چرا خانه اسکیمو‌‌ها مدور است؟

چرا خانه اسکیمو‌‌ها مدور است؟

یکی از مناطق بسیار دشوار برای زندگی، قطب شمال و سرزمین‌های پوشیده از یخ و برف محسوب می‌شود. در بسیاری از فیلم‌‌ها و کارتون‌‌ها با خانه‌های ویژه‌ای که با نام ایگلو شناخته می‌شوند، برخورد داشته‌ایم.

به گزارش سینا‌پرس، خانه‌های مناطق قطبی؛ ایگلو Igloo نام دارند. البته امروزه در معنای لغوی کلمه ایگلو تنها به خانه‌های قطبی اطلاق نمی‌شود و به نوعی از ساخت و ساز تبدیل شده است که می‌توان آن را با هر مصالحی ساخت و در سطح دنیا یک نوع سرگرمی خانگی تا روشی برای ساخت بناهایی ویژه را به خود اختصاص داده است و خانه‌های قطبی که مصالح اصلی آن‌‌ها از برف تشکیل شده باشد در اصطلاح دقیق‌تر به نام « ایگلو ویجایت » شناخته می‌شوند. درحال حاضر مشهور‌‌‌ترین نقاطی که در دنیای امروز از این سبک خانه‌سازی استفاده می‌کنند را می‌توان قسمت‌هایی در مرکز و شمال کانادا و گرینلند دانست.

در این شرایط و با توجه به عدم استفاده از ستون، امکان مسقف کردن فضاهای معماری تقریباً غیرممکن است و از سوی دیگر انتخاب شکل دایره، سبب شده است تا وزن و نیروی سقف و دیوار‌‌ها که در این سبک معماری یکی هستند؛ به صورت منظم تقسیم شده و همچنین نوع مدور بودن بنا میزان مقاومت آن در برابر باد‌های شدید قطبی را کم کرده و اجازه می‌دهد تا باد به راحتی از طرفین خانه عبور کند. موضوع بسیار مهم دیگر، میزان بارش شدید برف در قطب است که اگر سقف بنا به هر شکل دیگری باشد؛ میزان حجم و وزن برف انباشته شده روی سقف خانه؛ آن را تخریب خواهد کرد.

سرمای طاقت‌فرسای مناطق قطبی سبب شکل‌گیری نخستین خانه‌های موسوم به ایگلو شد، این خانه‌ها با بدنه اصلی از جنس استخوان وال پوشیده شده بودند و به این ترتیب ساختار مستحکمی به عنوان سرپناه به وجود آمده بود ولی با این وجود همچنان این خانه‌ها از سرما جلوگیری نمی‌کردند، در قطب روشن کردن آتش نیز درون خانه‌ها غیرممکن بود زیرا علاوه بر نبود چوب و مواد سوختی، حرارت آتش می‌توانست به مشکلی دیگر بدل شود و در طولانی‌مدت موجب آب شدن لایه‌های سطحی برف شده و خانه را تخریب کند.

در ابتدا باید توجه داشت که معماری هر منطقه از جهان متأثر از مصالح و مواد اولیه‌ای است که در اختیار مردم آن سرزمین قرار دارد. به همین دلیل است که در همه جای جهان شاهد هستیم که از دیرباز، در سرزمین‌های جنگلی، معماری مبتنی بر چوب، در دشت‌‌ها و بیابان‌های، استفاده از خشت و در مناطق کوهستانی، سنگ به عنوان اصلی‌‌‌ترین مصالح به‌کار رفته در معماری حضور دارد. در این میان اما سرزمین‌های قطبی دارای ساختار منحصر به فرد و ویژه‌ای هستند.

مردم ساکن قطب نه به درخت و چوب دسترسی دارند و نه می‌توانند با استفاده از خاک، اقدام به ساخت خشت و آجر کرده و نه مانند مردم مناطق کوهستانی به منابع سنگ دسترسی دارند. معماری این مناطق با تکیه بر تنها ماده در دسترس اسکیمو‌‌ها یعنی استفاده از برف و یخ شکل گرفته است.

مردم مناطق قطبی از دیرباز با استفاده از یخ و برف فراوانی که در اختیار داشتند، اقدام به ساخت سرپناه و خانه‌هایی کردند که آن‌‌ها را از سرمای کشنده و غیرقابل تحمل مناطق قطبی نجات دهد. آن‌‌ها رفته‌رفته و با تکرار این کار و بالارفتن تجربه معماری با استفاده از قطعات یخ و برف، موفق به ساخت خانه‌هایی شدند که حرارت داخل آن برای زندگی مناسب بوده و به این ترتیب خانه‌ها با لایه‌ای از برف پوشیده شدند و با استفاده از یک اصل فیزیکی ساده، عایقی بسیار عالی برای زندگی در سرمای طاقت‌فرسای قطب به وجود آمد، به صورت کلی یکی از ساده‌‌‌ترین و در عین حال کارآمد‌‌‌ترین عایق‌های حرارتی را می‌توان هوا دانست، حتی لایه‌های کامپوزیت سقفی که امروزه به عنوان عایق حرارتی به‌کار می‌روند نیز در حقیقت از هوا استفاده می‌کند. برف به عوان یک ماده متخلخل به خوبی هوا را در لایه‌های خود نگاه می‌دارند و همین موضوع نیز موجب می‌شود تا هوای سرد در عبور از لایه‌های هوای محبوس در میان برف به تدریج متوقف شود، به این ترتیب در شرایطی که سرمای باور نکردنی و طاقت فرسای ۴۵ درجه سانتی‌گراد زیر صفر در فضای محیط جان انسان را به خطر می‌اندازد، ساکنین قطب می‌توانند از هوای بسیار مطلوب نسبت به دمای محیط بین منفی ۷ درجه تا مثبت ۱۶ درجه سانتی‌گراد در محیط داخلی ایگلو بهره‌مند شوند که در نوع خود شگفت‌انگیز است، دیگر نکته جالب اینجاست که منبع حرارتی این خانه‌های قطبی تنها بدن خود انسان است و این تعدیل حرارتی با کمک عایق بسیار عالی و طبیعی برف و حرارت بدن انسان شکل خواهد گرفت.

انواع خانه‌های قطبی:

ایگلو در مدل‌های متنوعی ساخته می‌شود که هر یک دارای مشخصاتی ویژه هستند و هر کدام از این دسته‌ها برای مقصود خاصی به‌کار می‌روند، ساده‌‌‌ترین سبک ساخت ایگلو به ایگلوهای کوچک و یا ایگلوهای شکاری مربوط می‌شوند، این دسته از ایگلو‌‌ها در حقیقت نوعی سرپناه موقت محسوب می‌شوند که برای مدت‌زمان کوتاهی قابل استفاده هستند، این دسته از خانه‌های قطبی تنها دو تا ۳ شب قابل استفاده خواهند بود و معمولاً در دوران شکار و توسط شکارچیان قطبی ساخته می‌شوند، این شکارچیان به صورت کلی این خانه‌ها را روی سطح باز دریای یخ‌زده و روی لایه‌های یخی می‌سازند تا به شکارگاه نزدیک باشند و زمان را برای طی مسیر از دست ندهند. دومین سبک از ایگلو به اندازه متوسط ساخته می‌شوند و اقامتگاه نیمه دائمی محسوب می‌گردند، براساس ابعاد یاد شده این خانه‌ها برای زندگی توسط یک یا دو خانواده تهیه می‌شوند و شامل یک اتاق نسبتاً باز است، این دسته از خانه‌های قطبی در گروه‌های چندتایی ساخته می‌شوند تا تشکیل دهکده‌هایی کوچک را بدهند و زندگی جمعی را برای اسکیمو‌‌ها آسان‌تر کند آخرین نوع از خانه‌های قطبی ایگلوهای بزرگ هستند، این دست از خانه‌ها معمولاً به دو بخش کلی تقسیم می‌شوند که یکی به صورت موقتی و دیگر به صورت اقامتگاه دائمی مورد استفاده قرار می‌گیرند، به صورت مرسوم بیش از ۵ اتاق در یک ایگلو بزرگ طراحی می‌شود تا جمعیتی بالاتر از ۲۰ نفر را در خود جای دهد و زندگی اجتماعی را برای اسکیمو‌‌ها آسان‌تر کند، دیگر راه ساخت این سبک از خانه‌های قطبی ساختن ایگلوهای کوچک در کنار هم و سرانجام ساخت یک ایگلوی بزرگ روی تمامی آن‌هاست که موجب می‌شود تا هر یک از ایگلو‌‌ها با تونل به یکدیگر متصل باشند و همگی از یک خروجی استفاده کنند، به این ترتیب گرما به صورت مفیدتری حفظ خواهد شد و اسکیمو‌‌ها به راحتی در چنین محیطی قادر هستند تا مراسم مذهبی و جشن خود را برگزار کنند.

خانه‌های قطبی چگونه ساخته می‌شوند؟

نحوه ساخت یک ایگلو در حقیقت بسیار ساده‌تر از آنچه به نظر می‌رسد خواهد بود، این خانه‌ها با یک پایه گرد با یک قسمت خالی برای خروجی شکل می‌گیرند که قطر آن بنا به ارتفاع مورد نظر تنظیم می‌شود، این حلقه به صورتی کار خواهد شد که از یک طرف و با ضخیم بودن لایه‌های یخ شروع شده و به تدریج آجرهای بنا کوچک‌تر می‌شوند تا حرکت حلقوی این بنا به تدریج ارتفاع بگیرد، نکته مهم در قراردادن آجر‌‌ها این است که هر لایه از آجر با زاویه اندکی نسبت به لایه زیرین گذاشته می‌شود تا در نهایت شکل کروی بنا به وجود آمده و به راحتی قابل استفاده باشد. در برخی از ایگلو‌‌ها پنجره نیز به‌کار می‌رود، این پنجره‌ها معمولاً از تکه‌های یخ شفاف ساخته می‌شوند تا نور را به داخل محیط هدایت کند، دیگر نکته مهم در ساخت یک ایگلو این است که قسمت قرارگیری ورودی خانه بایستی پیش از ساخت عمق بیش‌تری نسبت به قسمت مقابل خود داشته باشد که همین امر موجب قرار‌گیری ورودی در عمق پایین‌تر از سطح عادی زمین خواهد شد، این موضوع موجب ایجاد یک تونل هلالی مانند خواهد شد که به پایین رفته و سپس بالا می‌آید و همین ساختار نیز در عایق بودن خانه کمک خواهد کرد و همچنین جلوی ورود بادهای قطبی به خانه را خواهد گرفت.

چرا ایگلو‌‌ها مدور هستند؟

طبیعتاً در سرزمین‌های یخ‌زده قطبی امکان استفاده از ستون، دیوارهای قائم و پی وجود ندارد و اسکیمو‌‌ها مجبورند خانه‌های خود را روی سطح یخ‌زده زمین بنا کنند. در این شرایط و با توجه به عدم استفاده از ستون، امکان مسقف کردن فضاهای معماری تقریباً غیرممکن است و از سوی دیگر انتخاب شکل دایره، سبب شده است تا وزن و نیروی سقف و دیوار‌‌ها که در این سبک معماری یکی هستند؛ به صورت منظم تقسیم شده و همچنین نوع مدور بودن بنا میزان مقاومت آن در برابر باد‌های شدید قطبی را کم کرده و اجازه می‌دهد تا باد به راحتی از طرفین خانه عبور کند. موضوع بسیار مهم دیگر، میزان بارش شدید برف در قطب است که اگر سقف بنا به هر شکل دیگری باشد؛ میزان حجم و وزن برف انباشته شده روی سقف خانه؛ آن را تخریب خواهد کرد.

از سوی دیگر فرم گنبدی شکل در سازه‌های معماری دارای استحکام بسیار زیادی بوده و با توجه به قطعات یخ در دسترس اسکیموها، ساخت آن آسان است. در حقیقت خانه‌های اسکیموها؛ گنبدهایی هستند که روی زمین ساخته می‌شوند.

 

گردآوری و ترجمه گزارش: احسان محمدحسینی