مدیریت قراردادهای بین‌المللی طرح‌های عمرانی«با توجه خاص به مدیریت دعاوی»

مدیریت قراردادهای بین‌المللی طرح‌های عمرانی«با توجه خاص به مدیریت دعاوی»

 

حسن صادقی

عزیز رضایی خلیل‌آبادی

سیدعظیم حسینی

 

قسمت نخست این مقاله در شماره ۲۰۶۷ از نظر شما گذشت، قسمت پایانی این مقاله را با شما خوانندگان ارجمند پی می‌گیریم.

۲-تنظیم قرارداد

به‌طورکلی مرحله تنظیم قرارداد از لحاظ حقوقی دارای اهمیت خاصی می‌باشد.

زیرا در این مرحله تعهدات طرفین نسبت به یکدیگر کاملاً مشخص می‌شود و پس از امضای آنان جنبه حقوقی و قانونی پیدا می‌کند. لذا در این قسمت نکات و مسایل حقوقی که توجه به آنها در تنظیم قراردادهای بین‌المللی لازم می‌باشد را مورد بررسی قرار می‌دهیم، اعم این موارد عبارتند از:

۱-۲)زبان حقوقی قرارداد

به‌طورکلی اصطلاحاتی که در متن قرارداد به کار می‌رود از لحاظ حقوقی مفهوم خاصی را بیان می‌کنند. علاوه بر این بسیاری از این اصطلاحات از لحاظ معانی مشابه یکدیگر می‌باشند و اما از لحاظ حقوقی نسبت به یکدیگر متمایز هستند. این موضوع خصوصاً در متون قراردادهای بین‌المللی که به زبان خارجی می‌باشند از اهمیت بیش‌تری برخوردار هستند. لذا تنظیم این قراردادها حتی‌الامکان باید توسط متخصصینی که با اصطلاحات حقوقی داخلی و خارجی آشنایی کامل دارند انجام گیرد. علاوه بر این در این قراردادها معمولاً یکی از مفاد اولیه در مورد تعاریف و مفاهیم می‌باشد که در آن کلیه اصطلاحات و عناوینی که در قرارداد به کار می‌رود به طور کامل و دقیق تعریف می‌شود. به طورکلی این اصطلاحات معمولاً بیانگر یکی از موارد زیر می‌باشند.

*شخصیت‌های حقوقی(Contractor,Owner,Affiljate)

*عملیات حقوقی(Approval. Termination,Suspension,…)

*عملیات تجاری(Delivery,Transit, FOB,CIF)

*عملیات فنی(Completion,Finalization,…)

*رقام خاص(Contract Price, Contract Time)

*واحدها(Day,Month,Year,Ton,…)

*زمان‌های خاص(Commencement Date, Effective Date,…)

*مکان‌های خاص (Site, Zone,…)

*اسناد(Contract, Contract Documents, Drawwing,…)

*اصطلاحات عام(Project,Plant,Work,…)

*اصطلاحات خاص(Lump Sum, Battery Limits,…)

۲-۲ مشخصات طرفین قرارداد

در قراردادهای بین‌المللی نام و نشانی و مشخصات قانونی طرفین قرارداد باید ذکر شود. در مورد شرکت خارجی این مشخصات باید براساس مدارک قانونی باشد که به تأیید مراجع ذی‌صلاح در کشور متبوع وی رسیده و توسط سفارت ایران در آن کشور نیز گواهی شده باشد. علاوه بر این نام کامل و مشخصات دقیق نمایندگان طرفین برای امضای قرارداد به همراه شماره و تاریخ و نام صادرکننده اعتبارنامه آنان ذکر شود. لازم به ذکر است که نماینده شرکت خارجی باید نماینده تام‌الاختیار این شرکت باشد.

۳-۲)مدت و برنامه زمان‌بندی قرارداد

مدت قرارداد باید به طور دقیق برحسب واحد زمانی قرارداد و با ذکر تاریخ تنفیذ قرارداد قید شود. علاوه بر این قسمت شرایط تمدید مدت قرارداد نیز باید ذکر شود.

در این قسمت معمولاً برنامه زمان‌بندی کلی پروژه نیز قرارداده می‌شود که در آن تاریخ شروع و اتمام و مسیر بحرانی و Mile Stoneهای اصلی باید مشخص شود.

۵-۲)قیمت قرارداد و نحوه پرداخت

در قراردادهای بین‌المللی قیمت کل قرارداد باید با ذکر نوع آن به حروف و عدد و به تفکیک مبالغ ارزی و ریالی ذکر شود. علاوه بر این قیمت‌های مربوط به هر بخش از قرارداد باید به صورت جداگانه و به تفکیک ارزی و ریالی ذکر شود. لازم به ذکر است که ارز مورد قرارداد با توافق طرفین و با کسب نظر از اداره نظارت بر ارز و بانک مرکزی تعیین خواهد شد. علاوه بر این برنامه زمانی پرداخت‌ها نیز باید ذکر شود. روش‌های مختلفی در زمان‌بندی پرداخت‌های قراردادهای وجود دارد که از جمله می‌توان به روش پیش‌پرداخت و روش پرداخت یکجا و روش پرداخت برحسب پیشرفت اشاره کرد که در بسیاری از قراردادهای عمرانی ترکیبی از این روش‌ها به کار می‌رود.

پرداخت‌های کارفرما باید به صورتی باشد که باعث تضعیف مالی پیمانکار و در نتیجه بروز اشکال در روند اجرای پروژه نشود.

نکته دیگری که در مورد پرداخت‌ها باید مشخص شود نحوه پرداخت ریالی و ارزی می‌باشد. پرداخت‌های ریالی به روش‌های معمول داخلی انجام می‌گیرد. پرداخت‌های ارزی معمولاً به روش اعتبار اسنادی (LC) انجام می‌گیرد اما در مواردی می‌تواند با کسب نظر بانک مرکزی از طریق حواله ارزی نیز انجام گیرد.

۶-۲)شرایط تحول

در قراردادهای بین‌المللی عمرانی شرایط تحویل بخش‌های مختلف موضوع قرارداد توسط پیمانکار به کارفرما باید به طور دقیق قید شود. به عنوان مثال شرایط تحویل در مورد تجهیزات و ماشین‌آلاتی که در خارج از کشور ساخته می‌شود شامل تاریخ تحویل، محل تحویل، نحوه حمل، اسناد حمل، روش‌های تست و بازرسی و اسناد مربوط به آن می‌باشد. در مورد بخش‌هایی از کار که در داخل کشور ساخته یا نصب می‌شوند این شرایط شامل مکاتبات مربوط به درخواست تحویل، هیأت تحویل و بازرسی، روش‌های انجام تست و بازرسی و دیگر اعمال حقوقی مربوط به آن می‌باشد.

۷-۲)ضمانتنامه

در هنگام تنظیم قرارداد باید توجه داشت که ضمانتنامه توسط بانک یا مؤسسه اعتباری مورد تائید سیستم بانکی ایران و به ارز مورد قرارداد صادر شده و کاملاً بدون قید و شرط باشد. در متن ضمانتنامه باید شماره و موضوع قرارداد ذکر شود. علاوه بر این در متن ضمانتنامه باید ذکر شود که تمدید و ضبط و ابطال ضمانتنامه به درخواست کتبی و یا از طریق تلکس یا تلگراف رمزدار طرف ایرانی و یا بانک کارگزار طرف ایرانی امکان‌پذیر است. در قرارداد نیز باید مشخصات ضمانتنامه و مدت تضمین قید شود.

۸-۲)مالیات

قوانین مالیاتی مربوط به شرکت‌های خارجی باید مورد توجه قرار گیرد. در هنگام تنظیم قراردادهای پیمانکاری با شرکت‌های خارجی توجه به نکات زیر در مورد مالیات لازم می‌باشد و در متن قرارداد نیز باید ذکر شود.

-کلیه مالیات‌های قانونی متغلق به قرارداد برعهده پیمانکار می‌باشد.

-کسر این مالیات‌ها برعهده کارفرمای ایرانی می‌باشد که از هر پرداخت به پیمانکار کسر می‌شود.

–مالیات‌های کسر شده توسط کارفرما علی‌الحساب تلقی می‌شود و پرداخت مالیات قطعی سالیانه برعهده خود پیمانکار خواهد بود.

-کارفرما پس از عقد قرارداد باید نسخه‌ای از آن را برای محاسبه مالیات قطعی پیمانکار به حوزه مالیات محل تسلیم کند.

۹-۲)بیمه

انواع بیمه‌های مرسوم در قراردادهای بین‌المللی عمرانی به دو دسته تقسیم می‌شود. مالیات ناشی از شکل حقوقی فعالیت و مالیات قرارداد(درآمد). در هنگام تنظیم قرارداد هر یک از بیمه‌ها باید با ذکر مبلغ و مدت بیمه، شرایط تمدید بیمه و مشخصات مؤسسه بیمه‌گر در قرارداد قید شود. این بیمه‌ها معمولاً توسط پیمانکار و به هزینه کارفرما انجام می‌شود. علاوه بر این در قراردادهای بین‌المللی عمرانی نوع دیگری از بیمه نیز رایج می‌باشد که بیمه تمام خطر نامیده می‌شود. این بیمه توسط کارفرما و به هزینه وی انجام می‌گیرد و به موجب آن کارفرما خود و کلیه اشخاص حقوقی که به نحوی با قرارداد مرتبط می‌باشند (پیمانکار، پیمانکاران جزء، تهیه‌کنندگان و…) را در مقابل حوادث قوه قاهره(فورس ماژور) بیمه می‌کند.

۱۰-۲)حق واگذاری کار

در قراردادهای پیمانکاری با شرکت‌های خارجی، مشابه آنچه که در مورد قراردادهای داخلی اعمال می‌شود، پیمانکار حق واگذاری کار را به صورت یکجا به پیمانکاران دیگر ندارد. علاوه بر این واگذاری بخش‌هایی از کار به پیمانکاران تنها با تائید کارفرما مجاز می‌باشد. در قراردادهای بین‌المللی معمولاً کارفرما قید می‌کند که انتخاب پیمانکاران و تهیه‌کنندگان الزاماً باید از لیست شرکت‌های مورد تائید وی که ضمیمه قرارداد می‌باشد، صورت گیرد. علاوه بر این در قرارداد باید قید شود که پیمانکار اصلی مسؤولیت اعمال کلیه پیمانکاران جزء را برعهده دارد.

۱۱-۲)جریمه تأخیر

در قرارداد باید نحوه محاسبه جریمه تأخیر در انتهای هر بخش از پروژه و حداکثر جریمه قابل اعمال قید شود. این جریمه معمولاً به صورت درصدی از کل مبلغ قرارداد به ازای هر واحد زمانی تأخیر در بخش‌های مختلف پروژه می‌باشد.

۱۲-۲)تغییرات

یکی از نکات مهم در تنظیم قراردادهای عمرانی پیش‌بینی تغییرات در زمان اجرای قرارداد می‌باشد که میزان مجاز و نحوه درخواست آن باید در قرارداد قید شود. در قراردادهای بین‌المللی با توجه به این‌که معمولاً از نوع E.P.C وLump Sum می‌باشند و میزان مجاز این تغییرات محدود می‌باشد. نکته‌ای که باید به آن توجه داشت و تأثیر این تغییرات بر مدت زمان قرارداد و مبلغ قرارداد و نحوه در نظر گرفتن آن در قرارداد می‌باشد، به همین علت معمولاً در قرارداد قید می‌شود که پیمانکار پس از دریافت دستور تغییرات از سوی کارفرما، باید در ظرف مدت زمان محدودی درخواست خود برای تغییر مدت و یا مبلغ قرارداد را به همراه دلایل خود به کارفرما ارایه دهد. در صورتی‌که این تغییرات مورد توافق کارفرما قرار گیرد مدت و مبلغ قرارداد تغییر می‌کند و در غیر این‌صورت پیمانکار موظف به اعمال تغییرات با همان شرایط است.

۱۳-۲)حل اختلاف

به‌طور کلی روش‌هایی که معمولاً در قرارداد برای حل اختلاف در نظر گرفته می‌شوند دو روش مذاکره و داوری می‌باشند. داوری معمولاً به یکی از روش‌های در قرارداد قید می‌شود:

-انتخاب داور واحد (شخص حقیقی یا حقوقی)

-انتخاب داوران اختصاصی (شخص حقیقی یا حقوقی)

-انتخاب داوران اختصاصی و سرداور (اشخاص حقیقی و حقوقی)

-انتخاب هیأت داوری

-ارجاع داوری به دادگاه

۱۴-۲)فورس ماژور

منظور از فورس ماژور حوادثی مانند جنگ، بیماری‌های همگانی، قحطی، زلزله، سیل، آتش‌سوزی، انقلاب و اعتصابات همگانی است که انجام تعهد موضوع قرارداد را به طوری غیرممکن می‌سازد که هیچیک از طرفین قادر به رفع آن نیستند. در این ماده از قرارداد ذکر می‌شود که در صورت بروز هر یک از حوادث فوق طرفین حق هیچ‌گونه ادعایی نسبت به یکدیگر نخواهند داشت. علاوه بر این طرفین باید متعهد شوند که بروز حالت فورس‌ماژور دلیل بر فسخ یک‌طرفه قرارداد توسط یکی از طرفین نیست. پس از برطرف شدن حالت فورس‌ماژور مدت زمان لازم برای برگرداندن پروژه به حالت اولیه به زمان قرارداد اضافه می‌گردد. در صورتی‌که شرایط فورس‌ماژور بیش از مدت‌زمان معینی که در قرارداد ذکر می‌شود به طول انجامد، طرفین بنا بر مذاکره و توافق می‌توانند تصمیم دیگری اتخاذ نمایند.

۱۵-۲) فسخ و تعلیق

در این قسمت شرایطی را که هر یک از طرفین به موجب آن حق فسخ قرارداد را خواهند داشت معین می‌شود. این شرایط در مورد کارفرما معمولاً تأخیرات بیش از حد پیمانکار در تحویل بخش‌هایی از پروژه می‌باشد. علاوه بر این در قرارداد معمولاً ذکر می‌شود که فسخ قرارداد دلیل بر عدم اقامه دعاوی توسط هر یک از طرفین نیست.

۱۶-۲)ضمائم قرارداد

به‌طور‌کلی مجموعه قرارداد و ضمائم قرارداد تشکیل‌دهنده اسناد قرارداد می‌باشند. ضمائم قرارداد از نظر حقوقی و قانونی معادل قرارداد و جزء لاینفک آن به شمار می‌روند. کلیه این ضمائم باید به امضای طرفین قرارداد برسد و در متن قرارداد نیز مشخص شود.

۳-مدیریت دعاوی

همزمان با پیچیده‌تر شدن راهکارهای ممکن برای اجرای پروژه‌های عمرانی مسایل بسیاری مطرح می‌شود که در برخی از موارد اثرات آنها در طول اجرای طرح کاملاً مشخص نیست. بسیاری از تغییرات مورد نیاز در حین انجام عملیات اجرایی شناسایی می‌شوند زیرا کارفرما در این زمان براساس نتایج حاصل از بررسی مراحل مختلف سیستم برنامه‌ریزی شده قادر است نیازها و انتظارات خود را به طور دقیق تعریف کند.

با شناسایی امکانات سیستم برنامه‌ریزی شده، نیاز به فعالیت‌های جدید با تغییر فعالیت‌های موردنظر و یا در صورت وجود خطر عدم انجام تقاضاهای تعریف شده، تقاضاهای دیگر مطرح می‌شوند. این امر باعث تغییراتی در حین انجام می‌شود که ممکن است اجرای کل طرح را نیز متأثر سازد.

برای این‌که بتوان در رابطه با موارد فوق، راهکارهای مناسبی انتخاب و اجرا نمود، لازم است زمینه مناسبی از طریق محتوای قرارداد برای آن فراهم شود. یکی از فعالیت‌های مهم در این زمینه اعمال مدیریت تغییرات است.

به‌طور‌کلی می‌توان مهم‌ترین عوامل بروز اختلافات و  دعاوی در قراردادهای عمرانی را به ترتیب زیر تقسیم کرد:

-انتخاب نوع قرارداد

-مطالعات اولیه ناقص

-اشتباهات و نواقص طراحی

-عدم درک صحیح از مفاد قرارداد

-تغییرات

-تأخیرات

زمینه اعمال هرگونه فعالیت مرتبط با مدیریت دعاوی در چارچوب قرارداد فی‌مابین می‌باشد.

مدیریت دعاوی شامل اقدامات زیر می‌باشد:

-شناسایی فعال و به موقع موارد دعاوی

-اعمال بهینه دعاوی

-جلوگیری و مقابله با اعمال دعاوی

وظایف مدیریت دعاوی در مراحل مختلف اجرای طرح را می‌توان به ۳ بخش اصلی تقسیم کرد:

-پیشگیری

-شناسایی

-پیگیری

پیشگیری از بروز دعاوی

پیشگیری از ادعا شامل اقداماتی است که از اولین تماس با کارفرما تا زمان عقد قرارداد با آن انجام می‌پذیرد یعنی:

-طراحی مفاد پیمان

-مدیریت فعال عوامل محیطی

-تجزیه و تحلیل سیستماتیک ریسک

-سازماندهی صحیح و شفاف پروژه

-تدوین برنامه‌های واقع‌گرایانه زمانبندی و اجرای پروژه

از دیدگاه حقوقی:لحاظ نمودن مواد مهم حقوقی در پیمان‌ها (قراردادها)

این امر به‌ عنوان مثال برای محدود نمودن ریسک‌های موجود امری بسیار ضروری است. لذا نیاز مبرم به طراحی و فرموله کردن صحیح مفاد پیمان می‌باشد.

از دیدگاه اجتماعی: توجه به شرایط خاص محیطی و ریسک‌های مربوطه

مدیریت پروژه:اطمینان از این‌که توافق‌های اصولی معین(مانند نقشه‌های پروژه، سازماندهی، جریان منظم اطلاعات) موجود می‌باشند.

*فرم‌های پیمان شامل مفادی که در عمل بازدهی مناسبی داشته‌اند، مورد استفاده قرار می‌گیرند که در مدارک پیمان موجود می‌باشند.

*تعریف مکانیزم‌های اطلاع‌رسانی، کنترل و تطبیق (انعطاف‌پذیری)در قرارداد.

*به استفاده از زبان‌های خارجی برای تهیه متن قرارداد باید به عنوان یک فاکتور ریسک توجه خاصی کرد.

*استفاده به‌موقع و کامل از کارشناسان حقوقی(توجه دقیق به نقش آنها، نباید یک نقش فرمالیته برای آنها در نظر گرفت.)

*انتقال مسؤولیت‌های خود به طرف دیگر قرارداد.

*همچنین موارد زیر را می‌توان مدنظر قرار داد:

–تعیین دقیق طرفین قرارداد

–تعیین دقیق موضوع پیمان

–تعیین دقیق و کنترل مجازات‌های لحاظ شده در پیمان و چگونگی دریافت خسارت

–چگونگی فرموله کردن مطالب در مدارک پیمان (کوتاه‌ و مفید)

–کنترل مطالب تدوین شده در مدارک پیمان توسط کارشناسان یا افراد ثالث متخصص

-جهت تعیین دقیق خدمات موضوع پیمان پرداختن به جزییات از اهمیت خاصی برخوردار است.

-عدم ارایه جزییات اصولی طرح اجباراً باعث ایجاد نکات نامفهوم و فهم اشتباه نکات موجود می‌شود؛ به ترتیبی که در طول اجرای پروژه هر کدام از طرفین قرارداد می‌تواند به نفع خود آن‌را تفسیر کند (اثربخشی این امر برای طرفین قرارداد بستگی به توانایی‌های افراد مسؤول در تیم‌های طرفین در استفاده از نکته مزبور دارد.)

-ولی از یک طرف دیگر گاهی تعیین جزییات زیاد و دقیق در مرحله پیشنهاد و بخصوص در مراحل اولیه یک پروژه باعث صرف کار زیاد و ایجاد هزینه‌های سنگینی می‌شود که دیگر توجیه‌پذیر نیست.

-در چنین شرایط دشواری می‌توان نکات (یا ضوابط) زیر را در رابطه با تعریف خدمات موضوع پیمان مدنظر قرار داد:

۱٫تعیین حدود پرداختن به جزییات براساس شاخص‌های:

-خدمات جدید(تعریف مسایل جدید مطرح)

-وضعیت کارفرما و پیمان

-وجود عوامل محیطی پیچیده و ریسک‌های مربوطه.

۲٫استفاده از تعاریف موجود خدمات موضوع پیمان از طرفی حجم کار و هزینه‌های مربوط به تعریف خدمات را کاهش داده و از طرف دیگر بهره‌گیری از تجارب موجود را ممکن می‌سازد.

۳٫از تعاریف منفی در تعیین خدمات موضوع پیمان نیز استفاده کنید تا موارد نامفهوم را تا حد امکان محدود کنید(مثلاً خدمات موضوع این پیمان موارد زیر را شامل نمی‌شوند…)

شناسایی و پیگیری موارد دعاوی

اولین قدم در مرحله شناسایی و پیگیری، تعریف ساختار دعاوی است که شامل موارد زیر است:

–جمع‌بندی موضوعات دعاوی و بررسی درخواست‌های ممکن مربوطه

–بررسی و تعیین موارد لحاظ شده در قرارداد در رابطه با تغییرات موردنظر

–ارایه وضعیت قانونی دعاوی

–تعریف تأثیرات مربوطه(ارایه خدمات بیش‌تر، هزینه‌ها، زمانبندی)

–تعریف درخواست‌های ممکن براساس بررسی انجام شده (مالی، مواد و مصالح، زمانبندی)

–تعیین زمان ارایه عکس‌العمل طرفین قرارداد، اقدامات ممکن در صورت عدم عکس‌العمل آنها.

–مستندسازی تغییرات

درصورت مرحله شناسایی ادعاها می‌توان دو مورد زیر را از هم متمایز کرد:

۱٫دعاوی پیمانکار

۲٫دعاوی طرفین دیگر قرارداد بر علیه پیمانکار (دعاوی دیگران)

در رابطه با دعاوی طرفین دیگر قرارداد برعلیه پیمانکار باید به موارد زیر توجه کرد:

-تغییرات مربوط به خدمات تعیین‌شده در پیمان

– عدم انجام خدمات مطابق با برنامه زمانبندی(تأخیر)

– خدمات کم‌تر از حجم تعیین‌شده یا ارایه خدمات دیگر

-انصراف از پیمان

-عدم ارایه صحیح خدمات

-جبران خسارات

-خسارات ناشی از محصول

-جهت جلوگیری از ادعاهای دیگران یا حداقل برخورد فعال و مؤثر با آن، اقدامات زیر باید مدنظر قرار گیرند:

-مطمئن شوید که تیم مسؤول پروژه شناخت صحیح از مفاد پیمان و تغییرات ممکن داشته باشند.

-موارد نامفهوم را به موقع شناسایی کنید، موضوع را بررسی و مسایل مربوطه را مشخص کرده و ثبت کنید.(مستندسازی)

-چگونگی اعمال تغییرات را مشخص کنید (تا حد امکان در چارچوب قرارداد)

-کنترل فعال پروژه

-بررسی دائم، اطمینان از اجرای صحیح مفاد پیمان(توسط افراد خودی و طرفین دیگر قرارداد)

-مدیریت دعاوی همواره در برنامه روزانه جلسات هماهنگی پروژه مطرح باشد.

-مکاتبات طرف قرارداد را بررسی کنید و با توجه به موارد دعاوی، عکس‌العمل نشان داده یا پاسخ دهید(بخصوص درخواست‌ها، شکایات، درخواست تغییرات و غیره)

-به رفتار و اظهارات طرف قرارداد در رابطه با موارد ممکن دعاوی توجه خاص نشان دهید و آنها را آنالیز کنید.

-همه حوادث تغییرات یا موارد خاص را ثبت کنید.

-تصمیمات، درخواست تغییرات و مدارک مهم دیگر را حتماً کتباً مورد تائید قرار دهید.

-نظر به اهمیت موضوع و اعمال صحیح فعالیت‌های موردنیاز چک‌لیست‌هایی تهیه شده و در اختیار افراد مسؤول قرار می‌گیرد.

نتیجه‌گیری

پروژه‌های زیربنایی در هر کشوری شریان‌های توسعه و پیشرفت اقتصادی آن کشور محسوب می‌شوند.

با توجه به این‌که منابع مالی داخلی کشور ما ایران جوابگوی هزینه‌های اجرایی پروژه‌های زیربنایی و عمرانی نمی‌باشد؛ بنابراین به ناچار باید تمامی توجه خود را جهت جذب سرمایه‌های خارجی معطوف کنیم.

در همین راستا مدیران و تصمیم‌گیران باید فنون مربوط به سیستم‌های نوین ساخت و ساز و نیز تهیه قراردادهای مطرح در این برهه را به خوبی فراگرفته و در اجرای بهینه آن بکوشند.

یکی از مهم‌ترین بخش‌های مدیریت پروژه‌های بین‌المللی عمرانی، مدیریت قراردادها و به ویژه مسایل حقوقی این‌گونه قراردادها می‌باشد.

بدیهی است چنانچه تدابیر لازم فنی و حقوقی در زمان تهیه قراردادها از قبل اندیشیده شود، بالطبع در آینده از بروز بسیاری از مشکلات و ادعاهای پیش‌بینی نشده جلوگیری خواهد شد.

در مقاله حاضر سعی در بیان نکات مهم و اساسی حقوقی در عقد قراردادهای پروژه‌های عمرانی داشته‌ایم.

با عنایت به گستردگی این میزان جا دارد مدیران و مهندسین اجرایی با توجه به تمامی جهات فنی و اجرایی و تجربی تلاش خود را در جهت شناسایی نکات مطرح نشده بسیاری دیگر معطوف دارند.

 منبع: کتاب مستندات علمی – حرفه‌ای نظام اجرای پروژه‌ها   (جلد سوم)