تداوم فروش سنگ فیروزه در قالب مزایده

تداوم فروش سنگ فیروزه در قالب مزایده

انتخاب و معرفی مشهد از سوی شورای جهانی صنایع دستی به عنوان «شهر گوهرسنگ جهانی» در میان فعالان هنرصنعت منحصربه‌فرد و بومی اما مهجور فیروزه‌تراشی که خاص مشهد و نیشابور در خراسان‌رضوی است توقع بر حق توجه، حمایت و رفع مشکلاتشان را ایجاد کرده است.

فیروزه‌تراشی از جمله هنرهای دستی دیرقدمت ایران و به ویژه خطه خراسان است که برای جاودانگی و جهانی شدن نیازمند توجه و هنر مسؤولان است.

«فیروزه» سنگی قیمتی است که از عهد باستان در ایران شناخته شده چنان که براساس کتیبه بنیاد کاخ داریوش در شوش در آن زمان فیروزه با نام «احسایین» از خوارزم برای زینت کاخ آورده شده بود.

«فیروزه نیشابور» با قدمتی افزون بر ۵ هزار سال و هنر فیروزه‌تراشی هنرمندان خراسانی نام این سنگ را با بهترین کیفیت در جهان به نام فیروزه نیشابور به ثبت رسانده چنانکه این هنر دیرقدمت قابلیت ثبت در فهرست میراث جهانی را دارد.

بر این اساس مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی اعلام کرد اقدام لازم در این زمینه انجام شده است.

ثبت جهانی این هنر منحصربه‌فرد گامی در جهت ثبت جهانی یکی دیگر از هنرهای بومی، سنتی و تاریخی ایران در سالی که کلان‌شهر مشهد به عنوان شهر گوهرسنگ جهانی انتخاب شده اقدامی به مراتب مهم، مؤثر و تأثیرگذار و البته جهانی است.

فیروزه تراشی در هنرهای دیگری همچون فیروزه کوبی، حکاکی روی فیروزه و تابلو فیروزه نیز نمایان می‌شود و این هنر را به مراتب زیباتر به نمایش می‌گذارد.

خراسان معدن کیفیی‌‌‌ترین سنگ فیروزه در جهان

مدیرکل اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان‌رضوی معتقد است بخاطر کارگاه‌های متعدد تراش سنگ فیروزه در مشهد باید این شهر را به عنوان جایگاه و مرکز فیروزه و تراش این سنگ در کشور و خارج از مرزهای ایران معرفی کرد.

حسین زارع صفت در گفت‌وگو با ایرنا افزود: معدن فیروزه نیشابور از منحصربه‌فرد‌‌ترین معادن این سنگ در جهان است که کیفیت و رنگ سنگ فیروزه آن بی‌همتا می‌باشد.

وی سابقه بهره‌برداری از معدن سنگ فیروزه را افزون بر ۳ هزار سال ذکر و بیان کرد: از دل معدن فیروزه در دامنه‌جنوبی رشته کوه بینالود در ۵۳ کیلومتری شمال غرب نیشابور سنگی استخراج می‌شود که طرفداران زیادی در جهان دارد.

مدیرکل اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان، ادامه داد: معدن فیروزه نیشابور به دلیل ویژگی انحصاری آن به یکی از جاذبه‌های گردشگری تبدیل و حتی تولید و فروش فیروزه‌های مصنوعی به نام نیشابور به دلیل همین باب شده است.

پیشنهاد ثبت جهانی هنر فیروزه تراشی

وی گفت: پیشنهاد ثبت فن و هنر فیروزه تراشی در فهرست میراث ناملموس جهانی به شورای سیاست‌گذاری ثبت جهانی ارایه شده و موافقت اولیه در این زمینه صورت گرفته است.

زارع صفت بیان کرد: شهرهای نیشابور، فیروزه و مشهد از گذشته محل‌تراش و عرضه سنگ فیروزه بوده و تراش آن در ایران مرغوب‌‌ترین نوع تراش در دنیا محسوب می‌شود.

وی گفت: فیروزه مرغوب نیشابور که در زمره جواهرات قرار می‌گیرد ۴ نوع است که بعد از فیروزه عجمی، شامل فیروزه عربی، فیروزه توفال، سفید رنگ و فیروزه توفال نیم‌رنگ است.

مدیرکل میراث فرهنگی خراسان رضوی افزود: شهرهای مشهد، نیشابور و فیروزه به عنوان کانون فیروزه تراشی کشور معرفی شده‌اند.

وی اظهار کرد: شهر فیروزه محل معدن این سنگ است و به‌طور تقریبی بیش از ۵۰۰ کارگاه فیروزه تراشی در روستای معدن فیروزه و بیش از ۲۰۰ کارگاه در شهر نیشابور دایر و مشغول فعالیت هستند.

او گفت: سنگ‌های تراش خورده فیروزه نیشابور به دلیل دارا بودن کیفیت مطلوب و مرغوبیت، مشتریان بسیار در استان‌های دیگر و کشورهای خارجی به ویژه مناطق عرب‌نشین حاشیه خلیج‌فارس از جمله کویت، سوریه، عراق، عربستان و مناطق مجاور آن دارد.

قلب تپنده فیروزه‌تراشی در مشهد کند می‌زند

به رغم قابلیت منحصربه‌فرد خراسان رضوی بخاطر معدن یکی از منحصربه‌فرد‌‌ترین سنگ‌های قیمتی، تراشکاران فیروزه با مشکلات فراوانی روبه‌رو هستند و در این میان فیروزه‌تراشی مشهد به عنوان قلب تپنده این هنر، این روز‌‌ها ضربانی کند و نامتوازن دارد.

رییس اتحادیه فیروزه‌تراشان مشهد گفت: تا دو سال پیش ۳۱۹ کارگاه تراش فیروزه در خراسان‌رضوی دایر بود که از این منظر مقام نخست کشور محسوب می‌شد.

عبدالصمدرحیمی مقدم افزود: اما امروز به دلیل تداوم مشکلات مزمن سال‌های قبل، از این تعداد تنها ۱۰۰ کارگاه فعال فیروزه تراشی در خراسان باقی مانده است.

وی از این وضعیت ابراز نگرانی و بیان کرد: هنر فیروزه تراشی منحصر به مشهد و دارنده تنها اتحادیه فعال این صنف در کشور است اما امروز با مشکلات فراوانی روبه‌روست که امیدواریم شاهد فعالیت مفید و مؤثر حمایتی مسؤولان در این زمینه باشیم.

رییس اتحادیه فیروزه‌تراشان مشهد افزود: با توجه به انتخاب مشهد به عنوان شهر جهانی سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی شایسته است کمک و حمایت مؤثر از هنرمندان فیروزه‌تراش صورت گیرد.

وی ادامه داد: در این زمینه پیشنهادی به استاندار خراسان‌رضوی و شهردار مشهد ارایه شده تا در حوزه طرح میدان شهدای این شهر مغازه‌های اجاره به شرط تملیک به هنرمندان فیروزه تراش واگذار شود. تحقق این پیشنهاد تجمیع هنرمندان و استقرار دستگاه‌های تراش فیروزه را در این مکان فراهم می‌کند.

رحیمی مقدم افزود: به این ترتیب نام‌گذاری مشهد به نام شهر گوهرسنگ جهانی عینیت یافته و از هنرمندان فیروزه‌تراش نیز حمایت لازم صورت می‌گیرد.

وی ادامه داد: چندی پیش در طبقه دوم بازار امام رضا(ع) مشهد مغازه‌هایی در اختیار تراشکاران فیروزه قرار گرفت اما هم اینک اغلب آن‌‌ها به فروشگاه سنگ تغییر وضعیت داده‌اند.

رییس اتحادیه فیروزه‌تراشان مشهد گفت: تبدیل فیروزه خام به سنگ تراش‌خورده ۷ مرحله و نیازمند دستگاه‌های مختلف و متعددی است لذا کوچکی فضای کار مغازه‌های بازار رضا(ع) مانع از چنین فعالیتی بود.

وی افزود: علاوه بر این به مرور زمان با عرضه محدود و مشکل پیدا کردن فیروزه‌تراشان در تأمین سنگ‌خام کم‌کم این مغازه‌ها از تراشکاری فیروزه به محلی صرف برای فروش سنگ تبدیل شد.

رحیمی مقدم همچنین گفت: نحوه فروش و مزایده فروش سنگ استخراجی از معدن فیروزه نیشابور نیز همواره با اعتراض فیروزه‌تراشان خریدار این سنگ همراه است.

واگذاری سنگ خام به فیروزه‌تراشان چالشی جدی

رییس اتحادیه فیروزه‌تراشان مشهد گفت: هم اینک سنگ‌خام فیروزه که به عنوان ماده اولیه باید به وفور در دسترس باشد، در حد محدود و بسیار کم در اختیار فیروزه‌تراشان داخلی قرار می‌گیرد.

وی افزود: بعضاً فیروزه خام استخراجی از معدن نیشابور به عنوان سود سهام و یا فروش به سهامداران معدن داده می‌شود و در انتها چیزی برای هنرمندان داخلی باقی نمی‌ماند.

رحیمی مقدم ادامه داد: همین امر موجب شده تعیین کیفیت و قیمت این سنگ ارزشمند کاملاً دلبخواهی و از دسترس هنرمندان واقعی دور بماند.

وی گفت: از قدیم فیروزه ایران از طریق ترکیه به اروپا می‌رفت و به همین دلیل اروپاییان این سنگ ارزشمند را به نام «ترکوییس» می‌شناسند. در کشورهای جنوب شرقی آسیا نیز سنگ فیروزه را با نام «پیروز» می‌شناسند.

تعیین قیمت پایه سنگ فیروزه از سوی کارشناسان برای مزایده

مدیرعامل شرکت تعاونی معدن فیروزه نیشابور نیز گفت: سنگ فیروزه استخراج شده از معدن در قالب مزایده به خریداران فروخته و قیمت آن نیز با تعیین قیمت پایه از سوی کارشناسان و نیز تمایل خریداران به پرداخت بهای بیش‌تر تعیین می‌شود.

یدا…سعادتی افزود: مزایده هر دو ماه یک‌بار برپا می‌شود و سالانه مجوز برداشت ۵۰ تن سنگ فیروزه از معدن وجود دارد اما عملاً حداکثر بین ۳۵ تا۴۰ تن برداشت انجام می‌شود.

وی در خصوص واگذاری سنگ خام به سهامداران معدن در قبال سود سهام نیز گفت: سالانه ۱۰ تن از سنگ استخراجی معدن فیروزه نیشابور به عنوان سود سهام و به جای پول نقد به سهامداران آن داده می‌شود.

مدیرعامل شرکت تعاونی معدن فیروزه نیشابور در ادامه صادرات خام سنگ فیروزه را ممنوع ذکر و بیان کرد: بقیه سنگ استخراج شده در طول سال همانند گذشته به صورت مزایده در بین خریداران و تراشکاران به فروش می‌رسد.

وی افزود: هم اینک ۱۶۰ نفر به عنوان معدنکار در معدن فیروزه نیشابور اشتغال دارند.

قابلیت تراش سالانه ۵۰ تن فیروزه در خراسان‌رضوی

رییس اتحادیه فیروزه‌تراشان مشهد می‌گوید در صورت تأمین کامل مواد اولیه هنرمندان فیروزه‌تراش خراسانی قابلیت تراش هنرمندانه بر روی این سنگ ارزشمند و منحصربه‌فرد را دارند.

وی افزود: بر این اساس توان و قابلیت تراش ۵۰ تن سنگ فیروزه در سال مهیا است.

رحیمی ادامه داد: ظرفیت تراشکاران برای تراش سنگ فیروزه بسیار بالا و لازم است در جهت تأمین سنگ مورد نیاز اقدام لازم انجام شود.

فیروزه مصنوعی

وی همچنین گفت: سنگ‌های مصنوعی موجود در بازار دو گونه هستند که در دو گروه سنگ فیروزه آمریکایی و چینی قابل تقسیم است.

رییس اتحادیه فیروزه‌تراشان مشهد افزود: فیروزه آمریکایی مربوط به معدن آریزونا است که تعطیل شده و هر آنچه در بازار وجود دارد مربوط به استخراج‌های گذشته این معدن است.

وی ادامه داد: محصول معدن تعطیل شده آریزونا سنگ فیروزه واقعی است اما کیفیت آن به مراتب پایین‌تر از فیروزه نیشابور می‌باشد لذا و به فیروزه مصنوعی یا فیروزه آمریکایی مشهور شده است.

او گفت: در این بین سنگ‌های فیروزه چینی جای نگرانی فراوانی دارند چون بسیار فاقد کیفیت هستند، زیرا از پودرسنگ ساخته شده و سنگ واقعی نیست.

وی در ادامه اظهار کرد: ۳۶۰ واحد تراش سنگ، حکاکی روی سنگ، فیروزه‌تراشی و عقیق‌تراشی در خراسان‌رضوی مجوز فعالیت دارند.

رحیمی افزود: اطلاعات دقیقی از شمار هنرمندان فیروزه‌تراش وجود ندارد لذا در این زمینه نیاز به تحقیقات میدانی است.

فیروزه نماد شهر جهانی گوهر سنگ

رییس کانون هماهنگی دانش، صنعت و بازار جواهرات و سنگ‌های قیمتی ایران نیز گفت: ۳۹ نوع سنگ قیمتی و نیمه قیمتی در کشور شناسایی شده که حداقل ۱۵ نوع آن در خراسان رضوی وجود دارد.

محمدجواد پیش بین افزود: شناسایی اکثریت این تعداد سنگ در کشور در حد اندیسیابی و تأیید وجود آن پیش رفته لذا هنوز نیاز به اکتشاف در این زمینه است.

وی دیگر سنگ‌های ارزشمند خراسان رضوی را آکوآمارین، عقیق، انواع کوآرتز، ژاسپر، گارنت و زنولیت ذکر و بیان کرد: فیروزه به عنوان گل سرسبد سنگ‌های ارزشمند خراسان‌رضوی وجهه جهانی دارد و باید از این سنگ و هنرمندان عرصه تلاش آن حمایت صورت گیرد.

رییس کانون هماهنگی دانش، صنعت و بازار جواهرات و سنگ‌های قیمتی ایران ادامه داد: یکی از عمده مشکلات سنگ فیروزه و اساساً سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی که در سراسر جهان وجود دارد قاچاق و خروج به دلیل حجم پایین آن‌‌ها است.

وی افزود: دو عامل حجم کم و ارزش بالای سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی از جمله فیروزه موجب شده میزان صادرات و واردات این سنگ‌ها چه در شکل خام و چه در شکل تراش‌خورده کاملاً قابل تشخیص نباشد.

این فعال عرصه جواهرات ادامه داد: از معضلات فعلی معدن فیروزه نیشابور می‌توان به نحوه توزیع تولیدات آن بین فیرزوه‌تراشان اشاره کرد که پیوسته مورد اعتراض این صنف است.

پیش بین گفت: استحصال در معدن فیروزه نیشابور نیز هنوز به روش انفجار انجام می‌گیرد که در این فرایند بخشی از سنگ گران‌بها نابود می‌شود لذا باید به دنبال تغییر در روش استخراج بود تا میزان هدررفت سنگ قیمتی فیروزه به حداقل برسد.

فقدان استاندارد برای تفکیک انواع فیروزه

وی همچنین گفت: هم اکنون استاندارد درستی برای تفکیک انواع فیروزه از نظر کیفیت، شکل، اندازه و به خصوص رنگ وجود ندارد و به دلیل کمبود سنگ فیروزه اصل اغلب هنرهای جانبی هنر فیروزه‌تراشی از جمله تابلو فیروزه در حال رفتن به سمت استفاده از سنگ‌های مصنوعی است که این مسأله می‌تواند مرگ و نابودی اصل این هنر را در پی داشته باشد.

 

رییس کانون هماهنگی دانش، صنعت و بازار جواهرات و سنگ‌های قیمتی ایران تأکید کرد: اگر قیمت و توزیع سنگ اصل فیروزه نیشابور به درجه منطقی ارتقا یابد می‌توان از هنر فیروزه‌تراشی و هنرهای جانبی آن حمایت و فیروزه مصنوعی بی‌کیفیت را از دور خارج کرد.