ظهور فرهنگ پژوهش و حاکمیت دانش بر صنعت

محمدرضا عیوضی-هفته پژوهش از راه رسید اما با وجودی که برای تبیین اقدام‌های پژوهشی و تأکید بر اهمیت این امر هفته‌ای با عنوان پژوهش در کشور نامگذاری شده است و در بسیاری از مجالس و محافل علمی بر اهمیت این هفته و امر پژوهش همواره تأکید بسیار می‌شود، اما در عمل فعالیت مدیران و تخصیص […]

محمدرضا عیوضی-هفته پژوهش از راه رسید اما با وجودی که برای تبیین اقدام‌های پژوهشی و تأکید بر اهمیت این امر هفته‌ای با عنوان پژوهش در کشور نامگذاری شده است و در بسیاری از مجالس و محافل علمی بر اهمیت این هفته و امر پژوهش همواره تأکید بسیار می‌شود، اما در عمل فعالیت مدیران و تخصیص اعتبارهای اندک پژوهشی به سازمان‌ها، نهاد‌ها و مراکز تحقیقاتی و جذب نشدن اعتبارهای تخصیصی روایت متضادی از این موضوع دارد.

پژوهش یا تحقیق یک روند هوشمندانه، هوشیارانه، خلاقانه و سامانمند برای یافت، بازگویی و بازنگری پدیده‌ها، رخدادها، رفتار‌ها و انگاشته‌ها است. پژوهش همچنین برای استفاده از پدیده‌های موجود برای دست یافتن به راهکارهای عملی و فناوری‌ها به‌کار می‌رود. به‌طور معمول پژوهشگر نتایج پژوهش خود را در مجله‌های علمی ارایه می‌دهد. پژوهش در دو بعد «یافت پرسش پژوهش» و دیگر «پاسخ دادن به آن» می‌باشد.

مارتین شاتلورت تعریفی از پژوهش ارایه کرده است که حوزه وسیعی را دربر می‌گیرد. این تعریف اینگونه بیان شده است که «در گسترده‌‌ترین حوزه معنایی کلام، مفهوم پژوهش دربرگیرنده هرگونه گردآوری داده، اطلاعات و حقایق به منظور گسترش دانش بشری است.»

کرسول نیز تعریف دیگری از پژوهش، به این گونه بیان کرده است که «پژوهش فرایندی گام به گام است که به منظور جمع‌آوری، تجزیه و تحلیل اطلاعات مورد استفاده قرار می‌گیرد. هدف نهایی پژوهش افزایش ادراک از موضوع مورد بررسی است.»

بر اساس تعریف کرسول، هر پژوهش شامل ۳ گام اساسی است: طرح یک سؤال، جمع‌آوری داده‌هایی برای یافتن پاسخ به سؤال طرح شده و در نهایت ارایه پاسخی به سؤال مطرح شده.

زیربنای کاربردی کردن پژوهش‌ها نخست انجام تحقیقات دانش‌بنیان و تولید دانش است و مشکل کشور ما تا قبل از ظهور به انصاف قابل تحسین دانش‌بنیان‌ها، عدم بهره‌گیری از این دانش بود.

صنعت کشور ما متناسب با پژوهش نیست و با وجود برخی صنایع ۵۰ ساله نظیر خودروسازی اما زیرساخت این صنایع متناسب با علم روز پیش نرفته است.

بسیاری از مقالات تولیدی ایران درحالی که می‌تواند تحولاتی در بخش‌های مختلف به خصوص در صنعت کشور داشته باشد، اما مبنای علمی و دانش تولیدی آن توسط دیگر کشور‌ها بهره‌برداری می‌شود که این امر بر عدم کاربردی بودن مقالات در محیط و صنعت ایران دلالت مستقیم دارد.

هرچند به نظر می‌رسد پژوهش در کشور ما به تولید مقاله خلاصه شده است، اما باید متذکر شد که کسب مرجعیت علمی و رسیدن به جایگاه بالای تولید علم در دنیا که لازمه آن تولید دانش و مقاله به خصوص توسط دانشجویان و اعضای هیأت علمی است، به عنوان یکی از اهداف کلان نظام تعریف شده است.

در نقشه جامع کشور و سند علم و فناوری جایگاه پژوهش به خوبی دیده شده است، اما در عمل سهم پژوهش از تولید ناخالص داخلی (کالا و خدمات تولیدی که توسط اتباع داخلی و خارجی طی یکسال در کشور تولید می‌شود) تنها ۵ تا ۱۰ درصد پیش‌بینی شده است.

کارشناسان و مسؤولان امر، انزوای امر پژوهش در اولویت‌بندی‌های مدیران اجرایی را از آفات توسعه پژوهشی می‌دانند و عنوان می‌کنند: با وجود وضع قوانین و مقررات متعدد نظیر الزام اختصاص یک تا ۳ درصد از اعتبار دستگاه‌های دولتی و اجرایی به طرح‌های پژوهشی اما در برنامه‌های توسعه چهارم و پنجم این امر محقق نشد و چشم امید همگان در این عرصه به برنامه ششم توسعه است.

در این راستا می‌طلبد؛ مسؤولان اجرایی و دست‌اندرکاران امر پژوهش برنامه‌ها و کارهای پژوهشی را در اولویت برنامه‌های اجرایی خود نهادینه کنند تا آزمون و خطا در تصمیم‌سازی‌ها و برنامه‌ها را به حداقل برسانیم.

 

به گفته معاون صندوق نوآوری بیش از دو دهه است که مسأله صنعت و دانشگاه مطرح است و دفاتر ارتباط صنعت و دانشگاه تشکیل شده است. خوب است که هر چند سال یک بار آسیب‌شناسی کافی از این مسأله صورت گیرد!