افزايش هزينههاي اجرايي با تكرار مشكلات پيمانكاري پروژههاي گذشته محمد علي شفيعا و همكاران چكيده انجام ارزيابي مناسب از وضعيت پيمانكاران براي حصول اطمينان از دستيابي به اهداف برنامهريزي شده پروژهها، همواره يكي از دغدغههاي مديران اجرايي صنعت برق بوده است. ساليانه تعداد پروژههاي بسيار زيادي در سطح معاملات متوسط و كوچك در شركتهاي برق […]
افزايش هزينههاي اجرايي با تكرار مشكلات پيمانكاري پروژههاي گذشته
محمد علي شفيعا و همكاران
چكيده
انجام ارزيابي مناسب از وضعيت پيمانكاران براي حصول اطمينان از دستيابي به اهداف برنامهريزي شده پروژهها، همواره يكي از دغدغههاي مديران اجرايي صنعت برق بوده است. ساليانه تعداد پروژههاي بسيار زيادي در سطح معاملات متوسط و كوچك در شركتهاي برق منطقهاي كشور كه تلاشهاي برونسپارانه متعددي را دنبال ميكنند، انجام ميپذيرد. دستورالعملهاي علمي براي ارزيابي پيمانكاران در اين حوزه بهطور فراگير سامان داده نشده است.
اين خلأ توانسته باعث افت كيفيت انجام پروژهها و افزايش هزينههاي اجرايي در برخي از حوزههاي مربوطه شود.
طي پژوهشي ميداني، براي پاسخگويي به اين نياز، يك مدل براي ارزيابي پيمانكاران در سطوح معاملات متوسط و كوچك ارايه شده است. اين مدل با عنايت به شناخت شفافي كه طي انجام تحقيق از نيازهاي شركتهاي برق منطقهاي كشور كسب شده، ميتواند در معاونتهاي بهرهبرداري و طرح و توسعه اين شركتها به صورت بومي متناسب با خواست جامعه ايراني كاربرد داشته باشد. اين سيستم شامل ۲ بخش ارزيابي صلاحيت پيمانكار، يا سنجش قبل از واگذاري پروژه و ارزيابي عملكرد پيمانكار يا سنجش بعد از واگذاري پروژه است. ارتباط مناسبي براي تعامل و ارايه بازخورد بين اين دو بخش در مدل منظور شده است. علاوه برآن، معيارهاي ارزيابي صلاحيت و عملكرد به تفكيك تعيين شدهاند. براي اطمينان از صحت مميزهاي طراحي مدل در ميدان عمل به محك خورده و در حال حاضر در معاونت بهرهبرداري شركت برق منطقهاي فارس در حال اجرا است.
واژههاي كليدي: سيستم ارزيابي پيمانكاران، مدل، معيارها، ارزيابي صلاحيت و عملكرد.
مقدمه
الزامات موجود در اصل ۴۴ قانون اساسي و سياستهاي اجرايي دولت باعث شد تا شركتهاي دولتي جهتگيري خود را به سمت تقويت جايگاه نظارتي و واگذاري و برونسپاري فعاليتهاي غير حاكميتي به بخش خصوصي معطوف دارند. كنارهگيري بخشهاي دولتي از فعاليتهاي اجرايي و تعميراتي باعث شد تا شركتهاي خصوصي بسياري در زمينه مشاوره، طراحي، نظارت، اجرا و بهينهسازي و سرويس و نگهداري شبكههاي برق تأسيس شده و شركتهاي توانمندي در سطح كشور به فعاليت بپردازند. از طرفي، تعدد شركتهاي متقاضي جهت ورود به جرگه پيمانكاران صنعت برق در سطوح اجرايي مختلف از يك طرف و عدم استقرار سيستمي مناسب جهت انتخاب و ارزيابي پيمانكاران شايسته در پروژهها، در بسياري از موارد ميتواند باعث ايجاد خسارتهاي مادي گسترده و بروز تأخيرات در پروژهها و افزايش حوادث و گسترش خاموشي مشتركين شود. لذا باتوجه به موارد مذكور ضرورت ارزيابي پيمانكاران قبل از واگذاري پروژهها به خوبي براي مديران صنعت برق نمايان شده است.
در حال حاضر در معاونتهاي بهرهبرداري و طرح و توسعه اكثر شركتهاي برق منطقهاي، ارزيابي كافي و مناسبي در هنگام واگذاري پروژههاي اجرايي در فعاليتهاي مالي سطح كوچك و متوسط كه تا سقف ۵۵۰ ميليون ريال است، انجام نميپذيرد و صرفاً از ميان پيمانكاران موجود براساس «روش كمترين قيمت پيشنهادي» انتخاب صورت ميپذيرد. اين در حالي است كه در اكثر تحقيقات گذشته، تأكيد بسياري بر استفاده از سيستمهاي چند معياري براي انتخاب پيمانكاران شده و روشهاي مختلفي در اين زمينه پيشنهاد شده است. باتوجه به اينكه در طول يك سال قريب به ۵۰۰ مورد از اين پروژهها به پيمانكاران مختلف واگذار شده و ميلياردها ريال از اين طريق در شركت برق منطقهاي فارس هزينه ميشود، توجه مديران ارشد و مياني شركت به اين نقيصه معطوف شده است. همچنین عدم وجود مدلي مناسب جهت ارزيابي فعاليتهاي پيمانكاران پس از پايان پروژه باعث شده تا مشكلات ايجاد شده در پروژههاي گذشته، در پروژههاي آتي نيز تكرار شده و باعث افزايش هزينههاي اجرايي و كاهش كيفيت آنها شود. در اين پژوهش ابتدا معيارهايي جهت ارزيابي صلاحيت پيمانكاران در هنگام واگذاري پروژهها و همچنین معيارهاي ارزيابي عملكرد آنان در پايان پروژهها تعيين شده، سپس بر اساس معيارهاي فوق و شرايط ميدان تحقيق، سيستم ارزيابي جامعي با احتساب فرايندهاي لازم در اين زمينه طراحي شده كه در شركت برق منطقهاي فارس در حال اجرا است.
آشنايي با مفاهيم تحقيق
ارزيابي پيمانكاران شامل ۲ بخش ارزيابي صلاحيت پيمانكاران و ارزيابي عملكرد آنان ميشود.
ارزيابي صلاحيت: ارزيابي صلاحيت به معني بررسي شاخصها و عوامل مؤثر در انتخاب پيمانكاران قبل از انجام
پروژه است. در اين ارزيابي سوابق اجرايي و ميزان توانمندي تخصصي و مديريتي و… آنان مورد سنجش قرار خواهد گرفت.
ارزيابي عملكرد: اين مرحله از ارزيابي زماني انجام ميشود كه پروژه در مرحله انجام باشد. در اين مرحله نحوه
عملكرد پيمانكار در يك پروژه خاص مورد بررسي قرار گرفته و نتيجه اين ارزيابي در سوابق عملكردي وي ثبت
خواهد شد كه براساس ضوابط مربوطه ميتواند باعث ارتقا يا نزول رتبه پيمانكار باشد. جدول ۱ تفاوت مفاهيم ارزيابي عملكرد و ارزيابي صلاحيت پيمانكاران را تشريح ميکند.
جدول ۱: مقايسه مفاهيم ارزيابي عملكرد و صلاحيت
عنوان
ارزيابي صلاحيت
ارزيابي عملكرد
شرح
بررسي صلاحيت پيمانكاران جهت انتخاب پيمانكار برتر
بررسي نحوه عملكرد يك پيمانكار خاص در يك پروژه مشخص
هدف
انتخاب مناسبترين پيمانكار جهت واگذاري پروژه
تأثير در ارزيابي صلاحيتهاي آتي وي
زمان ارزيابي
قبل از واگذاري پروژه و در زمان انجام مراحل مناقصه يا استعلام بها
بعد از واگذاري كار و در حين و بعد از انجام پروژه
ارزيابيكننده
نفرات بازرگاني و فني كارفرما
نفرات فني كارفرما
معيارها
معيارهايي كه سوابق گذشته، توانمنديهاي فني و مالي و پرسنلي شركت را بررسي کنند.
معيارهايي كه وضعيت پيمانكار را صرفاً در يك پروژه وي مورد بررسي قرار ميدهند.
روشهاي مختلف ارزيابي عملكرد در پروژهها و مزايا و محدوديتهاي هر يك از اين روشها در مرجع (Data Envelopment Analysis (DEA)) ذكر شده است. روشهاي ارزيابي عملكرد مورد بررسي در مرجع مذكور شامل روشهاي زير است:
(۱ روش تحليل تشخيصي
۲ )روش ارزيابي سريع
(۳ روش تحليل پوششي دادهها
۴)روش كارت امتيازي متوازن
۵ )روش ارزيابي پس از انجام پروژه
از ميان روشهاي مورد اشاره، «روش ارزيابي پس از انجام پروژه» با شرايط ميدان مطالعه و اهداف اين پژوهش انطباق بيشتري داشته و به همين دليل روش مذكور در ارزيابي عملكرد مورد استفاده قرار گرفته است.
سطوح معاملات دولتي: حدود نصاب معاملات دولتي در ۳ سطح كوچك، متوسط و بزرگ تقسيم ميشود. اين تقسيمات در سال ۱۳۹۰ به شرح زير است:
معاملات كوچك: معاملاتي كه مبلغ آنها كمتر از ۵۵ ميليون ريال باشد.
معاملات متوسط: معاملاتي كه مبلغ آنها بيش از معاملات كوچك بوده و ۵۵۰ ميليون ريال تجاوز نکند.
معاملات بزرگ: معاملاتي كه برآورد اوليه آنها بيش از ۵۵۰ ميليون ريال باشد. اين سطح از معاملات به علت مبلغ ريالي بالاتري كه دارند بيشتر مورد توجه محققين قرار گرفته است.
نحوه واگذاري پروژه به پيمانكاران: مد يران اجرايي دستگاههاي دولتي ميتوانند معاملات سطح كوچك را ضمن
بررسيهاي لازم، به صورت مستقيم واگذار کنند. در معاملات سطح متوسط ميبايست واگذاري كار از طريق اخذ حداقل ۳ فقره استعلامبها صورت پذيرد. در معاملات سطح بزرگ، پيمانكاران ميبايست عموماً از طريق برگزاري مناقصه انتخاب شوند.
از آنجايي كه دستورالعملها و آييننامههاي جامعي در زمينه انتخاب پيمانكاران به روش برگزاري مناقصه وجود دارد، لذا مشكلات كمتري دراين بخش مشاهده ميشود. اما در زمينه انتخاب پيمانكاران در معاملات متوسط به دليل تعداد زياد اين معاملات و حساسيت كمتر دستگاههاي نظارتي در اين بخش، بعضاً دقت كافي در انتخاب پيمانكاران صورت نميگيرد و همواره نظرات و سلايق شخصي مديران مرتبط ميتواند باعث بروز رفتارهاي مقطعي و غير جامعي شود.
باتوجه به موارد اشاره شده، در اين تحقيق با تمركز بيشتر بر معاملات سطح متوسط، انتخاب پيمانكاران در معاملات سطح متوسط و كوچك مورد بررسي قرار ميگيرد.
انواع فعاليتهاي قابل واگذاري: ميتوان پروژهها را به ۳دسته خريد، اجرا و خريد و اجرا تقسيم کرد.
پروژههاي خريد تجهيزات: در اين نوع پروژهها هدف خريد و نگهداري تجهيزات مورد نياز است و پيمانكار
اقدام به تهيه تجهيزات و تحويل آنها به انبار كارفرما ميکند.
ارزيابي در اين نوع پروژهها مربوط به ارزيابي فني تجهيزات پيشنهاد شده و همچنین ارزيابي توان مالي و سوابق پيمانكار ميشود.
پروژههاي خريد و اجرا: نام ديگر پروژههاي خريد و اجرا، پروژههاي كليد در دست يا كليد چرخان است. در اين پروژهها، پيمانكاران موظف به طراحي، تهيه تجهيزات و نصب آنها در محل پروژه هستند. اين پروژهها عموماً در سطوح معاملات بزرگ انجام ميشود و در قالب دستورالعملهاي مربوطه ارزيابي ميشود.
پروژههاي اجرايي: در اين پروژهها نياز به خريد تجهيزات به صورت كلي ناست و در صورت نياز تجهيزات اصلي توسط كارفرما به پيمانكار تحويل ميشود. ارزيابي پيمانكاران در اين زمينه شامل ارزيابي توان تخصصي، مالي، مديريتي و سوابق اجرايي گذشته پيمانكار است. در اين تحقيق به بررسي پروژههاي اجرايي ميپردازيم.
زمينههاي تخصصي اجرايي در صنعت برق: در صنعت برق فعاليتهاي اجرايي را در ۵حوزه ميتوان تقسيمبندي کرد. اين فعاليتها شامل موارد زير ميشود:
· خط
· پست
· حفاظت
· ديسپاچينگ و مخابرات
· ساختمان
آشنايي با ميدان تحقيق: شركت برق منطقهاي فارس متولي تأمين انرژي الكتريكي مطمئن در استانهاي فارس و بوشهر است. در اين شركت معاونت بهرهبرداري مسؤول بهرهبرداري از تجهيزات و نگهداري و بهينهسازي آنها است. در اين راستا ساليانه پروژههاي اصلاح و بهينهسازي و همچنین پروژههاي تعميراتي زيادي به پيمانكاران مختلف واگذار ميشود. اين قبيل پروژهها در اين تحقيق مورد نظر است.
بررسي معيارهاي ارزيابي صلاحيت
انتخاب معيارهاي ارزيابي مناسب در انتخاب پيمانكاران از مراحل اساسي طراحي يك سيستم ارزيابي است. اين معيارها باتوجه به ساختار فعاليتهاي قابل واگذاري به پيمانكار، شرايط محيط اجراي پروژه و همچنین محدوديت قوانين جاري، ميتواند متفاوت باشد. همچنین بايد تأكيد کرد، انتخاب مناسب معيارهاي ارزيابي باعث بهبود ساختار سيستم ارزيابي و اطمينان از حصول نتايج دقيقتر ميشود.
در اين زمينه محققين بررسيهاي گستردهاي انجام داده و هركدام براساس ساختار ميدان مطالعه، معيارهاي مختلفي را پيشنهاد کردهاند. در اين ميان رجايي در پژوهش خود۸ معيار اساسي را مورد بررسي قرار ميدهد. اين معيارها عبارتند از :۱- تجربه ۲- پايداري مالي ۳- سوابق شركت ۴- كيفيت ۵- كارهاي جاري ۶- منابع ۷- مديريت شركت ۸- تكنولوژي و توانائيهاي فني شركت.
همچنین «رزمي» با هدف طراحي مدل نوين پشتيباني تصميمگيري جهت ارزيابي و انتخاب پيمانكاران عمراني در مناقصهها در ايران، ۶ معيار كلي را به عنوان معيارهاي مؤثر در انتخاب پيمانكاردر نظر گرفته است، اين معيارها به شرح زير هستند :۱- قيمت پيشنهادي ۲- توان مالي ۳- تخصص و تجربه ۴- امتياز متوسط كيفيت كارها ۵- امتياز توان مديريت و تخصص ۶- امتياز پاكت فني
«حاجيزاده» در ارزيابي عملكرد پيمانكاران در تعميرات اساسي نيروگاهها، نحوه ارزيابي عملكرد ۹ شركت تعميراتي كه در تعميرات اساسي نيروگاه شهيد مفتح همدان شركت داشتهاند را بيان کرده است. وي در بخش معيارهاي تشخيص صلاحيت پيمانكاران موارد زير را اشاره ميکنند:
۱- ارزشيابي ۲-تخصص و تجربه ۳-توان مالي
«حيدري» نيز معيارهاي زير را جهت ارزيابي پيمانكاران ارايه ميکند. همچنین وي هر معيار را به زيرمعيارهايي تقسيم کرده و مورد وزندهي قرار ميدهد:
۱- معيارهاي فني ۲-معيارهاي تجربي ۳-معيارهاي مالي و اقتصادي ۴-معيارهاي مديريتي و تخصص ۵-معيارهاي ماشينآلات ۶-معيارهاي حسن سابقه
«رستگاري»، تلاش کرده تا روشي جهت ارزيابي و انتخاب پيمانكاران تعميرات و مشاوران برق و ابزار دقيق در
صنعت برق پيشنهاد کند. وي معيارهاي زير را جهت انتخاب پيمانكاران بهكار برده است:
سوابقي كه ميبايست از طريق تحقيق از كارفرمايان پروژههاي پيشين بهدست آيد:
• سوابق اخلاقي تعهدي شركت در طول پروژه.
• پايبندي به اجراي كامل مفاد قرارداد .
• توانایي كافي مالي جهت پرداخت به موقع حقوق پرسنل و ساير هزينههاي مرتبط .
• انجام بهموقع و با كيفيت پروژه.
• داشتن نيروي كافي جهت تشكيل دفتر مهندسي دركارگاه.
• داشتن كادر مناسب جهت سازماندهي كارگاه.
• داشتن ابزارآلات، ماشينآلات و ساير تجهيزات مورد نياز در پروژه.
• داشتن تجهيزات كاليبراسيون به تنوع و تعداد مورد نيازپروژه.
• سوابق اجراي موفقيتآميز پروژههاي مشابه.
• سازمان تعيين دقيق پيشرفت كار و ارايه گزارشات مختلف مورد نياز كارفرما.
• داشتن تجهيزات ويژه كارگاهي.
اطلاعاتي كه ميبايست به صورت مستقيم از پيمانكار اخذ کرد:
• نيروي انساني در ردههاي مختلف.
• سوابق اجرايي مشابه در پروژههاي قبل.
• ابزارآلات و تجهيزات ويژه نصب تجهيزات برق و ابزار دقيق.
• داراييهاي ثابت.
• تجهيزات ويژه تعمير و كاليبراسيون.
• مدارك اثبات سيستماتيك بودن گردش كار و اطلاعات در شركت پيمانكار.
شركت مخابرات استان خراسان در آييننامه تشخيص صلاحيت پيمانكاران خود، جهت ارزيابي پيمانكاران از ۳ معيار زير استفاده ميکند:
• ارزشيابي (پرسنلي، سوابق كاري و تداوم كار)
• تخصص و تجربه
• توان مالي
شركت برق منطقهاي گيلان در دستورالعمل ارزشيابي پيمانكاران، معيارهاي زير را طبق دستورالعملها و ضوابط مشخصي مورد ارزيابي قرار ميدهد:
• تجربه و سابقه اجرايي پيمانكار
• حسن سابقه در كارهاي قبلي
• توان تجهيزاتي
• توان فني و برنامهريزي
• توان مديريتي
• گواهينامههاي صلاحيت
• ظرفيت كاري
«وات» در پژوهش خود به بررسي ميزان اهميت معيارهاي انتخاب پيمانكاران ميپردازد. وي با بررسي ۹ معيار
انتخاب پيمانكاران اجرايي و انجام مطالعات آماري بر روي نتايج پرسشنامههاي توزيع شده ميان ۲۲۲ نفر از مديران اجرايي و مديران پروژه در صنايع مختلف، ميزان اهميت معيارهاي مذكور را تعيين و بررسي مينمايد.
۳ شاخص زير به ترتيب بيشترين امتياز را در اين ارزيابي به خود اختصاص دادند:
• ميزان بهرهوري در پروژههاي گذشته
• دانش و تجربه فني
• قيمت پيشنهادي در مناقصه
تاپكو در پژوهش خود به ارايه مدلي جهت ارزيابي و انتخاب پيمانكاران در بخش خدمات عمومي تركيه پرداخته
است، اين مدل شامل دو مرحله پيشارزيابي و ارزيابي اصلي پيمانكاران ميشود. وي در مرحله پيشارزيابي شاخصهاي زير را مورد بررسي قرار ميدهد.
• تخصص سازماني (ميزان سابقه اجرايي، انجام پروژههاي مشابه، توان پرسنلي، بررسي سوابق قبل)
• توانمندي انجام پروژه در زمان مقرر (حجم پروژههاي جاري، توان مالي)
همچنین وي در مرحله ارزيابي اصلي ۳ زيرمعيار زير را جهت ارزيابي پيمانكاران انتخاب کرده است: هزينه-زمان- كفيت.
انتخاب معيارهاي ارزيابي صلاحيت
همانطور كه عنوان شد هريك از محققين معيارهاي متفاوتي را جهت بررسي صلاحيت پيمانكاران مورد استفاده قراردادهاند.
جهت تطبيق معيارهاي پيشنهادي محققين با شرايط ميدان مطالعه در اين تحقيق لازم است به چند نكته مهم توجه گردد:
۱- معيارهاي فوق عموما جهت ارزيابي صلاحيت پيمانكاران در مناقصات و در سطح معاملات بزرگ طراحي شده است درحالي كه در اين تحقيق انتخاب پيمانكار در قالب استعلام و در سطح معاملات كوچك و متوسط انجام ميپذيرد.
۲- شرايط ميدان مورد تحقيق و ساختار پروژههاي اجرايي در تعيين نوع معيارها نقش اساسي دارد.
با درنظر گرفتن موارد فوق مشاهده ميشود كه معيارهاي تخصصي و تجارب فني، توان مالي و حسن سابقه اجرايي بيشترين كاربرد را در بررسيهاي محققين داشته است.
در اين تحقيق جهت انتخاب معيارهاي ارزيابي صلاحيت و استفاده از تجارب ديگر محققين و تطبيق يافتههاي علمي با شرايط ميدان مطالعه، معيارهاي جمعبندي شده، پس از بازنگري توسط محقق در قالب پرسشنامههايي با ساختار طيف ليكرت در اختيار ۲۵ نفر از متخصصين حوزه معاونت بهرهبرداري شركت برق منطقهاي فارس قرار گرفت تا ميزان اهميت و كاربري شاحصهاي مذكور را در قالب پروژههاي اين معاونت ارزيابي کنند. پس از جمعبندي نتايج پرسشنامهها، موارد مجدداً در جلسهاي با حضور متخصصين مربوطه بررسي و جمعبندي شد. درنهايت معيارهاي زير جهت ارزيابي صلاحيت پيمانكاران در اين تحقيق انتخاب شد.
معيارهاي ارزيابي عملكرد
در زمينه ارزيابي عملكرد پيمانكاران، پژوهشهاي كمتري نسبت به ارزيابي صلاحيت پيمانكاران انجام شده است. از اين ميان حاجيزاده در ارزيابي عملكرد پيمانكاران در تعميرات اساسي نيروگاهها، نحوه ارزيابي عملكرد ۹شركت تعميراتي كه در تعميرات اساسي نيروگاه شهيد مفتح همدان شركت داشتهاند را بيان کرده است. وي در مقاله خود به تقسيمبندي شركتهاي تعميراتي و حيطه وظايف هركدام، تعيين پارامترهاي ارزيابي، روش اجرا، بررسي عملكرد هر شركت و مقايسه شركتها با يكديگر پرداحته است.
معيارهاي ارزيابي عملكرد در شركت فوق بهطور خلاصه شامل موارد زير ميشود:
• داشتن تجهيزات فني مورد نياز.
• دارا بودن نيروي انساني متخصص در پروژه.
• تطابق پيشرفت كار با برنامه زمانبندي.
• انضباط سازماني و تعهد اخلاقي و قانوني پيمانكار.
• كيفيت سرويس و تعمير تجهيزات در حين پروژه.
• ميزان انطباق زمينه تخصصي شركت با كار محوله.
• استفاده از لباس و تجهيزات ايمني توسط پيمانكار.
• تكميل بهموقع تست فرمها و ارايه گزارشات.
• حضور مؤثر در جلسات و پيگيري كارها.
• نتيجه نهايي انجام كار.
همچنین «سربندي» در پژوهش خود معيارهاي زير را جهت سنجش موفقيت پروژه به روش ارزيابي عملكرد پس از انجام آنها مورد استفاده قرارداده است:
• ماهيت پروژه
• بودجه بندي
• كيفيت
• سطح دانش
• سوددهي پروژه
• زمانبندي
• رضايت بهرهبرداري
منبع: ارايه شده در بيستوششمين كنفرانس بينالمللي برق
این مطلب بدون برچسب می باشد.
دیدگاه بسته شده است.