طرح از منابع مالي دولتي تأمين مي‌شود، همواره ميل به سمت انتخاب قيمت کم‌تر است و اين روند باعث افت كيفيت انجام پروژه‌هاي عمراني شده است. در اين تحقيق با توجه به مثال‌هاي ارايه شده واضح است كه مدل پيشنهادي ميل به انتخاب شركت‌كننده‌اي دارد كه از همه نظر به ويژه از نظر مسايل زيست‌محيطي برتر باشد. اين پژوهش گام مؤثري در انتخاب مناسب‌ترين پيمانكار است.
پيشنهادات
-۱ اين پژوهش مي‌تواند با روش مقايسات زوجي نيز صورت پذيرد و نتايج مثال موردي آن با نتايج اين تحقيق مورد بررسي قرار بگيرد. به نظر مي‌رسد روش زوجي براي مواردي كه تعداد گزينه‌ها كم باشد و مبلغ مناقصه بالا باشد، مي‌تواند مناسب باشد.
۲ -حركت به سوي ايجاد يك سيستم يكپارچه و جامع در زمينه حفاظت از محيط‌زيست براي انتخاب پيمانكاران در مناقصه‌ها نيز مي‌تواند يكي از مباحث تحقيق در اين زمينه باشد. در اين زمينه حركت‌هاي اوليه در كشورمان انجام شده است ولي هنوز مشكلات چند مرحله‌اي بودن و عدم انتخاب صحيح پيمانكاران با در نظر گرفتن تمامي معيارهاي مؤثر، وجود دارد.
منبع: ارايه شده در اولين كنفرانس ملي خدمات شهري و محيط زيست
این مطلب بدون برچسب می باشد.
دیدگاه بسته شده است.