فرونشست ۷٫۵ درصد از مساحت کشور

محمد قره‌داغلی -فرونشست حالا در کنار سیل و زلزله کم‌کم به یک پدیده زمین‌شناسی آشنا تبدیل شده است. پدیده‌ای که تدریجی و بی‌صدا اتفاق می‌افتد و شاید همین بی‌سر و صدا بودن آن موجب‌ شده تا کمتر مورد توجه قرار بگیرد. به گزارش مناقصه‌مزایده به نقل از منظر ژئوفیزیکی، پایین‌آمدن سطح آب‌های زیرزمینی باعث افزایش […]

محمد قره‌داغلی -فرونشست حالا در کنار سیل و زلزله کم‌کم به یک پدیده زمین‌شناسی آشنا تبدیل شده است. پدیده‌ای که تدریجی و بی‌صدا اتفاق می‌افتد و شاید همین بی‌سر و صدا بودن آن موجب‌ شده تا کمتر مورد توجه قرار بگیرد. به گزارش مناقصه‌مزایده به نقل از منظر ژئوفیزیکی، پایین‌آمدن سطح آب‌های زیرزمینی باعث افزایش تنش مؤثر در سطح خاک می‌شود که این امر کاهش حجم و تراکم لایه‌های خاک را موجب می‌شود و به تبع آن نشست هم اتفاق می‌افتد. از عوامل مؤثر در فرونشست زمین می‌توان به برداشت‌های بی‌حساب و کتاب از آب‌های زیرزمینی حفر چاه، حفر تونل برای احداث مترو‌‌ها و سد‌‌ها و… اشاره کرد اما یکی از مهم‌‌ترین مخاطرات این پدیده بحث امنیت کشاورزی و غذایی کشور است این در حالی است که فرونشست در کشورمان ۴۰ برابر میانگین جهانی است و ۴۰ میلیون نفر از جمعیت کشورمان در محدوده تحت‌تأثیر این پدیده زندگی می‌کنند. به گزارش مناقصه‌مزایده، در این باره، مهدی زارع؛ عضو هیئت علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله، گفت: حدود ۷٫۵ درصد مساحت ایران شاهد فرونشست زمین است و بخش مهمی از این مساحت، مناطق مسکونی ایران هستند. زارع؛ افزود: شواهد زیادی مبنی بر تأثیرات فعالیت‌های انسانی بر تغییر اقلیم همچون سوزاندن سوخت‌های فسیلی، کشاورزی و جنگل‌زدایی در طول نیم قرن گذشته وجود داشته است ضمن آنکه عوامل مصنوعی چون تشعشعات خورشیدی نیز در این زمینه اثرگذار است. ولی به‌طور کلی هرگز نمی‌توان تغییر اقلیم در دنیای مدرن امروزی را بدون دخالت انسان تصور کرد. وی با اشاره به وضعیت آبی ایران، اظهار کرد: میزان ورودی آب به سدهای کشور در ۹۹ روز ابتدایی سال آبی جاری (ابتدای مهر تا ۹ دی ۱۴۰۲) نسبت به مدت مشابه در سال کم بارش قبل، تقریباً برابری می‌کند ولی در همین مدت شاهد افزایش ۲۰ درصدی خروجی آب از سد‌ها به منظور تأمین آب شرب، کشاورزی، صنعت و نیازهای زیست‌محیطی بودیم. به گفته وی، در ۹۹ روز ابتدای سال آبی ۱۴۰۳-۱۴۰۲ به میزان شش میلیارد و ۵۲۰ میلیون مترمکعب خروجی آب از سدهای کشور داشتیم در حالی که این رقم در مدت مشابه سال قبل، پنج میلیارد و ۴۵۰ میلیون مترمکعب بوده است. زارع؛ خاطرنشان کرد: میانگین بارندگی سالانه در ایران تقریباً ۲۵۰ میلی‌متر است که در سال‌های بین ۹۹ تا ۱۴۰۰ به بعد حدود ۱۸۰ میلی‌متر در سال برآورد شده است. این میزان بارندگی در سراسر کشور به‌طور نابرابر توزیع شده است. این استاد حوزه زلزله‌شناسی، با تأکید بر اینکه مناطق شمالی و شمال‌غربی بیش‌ترین میزان بارش را دارند، اظهار کرد: این در حالی است که مناطق مرزی و جنوبی به‌طور قابل‌توجهی کمتر از این میزان بارش را دریافت می‌کنند. وی یادآور شد: در صورتی که باران کافی در دسترس باشد، حدود ۲۹۰ میلیارد مترمکعب در کشتزار‌ها و زمین‌‌ها دچار تبخیر و تعرق می‌شود و در مقابل در بهترین حالت حدود ۱۲۰ میلیارد مترمکعب آن در زمین جذب و در آبخوان‌‌ها ذخیره می‌شود. عضو هیئت علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله و زلزله‌شناسی، با اشاره به وضعیت برداشت آب‌های از آبخوان‌‌ها در کشور، اظهار کرد: در بیش‌ترین حالات میزان برداشت باید تا کمتر از ۵۰ درصد موجودی آب‌های زیر زمینی، محدود شود و لازم به تأکید است که استخراج آب پایدار از آب‌های زیر زمینی نباید از نرخ تجدید طبیعی آبخوان تجاوز کند ولی طبق آمار‌ها حدود ۷۸ درصد از آب‌های زیر زمینی در سال برداشت شده است که دلیل آن کمبود آب‌های ذخیره شده سطحی و نیندیشیدن جایگزین پایدار برای منابع آب است. زارع؛ با اشاره به وجود بیش از ۹۰۰ هزار چاه در ایران، گفت: به نظر می‌آید که ۴۰ درصد از این چاه‌ها غیرمجاز هستند یعنی بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار چاه غیر مجاز، افزود: در ایران حدود ۱۳ میلیون هکتار اراضی قابل کشت داریم که از این میزان هشت میلیون هکتار آن به کشت آبی و پنج میلیون هکتار آن به کشت دیم اختصاص دارد؛ به عبارت دیگر ۹۰ درصد از کشاورزی ایران روی زمین‌های کشت آبی و ۱۰درصد روی اراضی دیم انجام می‌شود. به گفته وی، حدود ۴۱ میلیارد مترمکعب برای چاه‌های مجاز پروانه صادر شده که از این چاه‌ها آب برداشته شود و حدود ۱۰ میلیارد مترمکعب نیز سالانه به صورت غیرمجاز برداشت می‌شود. زارع؛ ادامه داد: به همین دلیل در سه سال اخیر چندین منطقه جدید فرونشست زمین در ایران شناسایی شده است. سالانه ۲۰ میلیارد مترمکعب آب از منابع طبیعی و آب‌های زیر زمینی برداشت می‌شود و در صورت ادامه این روند تا ۳۰ سال آینده اثری از کشاورزی در اطراف رشته کوه زاگرس باقی نمی‌ماند. عضو هیئت علمی پژوهشگاه زلزله، شهر تاریخی اصفهان را از جمله مناطقی دانست که درگیر بحران فرونشست زمین قرار دارد و گفت: شهر تاریخی اصفهان با فرونشست زمین مواجه بوده و آثار و زیرساخت‌های میراث فرهنگی آن از محدوده مرکزی شهر تا شمال آن و به ویژه پیرامون فرودگاه اصفهان، ورزشگاه نقش جهان و شاهین شهر در شمال اصفهان را تحت‌تأثیر قرار داده است. وی افزود: حدود ۷.۵ درصد مساحت ایران شاهد فرونشست زمین است و بخش مهمی از این مساحت، مناطق مسکونی ایران هستند و به نظر می‌رسد که اگر با همین روند پیش برویم شاهد فرونشست گسترده‌تر خواهیم بود. زارع؛ گفت: ارزیابی‌‌ها نشان می‌دهد حدود شش درصد از مناطق ایران مسکونی و مناطق قابل سکونت در ایران حدود ۱۵ درصد از مساحت کشور برآورد شده است. بعضی برآورد‌ها فقط سه درصد از مساحت کشور را با کیفیت بالا برای سکونت ارزیابی می‌کنند.