تجربیات کنیا در زمینه ایجاد بورس کالا- قسمت اول

 

نویسنده: توماس.ن.باراسا

توماس.ن. باراسا، متخصص بازاریابی کشاورزی و امنیت غذایی بازار مشترک جنوب و شرق آفریقا مینویسد: راه‌اندازی بورس کالای کشاورزی کنیا یکی از اقدامات مهم بخش خصوصی بود که در بازاریابی کشاورزی این کشور نقش مهمی ایفا کرده است.

مقدمه

اهمیت کشاورزی در اقتصاد کنیا همچون بسیاری از کشورهای در حال توسعه، کشاورزی هنوز بخش اصلی اقتصاد کنیاست. این

بخش بیشترین درصد درآمدهای جاری دولت و تولید مواد خام صنعتی را به خود اختصاص داده است و ۷۷ درصد از فرصت‌های شغلی جمعیت کشور را ایجاد کرده است.

در کنیا، رابطه مثبت مستقیمی بین رشد بخش کشاورزی و رشد کل اقتصاد وجود دارد. به نظر می‌رسد هر گاه بخش کشاورزی عملکرد مناسبی داشته، اقتصاد کشور نیز از عملکرد خوبی برخوردار بوده است.

وضعیت کلی بخش کشاورزی در کنیا

آن‌چه در ذیل ذکر گردیده است ویژگی‌های وضعیت کلی محصولات و بازاریابی کالاهای کشاورزی و امنیت غذایی در کنیا است:

·      بیش از ۵۰ درصد از جمعیت کشور از امنیت غذایی برخوردار نیستند.

·      ضعف نظام توزیع داخلی و عدم ایجاد پیوندهای مستحکم میان مناط ق دارای مازاد و کسری.

·      وابستگی به کشاورزی دیم، به مازاد و کسری ادواری منجر می‌شود. این امر بی‌ثباتی در تولید و عرضه را در پی دارد و به دلیل ضعف امکانات انبارسازی، به عرضه بیش از حد در دوره‌های اوج تولید می‌انجامد.

·      میزان ناچیز انبارسازی، فرآوری محصولات کشاورزی و ارزش افزوده.

·      بهره‌وری کم که به دلیل ضعف استفاده از منابع بوده و منجر به برداشت کم، درآمدهای پایین، بروز فقر، و کاهش میزان سرمایه‌گذاری در مزارع می‌شود.

·      محصولات نقدی اصلی شامل قهوه، چای، سبزیجات، و نیشکر می‌باشد.

·      محصول خوراکی اصلی ذرت بوده و سایر محصولات شامل برنج، گندم، و سیب زمینی می‌باشد. بسیاری از محصولات سنتی نیز کشت می‌شوند که از جمله می‌توان به کاساوا، ذرت خوشه‌ای، ارزن و سبزیجات محلی مختلف اشاره کرد.

·      دسترسی به منابع برای تولیدات کشاورزی از قبیل زمین، اعتبار، نهاده‌ها و توسعه آن‌‌ها از اصلی‌‌ترین عواملی هستند که محدودکننده رشد تولیدات کشاورزی می‌باشند.

·      بازاریابی محصولات اصلی، تا زمان اجرای برنامه‌های تعدیل ساختار در اواسط دهه ۱۹۸۰ در انحصار دولت بود. هنوز هم در زمینه برخی کالاها، کنترل‌های دولتی چشمگیری وجود دارد که روند توسعه بورس‌های کالا را با کندی مواجه ساخته است.

بورس‌های کالای کنیا: بورس کالاهای کشاورزی کنیا

بورس کالاهای کشاورزی کنیا یکی از بنگاه‌های اقتصادی بخش خصوصی است که از سال ۱۹۹۴ در کنیا فعالیت می‌کرده است. این بورس از ابتکارات مهم بخش خصوصی بود و به بازاریابی محصولات کشاورزی کشور، به‌ویژه به کشاورزان خرده‌پا به دو شیوه کمک کرده است:

·      متصل ساختن خریداران و فروشندگان کالاهای کشاورزی.

·      تأمینا طلاعات بازار برای فعالان تجاری در زیر بخش‌ها.

بورس کالاهای کشاورزی کنیا با مشارکت یک شرکت تلفن همراه خدمتی ارایه نموده که بواسطه آن دسترسی به قیمت‌های روزانه محصولات کشاورزی، پیام‌های آموزشی، و حتی فرصت فروش یا ارایه پیش نهاد قیمت از طریق فن‌آوری پیام کوتاه را برای فعالان بازار فراهم آورده است. مراکز اطلاعات بازار روستایی مکمل این ابتکار است. این مراکز در اصل مراکز معاملات روستایی هستند که با بهره‌گیری از یک سیستم اطلاعات الکترونیک، امکان برقراری ارتباط با خریداران مناطق مختلف جهان را برای کشاورزان خرده‌پای منطقه فراهم می‌آورد.

بورس کالاهای کشاورزی کنیا سیستمی را ایجاد کرده است تا داده‌ها گردآوری شده و در یک پایگاه اطلاعاتی الکترونیکی قرار گیرند و بدین ترتیب به‌کاربران اجازه می‌دهد به آخرین اطلاعات بازار دسترسی داشته باشند. ایجاد ارتباط میان تولیدکنندگان و خریداران و تأمین اطلاعات بازاریابی توسط این بورس، در بهبود بازاریابی محصولات کشاورزی کنیا، که نظام اقتصادی آزاد آن حمایت دولت از بازاریابی را به شدت کاهش داده، نقش مهی ایفا نموده است. با این حال توسعه سریع بورس کالاهای کشاورزی کنیا با چالش‌های متعددی روبروست که در زیر به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود.

الزامات توسعه موفقیت‌آمیز بورس‌های کالا در کنیا

بهبود بهره‌وری کشاورزی

افزایش حجم محصولات قابل معامله با افزایش توانایی کشاورزان در تولید بیشتر. یکی از مشکلات اصلی، دسترسی محدود فقرا به منابع تولید، از جمله فن‌آوری‌های مناسب است که این امرکاهش بهره‌وری را در پی دارد. این مسأله دلایل متعددی دارد که از جمله می‌توان به کاهش سرمایه‌گذاری عمومی در بخش کشاورزی از جمله آموزش، خدمات دامپزشکی، پژوهش، اعتبارات و امکانات زیر بنایی، و عدم دسترسی به زمین و ابزارهای زراعی یا مکانیزاسیون مناسب اشاره کرد. در کنیا، استفاده از منابع اصلی به‌ویژه کود و بذر با کیفیت کاهش چشمگیری یافته است. این امر سبب گردیده است تا در مورد همه فراورده‌های اصلی کشاورزی و دامی، شکاف بین مزارع و پژوهش‌هایی که درباره برداشت محصولات انجام می‌گیرد، افزایش یابد. پیام‌های آموزشی اغلب با مشکلات کشاورزان هم‌خوانی ندارند و بنابراین نیازهای آن‌ها را برآورده نمی‌کنند. از سوی دیگر بهره‌برداری از پتانسیل آبیاری کشور، به‌ویژه برای کشاورزان خرده‌پا به صورت محدود انجام می‌شود.

کمک به کشاورزان برای دسترسی به فن‌آوری مناسب برای افزایش بهره‌وری و ارزش افزوده مزرعه. این مسأله شامل انتشار یافته‌های پژوهشی در جزوه‌های ساده برای مطالعه گروهی کشاورزان، و سرمایه‌گذاری در زمینه شیوه‌های جدید و ابتکاری در جهت کمک به کشاورزان فقیر برای دستیابی به خدمات بیشتر است. بورس‌های کالا خود می‌توانند نقش مهم تأمین پیام‌های آموزشی را نیز ایفا نمایند و توانایی استفاده کشاورزان از اطلاعات بازاریابی را افزایش دهند.

بررسی قوانین و سیاست‌های اجاره زمین به منظور افزایش دسترسی فقرا و کشاورزان فاقد زمین به زمین‌های کشاورزی، به‌ویژه زنان که تولیدکننده بخش عمده‌ای از محصولات کشاورزی هستند.

رفع مشکلات موجود در بخش محصولات نقدی به‌ویژه چای و قهوه، و احیای بخش‌های ورشکسته از قبیل محصولات پنبه و دانه‌های روغنی به منظور افزایش فرصت‌های کسب درآمد، که افزایش حجم معاملات بورس کالاهای کشاورزی را در پی دارد. بورس‌های کالا باید در اصلاح سیاست‌های کشاورزی که با هدف احیای کشاورزی انجام می‌شود مشارکت فعال داشته باشند. از جمله می‌توان به فرایندهای برنامه‌ریزی برای نوسازی کشاورزی در اوگاندا و راهبرد احیای کشاورزی کنیا اشاره کرد.

بازاریابی

فعالیت‌های بورس‌های کالاهای کشاورزی در کنیا با محدودیت‌های زیادی روبه‌روست که با شرایط کلی بازاریابی ارتباط دارند. برای مثال این بورس‌ها با فقر زیرساخت‌های روستایی دست به گریبانند که به افزایش هزینه‌های بازاریابی و حمل و نقل منجر شده است.

فقدان منابع مالی برای سرمایه‌گذاری در زمینه امکانات زیربنایی از قبیل انبار، و تغییرات غیرقابل پیش‌بینی سیاست‌های دولت که تردیدهای بسیاری را ایجاد می‌نماید (از قبیل ممنوعیت‌های ناگهانی واردات/صادرات) برخی از مشکلات دیگر هستند. نرخ بالای بهره بانک‌های تجاری و فقدان تأسیسات انبار قابل استفاده به‌ویژه سردخانه برای محصولات کشاورزی فاسدشدنی، ا ز دیگر موانع توسعه بورس‌های کالاهای کشاورزی هستند.

دولت باید برای افزایش حجم معاملات کالاهای کشاورزی از طریق بورس اقدامات مختلفی را انجام دهد:

·      کمک به بهبود زیرساخت‌های بازاریابی از قبیل مکان‌های نگهداری دام، جاده، کشتارگاه، و تأسیسات انبارسازی محصولات کشاورزی/شیر در مناطق روستایی، به دلیل محدودیت امکانات انبارداری بورس‌های کالای موجود.

·      کمک به سازماندهی کشاورزان به منظور ایجاد توانایی مشارکت فعالانه و تشکیل گروه‌های همکاری قدرتمند در ساختارهای ویژه بازاریابی از قبیل بورس‌های کالاهای کشاورزی وبرنامه‌های تأمین اعتبار مناطق روستایی.

·      تأمین اعتبارات معاملات کالاهای کشاورزی به دلیل عدم تمایل بانک‌های تجاری به انجام این سرمایه‌گذاری‌ها، و همچنین تشویق تشکیل بانک‌های روستایی.

·      پشتیبانی از تشکیل گروه‌های بازاریابی توسط کشاورزان به منظور سرمایه‌گذاری مشترک در تولید و بهره‌مندی از اقتصاد مقیاس، و برقراری ارتباط با بورس‌های کالا.

فرآوری محصولات کشاورزی

اکثر محصولات کشاورزی در شکل اولیه خود حجیم بوده و لذا هزینه حمل و نقل بسیار بالایی دارند و این امر سودآوری بازاریابی آن‌ها را محدود می‌نماید. علاوه بر این، معامله محصولات اولیه بدون ارزش افزوده سبب می‌گردد که فروش محصولات کشاورزی که ذاتاً کما رزش هستند، سود خوبی نداشته باشد. موفقیت پایدار بورس‌های کالا، نیازمند مشارکت کشاورزان، دولت و بخش خصوصی در فراوری کالاهای کشاورزی است.

کاربرد و هزینه سیستم‌های مخابراتی مدرن

 

فعالیت مناسب بورس‌های کالاهای کشاورزی بدون دسترسی به خدمات مخابراتی قابل اتکا و ارزان امکان پذیر نیست. با وجود این، بسیاری از مشتریان، به‌ویژه مشتریانی همچون کشاورزان خرده‌پا که در مناطق دورافتاده زندگی می‌کنند به چنین خدماتی دسترسی ندارند.ا گرچه هزینه تلفن همراه در حال کاهش است، ولی هنوز اکثر مردم مناطق روستایی که تولید بخش عمده محصولات کشاورزی را بر عهده دارند، توان استفاده از این فن‌آوری را ندارند. همچنین شیوه‌های ارتباطی دیگر از قبیل استفاده از اینترنت نیز هنوز به مناطق روستایی راه نیافته‌اند.