ناصر بهزادفر-اکوتوریسم یا بوم‌گردشگری یا طبیعت گردی، گونه‌ای از گردشگری است که در آن گردشگران برای دیدار از مناطق طبیعی نامسکون و دست‌نخورده جهان سفر می‌کنند و به تماشای گیاهان و پرندگان و ماهی‌ها و دیگر جانوران می‌پردازند. البته در اکوتوریسم صرفاً دیدار مطرح نیست بلکه آموزش محیط زیست و نفع رسانی به جوامع […]
ناصر بهزادفر-اکوتوریسم یا بوم‌گردشگری یا طبیعت گردی، گونه‌ای از گردشگری است که در آن گردشگران برای دیدار از مناطق طبیعی نامسکون و دست‌نخورده جهان سفر می‌کنند و به تماشای گیاهان و پرندگان و ماهی‌ها و دیگر جانوران می‌پردازند.
البته در اکوتوریسم صرفاً دیدار مطرح نیست بلکه آموزش محیط زیست و نفع رسانی به جوامع محلی و غیره ضروری و واجب است.
به گزارش مناقصه مزایده، به این‌گونه از گردشگران که به دیدار از بوم سامانه و طبیعت زنده می‌پردازند، نام اکوتوریست یا بوم گردشگر داده شده است. بسیاری از کشور‌ها بخش هنگفتی از درآمد خود را از بوم گردشگران خارجی تأمین می‌کنند. در ایران توسط فرهنگستان معادل طبیعت گردی نام گذاری شده است که با توجه به ظهور ژئوتوریسم در چند دهه اخیر در ایران و جهان این واژه با معادل‌سازی طبیعت‌گردی صحیح نخواهد بود و بهتر است اکوتوریسم را معادل بوم گردشگری نامید.
اصلی‌‌ترین فعالیت اکوتوریسم بر پایه طبیعت زنده می‌باشد که بنا به تعریف سفری است مسؤولانه به مناطقی طبیعی که حافظ محیط زیست بوده و باعث بهبود کیفیت زندگی مردم محلی گردد. طبیعت‌گردی حداقل آسیب را به طبیعت و فرهنگ منطقه وارد می‌کند.
به تعریفی دیگر، اکوتوریسم یا بوم گردشگری نوعی از گردشگری است که ریشه‌های آن به طبیعت و محیط‌های باز گسترش یافته است. نخستین مسافرانی که حدود نیم قرن پیش سرنگیتی در آفریقا را بازدید کردند، و یا ماجراجویانی که در هیمالیا کوهپیمایی کردند را می‌توان نخستین اکوتوریستها برشمرد.
انجمن بین‌المللی اکوتوریسم (TIES) نیز در تعریف اکوتوریسم می‌گوید: «بوم گردشگری سفری مسؤولانه به مناطق طبیعی است که در آن محیط زیست حفظ و بر رفاه مردم محلی تأکید شود.»
اکوتوریست گردشگری است که با توجه به مسایل زیست‌محیطی و علاقه‌مندی به طبیعت وارد یک محیط بکر طبیعی و یا یک جامعه روستایی می‌شود. او به اصولی پایبند است که لزوم ماندگاری و پایداری شرایط موجود را در پی خواهد داشت. به دنبال ورود اکوتوریست به یک منطقه، اثرات بسیاری بر محیط پیرامونی گذاشته می‌شود. یکی از مهم‌ترین نتایج آن ایجاد اشتغال برای ساکنان بومی منطقه و کسب درآمد برای آنان است که از این طریق آنان ترغیب به حفظ محیط زیست، آداب و رسوم و آن‌چه برای گردشگران جذاب می‌باشد، می‌شوند. به این طریق اکوتوریسم می‌تواند در حفظ و پایداری محیط‌زیست طبیعی و انسانی تأثیرگذار باشد. البته اکوتوریسم می‌تواند تأثیرات منفی را نیز در پی داشته باشد که باید با ملاحظات و برنامه‌ریزی درست از آنان پرهیز کرد.
توجه به اصول و قوانین اکوتوریسم و همچنین علاقه‌مندی به طبیعت و حفظ محیط پیرامونی باعث تداوم و بقای گنجینه‌‌ها و میراث‌های طبیعی و انسانی خواهد شد و توسعه پایدار را در پی خواهد داشت. گردشگری که ضمن پاسخ به نیازهای نسل امروز نیازهای نسل آتی را نیز مورد توجه قرار می‌دهد و سبب بهبود فرصت‌های موجود برای نسل‌های بعدی می‌شود. به گواهی بیش‌تر صاحب نظران پرداختن به فعالیت‌های اکوتوریستی را می‌توان در زمره بهترین روش‌های اقتصادی بهره‌برداری پایدار از طبیعت در نظر گرفت. گونه‌ای از بهره‌برداری که متضمن حفظ امانت محیط‌زیست برای نسل‌های آینده می‌باشد.
گونه‌های مختلف اکوتوریسم
گونه‌های مختلف طبیعت‌گردی عبارتند از گردش آبی و ساحلی، کوهنوردی، غارنوردی، بیابان‌گردی، دامنه‌نوردی، مردم‌شناسی، طبیعت درمانی، گردشگری روستایی، گردشگری عشایری، ژئوتوریسم، بیابان‌گردی، گردشگری نجومی، کوهنوردی، غارنوردی، سنگ‌نوردی، یخ‌نوردی، دره‌نوردی، طبیعت‌گردی با دوچرخه، اسکی، غواصی، آب‌درمانی، پرنده نگری، رفتینگ، بازدید از حیات وحش، با این‌که زمین گردشگری گونه مستقلی از صنعت گردشگری است و زیر شاخه بوم گردشگری محسوب نمی‌شود اما در مواردی جاذبه‌های اکوتوریسم با ژئوتوریسم در تداخلند ولی در فعالیت‌های اکوتوریسمی، آموزش همگانی زمین‌شناسی و ژئومورفولوژی مورد نظر نمی‌باشد و از این رو توجه خاص به طبیعت زنده و جاذبه‌های آن است.
تاریخچه اکوتوریسم
پیرامون واژه اکوتوریسم و سابقه کاربرد آن اظهارنظرهای متفاوتی صورت گرفته است. برخی صاحب‌نظران سابقه کاربرد چنین واژه‌ای را در اواخر دهه ۱۹۸۰ ذکر کرده‌اند. اما در تمام متون مرتبط Ceballos-Lascurain به عنوان نخستین کسی آمده است که این واژه را به‌کار برده است. برابر تعریف او، بوم گردشگری مسافرتی است که به منظور مطالعه، تحسین، ستایش و کسب لذت از سیمای طبیعی و مشاهده گیاهان و جانوران و آشنایی با ویژگی‌های فرهنگی جوامع محلی در گذشته و حال صورت می‌گیرد.
برخی سابقه اکوتوریسم را به زمانی دورتر و به Hetzer نسبت می‌دهند. و معتقدند که او این واژه را در دهه ۱۹۶۰ برای تشریح روابط متقابل گردشگری، محیط زیست و ویژگی‌های فرهنگی، استفاده کرده است. به اعتقاد Hetzer، مفهوم بوم گردشگری در واکنش به رویه‌های نامناسب و منفی توسعه و نادیده گرفتن ملاحظات زیست‌محیطی، شکل گرفته است. و سابقه آن به اواخر دهه ۶۰، یعنی زمانی که کارشناسان نسبت به برداشت بی‌رویه از منابع نگران بودند، باز می‌گردد.
رشد صنعت اکوتوریسم
امروزه طبیعت‌گردی در میان گونه‌های مختلف گردشگری از جایگاه ویژه و رشد قابل توجهی برخوردار است و در ۲۰ ساله اخیر شاهد گسترش سریع فعالیت‌های اکوتوریسم در سراسر جهان بوده‌ایم و انتظار می‌رود بر شدت این گسترش نیز افزوده شود.
به لحاظ تأثیر بالقوه زیادی که اکوتوریسم در زمینه محافظت از محیط طبیعی و در اقتصاد بسیاری از کشور‌ها دارد، سازمان ملل متحد تصمیم گرفت که سال ۲۰۰۲ میلادی را به عنوان سال بین‌المللی اکوتوریسم اعلام کند و کمیسیون توسعه پایدار این سازمان (UNEP) و سازمان جهانی گردشگری را موظف به انجام فعالیت‌هایی در این سال ساخت. هدف از این کار، مرور مجدد تجربیات گذشته در زمینه بوم گردشگری، تشخیص و ترویج انواع اکوتوریسم که در آنها از اکوسیستم‌های در معرض خطر حفاظت می‌شود، تقسیم فوائد حاصل از فعالیت‌ها با جوامع محلی و احترام به فرهنگ‌های بومی است.
طبق برآورد سازمان جهانی کشاورزی نیز، رشد بوم گردشگری در دهه حاضر ۱۰ تا ۳۰ درصد خواهد بود. در وضع موجود شمار طبیعت‌گردان ۷ درصد کل مسافران جهان است که پیش‌بینی می‌شود در دهه آینده این رقم به ۲۰ درصد برسد. بنابراین اکوتوریسم از آینده‌ای پررونق و درخشان برخوردار است که مزایای فراوانی برای جهانیان دارد. محیط ارزش ذاتی دارد و این ارزش مهم تر از آن است که دارایی صنعت گردشگری محسوب شود. نباید منافع بلند مدت و حفاظت از محیط را فدای ملاحظات کوتاه مدت کرد. همان‌طوری که در اصل ۳ بیانیه ریو آمده است «حق توسعه باید به نحوی اعمال شود که متساویاً نیازهای نسل کنونی و نسل‌های آینده را در زمینه توسعه و حفظ محیط‌زیست برآورده سازد». از این رو گردشگری پایدار باید با سیاست مشخص و مدونی به اجرا درآید تا بتواند حرکت امید بخشی را در توسعه همه‌جانبه فضاهای جغرافیایی تضمین کند. گردشگری پایدار برای کارایی بالاتر در این زمینه دارای اصولی می‌باشد که هماهنگ کننده اهداف و راهکارهای عملی می‌باشد.
قابلیت‌های ایران در طبیعت گردی
کشور ایران سرزمینی بسیار متنوع است که عوامل گوناگون جغرافیایی و اقلیمی در تنوع و غنای طبیعت آن تأثیرگذار بوده‌اند. بر همین اساس سازمان‌های جهانی کشور ما را در ردیف پنجمین کشور به لحاظ ظرفیت و توان جاذبه‌های طبیعی قرارداده‌اند. در ایران مناطقی از کویر با گودی ۲۶ متر پایین تر از سطح دریا تا کوه‌ها و ارتفاعات سر به فلک کشیده‌ای به بلندی ۵۶۱۰ متر از سطح دریا وجود دارد. کشوری که میزان بارندگی سالانه در آن از صفر در کویر مرکزی تا ۲هزار میلی متر در حاشیه دریای خزر نوسان دارد. سرزمینی که می‌توان در آن جنگل‌های انبوه و کویرهای خشک و بی‌آب و علف را یک‌جا به نظاره نشست. کشوری که بیش از ۸۰۰ کیلومتر در شمال و ۱۶۰۰ کیلومتر در جنوب کرانه آبی و ساحلی دارد. سرزمینی که اختلاف دمای مناطق مختلف آن از ۳۵- درجه در مناطق سردسیر تا نزدیک به ۵۰ درجه در تابستان‌های گرم اهواز و آبادان است. وجود ۱۰ پارک ملی، ۴۷ منطقه حفاظت شده، ۲۶ پناهگاه زنده حیات وحش، ۱۴۸ گونه پستاندار، ۴۹۵ گونه پرنده، بیش از ۷هزار گونه گیاهی، در حدود ۳۲۵ گونه آبزی، با ۹۳درصد ذخیره ماهیان خاویاری جهان، ۱۹ موزه منابع طبیعی، ۵اثر طبیعی ملی، ۲هزار چشمه معدنی که تنها بر روی ۳۵۰مورد آن مطالعات لازم انجام شده است، بزرگ‌‌ترین دریاچه شور جهان(دریاچه ارومیه)، یکی از بزرگ‌‌ترین دریاچه‌های آب شیرین دنیا(دریاچه هامون)، بهترین پیست‌های اسکی دنیا با بیش از ۷ ماه پوشش برفی قابل استفاده، خوش آب و هوا‌ترین سواحل دنیا در جنوب دریای خزر، جزایر و سواحل بی‌نظیر جنوب با آب و هوای بسیار مطلوب در فصل زمستان، بیابان‌ها و پهنه‌های وسیع کویری(دشت کویر و لوت)، گرم‌‌ترین نقطه دنیا در دل کویر، غارهای متنوع و بی‌نظیر مانند غار علی صدر در همدان، تالاب‌ها، رودخانه‌ها و دریاچه‌ها، (وجود ۵۰دریاچه در داخل کشور که از میان آنها ۱۸ دریاچه به عنوان یکی از ۵۹ ذخیره زیست کره زمین شناخته شده است.) جنگل‌های انبوه و متراکم، کوه‌ها و ارتفاعات سر به فلک کشیده، داشتن ۳۰ قله مرتفع تر از بلند‌ترین قله‌های اروپا و آمریکا همه و همه تنها بخشی از جاذبه‌های طبیعی بی‌نظیر این کشور پهناور است.
مزیت‌ها و محدودیت‌های اکوتوریسم در ایران
گرچه نام ایران در ردیف ۵ کشور برتر دنیا به لحاظ جاذبه‌های طبیعی قرار گرفته است ولی متأسفانه در فهرست ۱۰۰ کشور اول جهان از نظر تعداد گردشگر و درآمد حاصل از گردشگری نامی از کشورمان به چشم نمی‌خورد. سقایی در این زمینه می‌گوید: سهم گردشگری ایران در تولید ناخالص ملی در حدود ۰٫۰۷ درصد و درآمد هر فرد ایرانی از صنعت گردشگری تنها ۲٫۵ دلار است در حالی که در کشوری مثل یونان ۴۶درصد تولید ناخالص ملی متعلق به گردشگری و سهم هر یونانی از این صنعت پردرآمد سالانه ۳۷٫۵دلار است.
وی می‌افزاید: این نمونه و هزاران نمونه از این قبیل بیانگر این واقعیت تلخ است که کشور ما با وجود برخورداری از مواهب بی‌نظیر طبیعی هنوز جایگاه واقعی خود را در گردشگری و به خصوص طبیعت گردی که گزینه شاخص بخش گردشگری است و می‌تواند ظرفیت‌های بالقوه طبیعی ما را به سرمایه‌های بالفعل تبدیل کند به دست نیاورده است. وی ادامه می‌دهد: بررسی جغرافیایی طبیعی ایران و نیز امکان نسبی هر کدام از جاذبه‌های اکوتوریستی قابل سرمایه‌گذاری در کشور ما بیانگر آن است که اکوتوریسم در ایران یک منبع اقتصادی کم نظیر و بسیار مستعد و البته ر‌ها شده است. این استاد دانشگاه یکی از کارکردهای مهم اکوتوریسم را ایجاد بستری مناسب برای توسعه متوازن در سطح کشور می‌داند و می‌افزاید: از آن جا که اکوتوریستها به‌طور عمده با انگیزه‌های خاصی غیر از تماس با جوامع شهری سفر می‌کنند، توزیع منطقی و متوازن فرصت‌ها و منابع از دستاوردهای توسعه اکوتوریسم در کشور خواهد بود. وی ادامه می‌دهد: یکی دیگر از مزیت‌های گسترش اکوتوریسم در ایران نبود محدودیت‌های اجتماعی و اخلاقی در ارتباط با این شاخه گردشگری نسبت به شاخه‌های خاص گردشگری است. از طرف دیگر محور قراردادن اکوتوریسم در ایران با روند کلی گردشگری در جهان نیز همراه بوده است و اصولاً با مزیت‌های نسبی جاذبه‌های گردشگری در ایران انطباق افزون‌تری دارد. در عین حال وی اذعان می‌کند: در شرایط حاضر با توجه به شفاف نبودن رویکردهای اساسی برای توسعه گردشگری در کشور و نیز نبود آمار و اطلاعات زیر بنایی لازم ترسیم چشم انداز درازمدت ممکن نیست و اگرچه براساس پیش‌بینی‌های سازمان جهانی گردشگری، در سال ۲۰۲۰ حتی پایین‌‌ترین کشور‌ها در فهرست کشورهای گردشگرپذیر بیش از ۲۰ میلیارد دلار درآمد خواهند داشت و هم چنین درآمد کشورهای گردشگرپذیر (در فهرست ۲۰ کشور اول) در این سال ۵۰ میلیارد دلار خواهد بود و به عبارت دیگر سهم واقعی ایران بر مبنای جاذبه‌های طبیعی و فرهنگی باید حداقل همین رقم ۵۰ میلیارد دلار باشد ولی روند و رویکرد مجموعه مرتبط در امر گردشگری در کشور چنین چیزی را نشان نمی‌دهد، البته این بدان معنا نیست که تحقق چنین درآمدی در سال ۲۰۲۰ میلادی رویایی دست نیافتنی است بلکه آن چه مشخص است این که توان بالقوه کشور ما در دستیابی به چنین جایگاهی بسیار بالاست و حتی می‌توان چشم‌اندازهایی فراتر از این تصور کرد ولی آن چه اکنون در نگاه و عملکرد مسؤولان، تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیران عرصه گردشگری کشور به چشم می‌آید حکایت از فردایی نه چندان بهتر از امروز دارد. مگر این که چشم‌ها را بشوییم و جور دیگر ببینیم.
پایداری طبیعت در گرو رفتار مسؤولانه ما
یک کارشناس گردشگری در این باره می‌گوید: هر گشت و گذاری در طبیعت، «طبیعت گردی» به معنای استاندارد و علمی آن محسوب نمی‌شود. وی می‌افزاید: متأسفانه برخی افرادی که به دل طبیعت می‌روند نه تنها برای حفظ محیط زیست کاری نمی‌کنند بلکه بیش‌تر فعالیت‌های آنها سبب تخریب و صدمه به محیط‌زیست می‌شود. چنان که با ورود و خروج آنها به یک منطقه، گاه صدمات جبران ناپذیری به طبیعت وارد می‌شود.
راستگو ادامه می‌دهد: سازمان‌های مسؤول در این زمینه باید با کمک رسانه‌ها و صدا و سیما فرهنگ‌سازی کنند تا اکنون که در آغاز راه هستیم و خوشبختانه هر روز بر تعداد علاقه‌مندان به طبیعت گردی اضافه می‌شود، مردم با اصول اولیه رفتار با محیط زیست و طبیعت بیش‌تر آشنا شوند تا کم‌تر شاهد تخریب و صدمه به محیط اطرافمان باشیم.
قاسمی کارشناس مسایل اجتماعی در این باره می‌گوید: رفتارهای اجتماعی ما در سال‌های اخیر متأسفانه دستخوش تغییراتی از جمله خودخواهی و افزون طلبی شدید شده است. وی می‌افزاید: فرهنگ غنی کشور ما که متأثر از تمدن ایرانی و اسلامی این سرزمین است آموزه‌های فراوانی برای تعامل صحیح انسان با طبیعت دارد به‌طوری که نوعی تقدس نسبت به طبیعت که آفریده خدای بزرگ است در این آموزه‌ها وجود دارد. وی ادامه می‌دهد: به لحاظ رفتار اجتماعی باید قبل از استفاده از هر پدیده یا فن‌آوری، ابتدا فرهنگ استفاده از آن را فرا گیریم. مشکل این است که قبل از این که بدانیم وسیله‌ای چون تلفن همراه یا رایانه برای چه افرادی و به چه منظوری کاربرد دارد همگی این وسایل را داریم و حالا با مشکلات زیادی روبه‌رو هستیم. در مورد طبیعت‌گردی نیز وضع به همین منوال پیش می‌رود یعنی ما فکر می‌کنیم گشت‌و‌گذار در طبیعت یعنی این که یک روز تعطیل به منطقه‌ای خوش آب و هوا در دشت یا کوهستان برویم و با کندن شاخه‌ها و درختان آتشی تهیه و غذایی درست کنیم. بعد هم با به جا گذاشتن کلی زباله و آشغال آنجا را ترک کنیم. در حالی که به‌طور قطع هدف از گردشگری طبیعت این نیست.
کاظم پور مدیر یکی از آژانس‌های طبیعت گردی در این باره می‌گوید: باید برای سفر به طبیعت برنامه داشت و ضوابط را رعایت کرد. وی می‌افزاید: اگر طبیعت گردی در قالب تورهای یک یا چند روزه برنامه‌ریزی شود و حتی اشخاص موظف شوند که حداقل برای حفاظت مناطق خاص که تخریب آنها صدمات شدید برای محیط‌زیست به همراه دارد آموزش‌های لازم را ببینند و ملزم به رعایت ضوابط و مقررات باشند هم محیط زیست حفظ می‌شود و هم زندگی مردم محلی کم‌تر دچار اختلال خواهد شد.
این مطلب بدون برچسب می باشد.
دیدگاه بسته شده است.