گروه محیط زیست- اسب کاسپین (به گیلکی، گیله اسب) یا اسبچه کاسپین یا اسب گیل یا اسبچه خزر با قدمت بیش از ۵ هزار سال به عنوان یکی از قدیمی‌‌ترین نژادهای اسب موجود در جهان تا سال ۱۳۴۵ پیش منحصراً در ایران وجود داشت. نام رسمی این اسب در ایران بنا بر اعلام وزارت جهاد […]
گروه محیط زیست- اسب کاسپین (به گیلکی، گیله اسب) یا اسبچه کاسپین یا اسب گیل یا اسبچه خزر با قدمت بیش از ۵ هزار سال به عنوان یکی از قدیمی‌‌ترین نژادهای اسب موجود در جهان تا سال ۱۳۴۵ پیش منحصراً در ایران وجود داشت. نام رسمی این اسب در ایران بنا بر اعلام وزارت جهاد کشاورزی ایران مطابق با نام بومی و بین‌المللی اسب کاسپین است. این نژاد جد اولیه کلیه اسب‌های خونگرم دنیا است. خاستگاه اصلی و اولیه این نژاد اسب گیلان است.
اسبچه خزر از شاهکارهای خلقت و در آفرینش بی‌نظیر است، این حیوان با وجود قدی کوتاه یعنی ۹۰ تا ۱۲۰ سانتی‌متر به یک اسب با تناسب بدنی کامل شباهت دارد که تا بدان روز در دنیا گزارش نشده بود.
درگذشته در گیلان شغلی به نام چهارپاداری مرسوم بود که چهارپاداران با تعدادی اسب کاسپین که در زبان گیلکی به آن گیله اسب یا اسب گیل می‌گویند، مسافرکشی و بارکشی می‌کردند و در بسیاری از اوقات نامه و مراسلات خصوصی را نیز به همراه می‌بردند و از این نژاد برای کشاوزری در مزارع و شالیزار‌ها کمک گرفته می‌شد که رد پای گیلِ اسب در اشعار شعرای گیلان باقی مانده است.
شواهدی مربوط به وجود یک اسب سواری اولیه و همچنین اسبی که متفاوت با اسب‌های هند و اروپایی باشد در دست است. محققان سال‌ها از وجود نقش یک اسب کوچک روی حجاری‌ها در ایران آگاه بودند اما طراحان اغلب این طور تفسیر می‌کردند که حجاری اسب‌های کوچک به دلیل کمبود جا بوده است. در بعضی از موارد این امر ممکن است دلیلی برای به تصویر درآوردن اندازه‌های متفاوت باشد، همان‌طور که این روش گاهی برای تمیز موقعیت دو یا چند تصویر به‌کار می‌رفته است ولی به ندرت در یک حجاری در مورد تندیس‌‌ها یا حیوانات رزمی که دارای اندازه‌های کاملاً متفاوت هستند به‌کار گرفته شده است. تخت جمشید و دارابگرد نمونه‌هایی عالی از مورد آخر هستند. در حجاری‌های تخت جمشید اختلاف اندازه بین اسب نسایی و اسب‌های کوچک لیدیایی به ۲۱٫۸ سانتی‌متر می‌رسد. با تطابق این مقدار با اندازه‌های طبیعی، اختلاف قد این دو اسب ۴۰ سانتی‌متر است. در حجاری‌های دارابگرد که از زمان ساسانیان به جا مانده نیز اختلاف بین اندازه این اسبها در همین حد بوده است.
تصویر این اسبها در نگاره‌های پلکان آپادانای تخت جمشید موجود است. در مهر داریوش کبیر، در گنجینه آمودریا در موزه بریتانیا و در نقش رستم و نقش شاپور اسب کوچکی مشاهده می‌شود که بنا بر مطالعات فسیل‌شناسی بر روی بقایای اسکلت‌های یافت شده در اطراف همدان، همان اسب کاسپین است. این اسب مدتی در حالت انقراض قرار داشت، این نژاد اسب برای اولین بار بعد از مدت‌‌ها در سال ۴۴-۱۳۴۳ شمسی توسط خانم لوییز فیروز و با انگیزه دستیابی به اسب‌های مناسب جهت آموزش سوارکاری و سواری آزاد به کودکان و نوجوانان در اطراف آمل به صورت تصادفی مورد شناسایی قرار گرفت. نامبرده به واسطه داشتن تحصیلات در علوم دامی و آشنایی با انواع نژادهای اسب، به سرعت به ویژگی‌های منحصر به فرد و ارزش‌های خاص این نژاد پی برد و براساس مطالعات و تحقیقات خود در طی مدت کوتاهی جوامع بین‌المللی پرورش اسب را مجاب به قبول این نوع اسب کوچک ایرانی به عنوان نژادی منحصر به فرد نمود.
اندام اسب کاسپین به لحاظ ظاهری، تناسب اندام یک اسب بزرگ را دارد و برخلاف بسیاری از اسبچه‌ها که دارای دست و پای کوتاه و تنه درشت هستند، اسبی مینیاتوری محسوب می‌شود و شناخت آن از روی تصویر به‌راحتی امکان‌پذیر نیست. اسب کاسپین دارای شباهت بسیار با اسب نژاد عرب است. این اسب دارای سری کوچک، چشم‌هایی درشت و برجسته، پیشانی کمی محدب و گوش‌های کوچک است. پوزه این اسب کوچک و دارای منخرین باز است. گردن اسب کاسپین دارای قوس است و تناسبی مناسب دارد. یال و دم پرپشت و زیبا، کمر کشیده و بدن باریک را از ویژگی‌های اسب کاسپین است و اندام حرکتی ظریف دارد و از استخوان‌بندی بسیار قوی و محکم برخوردار است. سم بسیار سفت و بیضی شکل است و نیاز به نعل‌بندی ندارد. ضمن این‌که اسب کاسپین به رنگ‌های «سفید»، «سیاه»، «نیلی» یا «خاکستری»، «کرنگ» و «کهر» دیده می‌شود. در اسب‌های به رنگ سمند که مانند طلایی است، تنها موهای یال، دم و قسمت‌های پایینی دست و پا سیاه است، اما در نژاد اسب کاسپین تاکنون اسب «ابلق» مشاهده نشده است.
رنگ و اصالت اسب کاسپین
یکی از مشخصاتی که می‌توان اصالت اسب کاسپین را با آن تشخیص داد رنگ این اسبها است.اسب کاسپین رنگی یکنواخت دارد و یک خط مشکی روی ستون فقرات آن وجود دارد. بهتر است اسب کاسپین تک رنگ (کورنگ – کهر – قره‌کهر – نیله) باشد و اسب‌های ابلغ معمولاً اصالت ندارند. علاوه بر رنگ اصالت این اسبها از روی فنوتیپ، خط خونی (نسل‌های قبلی) و شناسنامه رسمی ثبت شده در کتاب بین‌المللی آن‌ها مشخص می‌شود.
اسب کاسپین و مراقبت‌های ضروری
اسب کاسپین ۳۰ سال عمر می‌کند.۴ سالگی به بلوغ می‌رسد و بارداری آن ۱۱ ماه به طول می‌انجامد و ۶ ماه پس از تولد می‌تواند از مادر جدا شود.
اسب کاسپین بسیار مقاوم بوده و نیاز کم‌تر به مراقبت پزشکی همچون اسب‌های دیگر دارد، روزانه ورزش داده شود، همراه با جیره غذایی ویتامین‌های لازم را دریافت کند و هر روز در علفزار چند ساعت ر‌ها شود.
محیط زندگی اسب کاسپین نیز باید دارای هوایی معتدل و مرطوب باشد از این نظر گیلان بهترین هوا را برای زندگی آن‌ها دارد.
احیای اسب کاسپین
نسل اسب کاسپین مدتی در خطر انقراض قرار داشت، اما در سال ۱۳۴۳ توسط لوییز فیروز به صورت تصادفی در اطراف آمل با انگیزه آموزش سوارکاری به کودکان و نوجوانان شناسایی شد. پس از کشف اولین اسب کاسپین، ۳۰ رأس دیگر را در طول ۳ ماه جستجو در کوه‌های البرز واقع در جنوب دریای خزر پیدا کرد. وی پس از شنیدن درباره اسب‌های کوچک به کوه‌های البرز رفت به امید آن که با چند رأس از آن‌ها برای مرکز اسب سواری نوروزآباد که یک فرهنگستان اسب سواری در تهران و متعلق به وی بود، باز گردد. خانم فیروز در سفر اول خود ۳ اسب کاسپین پیدا کرد. در سفر بعد، او ۷ اسب ماده و ۶ اسب نر با خود باز گرداند و بدین‌ترتیب پرورش اسب را آغاز کرد. لوییز فیروز این اسب را که کشاورزان محلی با نام «مولکی» یا «پوزکی» به معنی پوزه کوچک می‌شناختند، اسبچه خزر نامید که البته در تحقیقات گسترده بعدی نام این حیوان به « اسب مینیاتوری دریای خزر» و در نهایت به «اسب کاسپین» تغییر یافت.
در کشور در دی‌ماه سال ۱۳۹۰ خورشیدی مجتمع نگهداری ذخایر ژنتیکی اسب کاسپین در رشت توسط سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج وزارت جهاد کشاورزی ایران افتتاح شد و فعالیت حفظ و نگهداری این‌گونه پر ارزش را شروع کرده است.
اسب کاسپین در انگلستان
علاقه خاندان سلطنتی انگلیس به این نژاد منجر به تأسیس انجمن سلطنتی اسب کاسپین شد و به این ترتیب پرورش این نژاد در خارج از ایران نیز صورت گرفت. کشور انگلستان ۷۰۰نمونه اسب کاسپین دارد که حدود ۴۰سال قبل آن‌ها را از ایران بردند و در آنجا اقدام به پرورش این موجود کردند. وی با بیان این‌که اجداد کلیه اسب‌های شرقی اسب کاسپین است، به رغم این که اسب کاسپین نژاد بومی این منطقه است در کل استان گیلان تنها ۶۰ رأس از این نژاد شناسایی شده است. از آن‌جایی که این اسب قابلیت فراوانی در سوار کاری وپرش استثنایی دارد مورد توجه محافل اقتصادی و ورزشی دنیا قرار گرفته است. نژاد ترکیبی این اسب نیز با نام (English-caspian horse) در انگلستان به ثبت رسیده است و آن‌ها به نحوی سعی کردند مالکیت معنوی و مادی آن‌را در اختیار بگیرند. اکنون این اسب در کشورهای نیوزلند و حتی ژاپن و فرانسه نیز وجود دارد و این کشور‌ها توانسته‌اند انجمن بین‌المللی اسب کاسپین را ثبت کند.
توجه محافل اقتصادی و ورزشی به اسب کاسپین
از آن‌جایی که این اسب قابلیت فراوانی در سوار کاری و پرش دارد مورد توجه محافل اقتصادی و ورزشی دنیا قرار گرفته است.
نژاد ترکیبی این اسب نیز با نام (English-caspian horse) در انلگستان به ثبت رسیده است وآن‌ها به نحوی سعی کردند مالکیت معنوی و مادی آن‌را در اختیار بگیرند.
دانشگاه کنتاکی، اوکلاهما در آمریکا تحقیقات خود را بر روی این اسب آغاز نموده تا نقش اجدادی آن را پیدا کند و روابط تعاملی این نژاد و سایر نژادهای جهان را مشخص کند.
قابلیت وتوانایی بسیار بالای این حیوان توجه بسیاری از کشور‌ها را به خود جلب کرده است و از آنجا که خصوصیات کامل یک اسب را داراست و نیز یک اسب کوچک (پونی) نیست؛ مورد مطالعه آرکئوزئولوژیستها(Archae zoologists) قرار گرفته است تا ارتباط بین خزر مدرن و اسب‌های کوچک قبل از تاریخ پرشیا (Persia)را مشخص کند.
بازار اسب کاسپین در بیرون مرزهای ایران بسیار پر رونق و توجه به پرورش آن را ارزآور است. اسب کاسپین اصیل‌‌ترین خون اسب را در دنیا دارد و سر آن در بیرون از مرزهای ایران ۳۰هزار دلار معامله می‌شود.
جای تأسف دارد که کنگره ملی اسب خزر دربیرون کشور ما برگزار می‌شود، انگلیسی‌ها با افتخار از تولید و ثبت ۷۰۰سر از اسب‌های کاسپین خبر می‌دهند و انجمن‌های اسب کاسپین در نیوزلند، استرالیا، امریکا و انگلستان به ثبت رسیده‌اند. اما در استان گیلان که مهد این اسبها است فقط ۶۰ سر آن‌ها وجود دارد و در کل کشور ما هنوز نمی‌توان ثبت ۲۵۰سر اسب کاسپین را با قاطعیت اعلام کنیم.
صادرات اسب نیاز به قرنطینه اسب دارد که در حال حاضر کشور ما مجهز به این امکانات نیست. وزارت بازرگانی نیز با اعطای تسهیلات صادراتی می‌تواند در این رابطه با پرورش‌دهندگان اسب کاسپین همکاری کند. چنان‌چه این شرایط حاضر شود مرکز اصلاح نژاد ما هم می‌تواند تولید خود را به بازارهای دنیار عرضه کند. هم‌اکنون چندین نقطه در کشور به پرورش این اسب می‌پردازند که شامل استان گیلان (رضوانشهر تالش و منطقه آزاد انزلی)، مازندران، خجیر کرج، اصفهان، کرمان و سیستان و بلوچستان است.
منابع
ویکی پدیا
میترا یزدچی
هوشنگ افشاری، رییس هیأت سوارکاری استان گیلان
گیل نگاه
سایت صنعت اسب
باشگاه سوارکاری ساری
www.kaspischepaarden.com
این مطلب بدون برچسب می باشد.
دیدگاه بسته شده است.