افزایش ۴برابری ذخایر عناصر نادر خاکی در ایران

کرباسیان در آستانه دهه فجر خبر داد

افزایش ۴برابری ذخایر عناصر نادر خاکی در ایران

گروه معدن‌وزمین – امروزه عناصر نادر خاکی برای بسیاری از فناوری‌های نوین ضروری هستند. از جمله این فناوری‌ها و بخش‌های مورد استفاده می‌توان به صنایع الکترونیک مصرف‌کننده، کامپیوتر‌ها و شبکه‌ها، ارتباطات، انرژی‌های پاک، حمل‌ونقل پیشرفته، مراقبت‌های بهداشتی و درمانی، انجام ملاحظات زیست‌محیطی و احیای آسیب‌های وارد شده به این بخش، اقدامات دفاعی و نظامی و بسیاری دیگر از حوزه‌ها اشاره کرد. این عناصر کمک می‌کنند که بسیاری از صنایع بتوانند ضمن عملکرد مناسب از کاهش وزن، کاهش انتشار امواج و مصرف انرژی بهره‌مند شوند و برخی از آنها هم از افزایش بهره‌وری، بهبود عملکرد، کوچک‌سازی، افزایش سرعت و ماندگاری و حتی ثبات حرارتی سود ببرند.

رییس هیأت عامل سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران به دستاوردهای دولت یازدهم در بخش معدن اشاره و اعلام کرد: با اکتشافات انجام شده، میزان ذخایر معدنی عناصر نادر خاکی افزایش یافته است.

به گزارش مناقصه‌مزایده، مهدی‌کرباسیان که به مناسبت فرارسیدن ایام دهه فجر و دستاوردهای دولت سخن می‌گفت، تصریح کرد: برای نخستین بار و طی ۳ سال اخیر برنامه تحقیق، اکتشاف و تولید عناصر نادر خاکی از سوی ایمیدرو در کشور آغاز شد.

 وی افزود: حجم عناصر نادر خاکی که تا قبل از سال ۹۵ حدود ۳۰۰ هزار تن بود، با شناسایی ذخایر جدید اکنون این میزان با رشد ۴ برابری، به یک میلیون و ۲۰۰ هزار تن افزایش یافته است.

کرباسیان با اشاره به این‌که تاکنون ۱۰ آنومالی عناصر نادر خاکی ثبت شده است، اظهار کرد: طبق بررسی‌ها منطقه گزستان در شرق بافق (استان یزد) دارای بیش‌ترین ذخیره عناصر نادر خاکی است. همچنین در منطقه سنگان ۵ محدوده امیدبخش معدنی مشخص شده است.

به گفته وی ایمیدرو در سال ۹۳ طرح عناصر نادرخاکی را در حوزه اکتشاف و تولید تدوین کرده ضمن این‌که در دو ناحیه ایران مرکزی و ناحیه شمال شرق و شمال غرب به وسعت ۲۴ هزار کیلومترمربع، فعالیت‌های اکتشافی عناصر نادر خاکی انجام شده است.

رییس هیأت عامل ایمیدرو همچنین خبر داد که تولید نیمه صنعتی فلزات قیمتی یا عناصر نادر خاکی از خرداد ماه سال آینده آغاز می‌شود.

وی ادامه داد: مرکز تحقیقات فراوری مواد معدنی از سال گذشته در عناصر نادر خاکی فعال شده و نماد آن رونمایی از شمش عناصر نادرخاکی بود که از ۶ عنصر نادر تشکیل شده است.

مرکز تحقیقات فراوری مواد معدنی وابسته به ایمیدرو، با داشتن آزمایشگاه‌های مجهز در زمینه‌های مختلف و نیروی انسانی متخص، بزرگ‌ترین قطب تحقیقات فراوری مواد معدنی در خاورمیانه است.

گفتنی است عنصرهای خاکی کمیاب با نشانه اختصاری «REEs» یا فلزهای خاکی کمیاب، مجموعه ۱۷ عنصر شیمیایی جدول تناوبی است. این دسته از عنصر‌ها عبارتند از ۱۵ عنصر لانتانید‌ها و دو عنصر اسکاندیم و ایتریم، به خاطر شرایط ساختاری خود عناصر و مسائل خاص زمین‌شناسی‌شان، در طبیعت به میزان کمی‌ یافت می‌شوند و به همین دلیل، این عناصر را کمیاب یا نادر می‌نامند.

 این عناصر به دو گروه سبک یا گروه سریم (شامل ۷ عنصر از عدد اتمی ۵۷ تا ۶۳) و سنگین یا گروه ایتریم (شامل ۸ عنصر از عدد اتمی ۶۴ تا ۷۱ به اضافه ایتریم) تقسیم می‌شوند. به‌طور معمول، دو عضو ایتریم با عدد اتمی ۳۹ و اسکاندیم با عدد اتمی ۲۱ نیز، به دلیل همسانی شیمیایی، در این گروه‌ها جای دارند. ایتریم با این‌که سبک‌‌ترین عنصر خاکی است، از نظر خواص شیمیایی و فیزیکی در گروه سنگین جای می‌گیرد.در ضمن، این عناصر، لیتوفیل (یعنی سنگ‌دوست) نام دارند؛ به همین دلیل، بیش‌تر در پوسته‌ قاره‌ای یافت می‌شوند.

ویژگی‌های شیمیایی و فیزیکی عناصر نادر خاکی

عناصر نادر خاکی به دلیل داشتن یون‌های پایدار ۳ ظرفیتی با اندازه‌های مشابه، خواص فیزیکی و شیمیایی مشابهی دارند. اصولاً عناصر نادر خاکی، کم‌تر از بقیه عناصر، قابلیت حل‌شدن دارند و طی تأثیر فرایندهای دگرگونی درجه‌ پایین، فرسایش، دگرسانی و گرمابی، جابه‌جا نمی‌شوند. حلالیت شیمیایی این عناصر نیز، شبیه هم است و فقط کمی در سری لانتانید‌ها تغییر می‌کند و به خاطر این تشابه، مشکل می‌توان این عناصر را از هم جدا کرد؛ اگرچه این عناصر را به صورت اکسیدی براحتی می‌توان از نظر شیمیایی جدا کرد.

همچنین همه‌ این عناصر، به صورت ترکیبات ۳ ظرفیتی، زمانی که گرم می‌شوند، با عناصر غیرفلزی بسیار قوی واکنش داده و ترکیبات محکمی را تشکیل می‌دهند. از دیگر خاصیت‌های آنها این است که هرگز به صورت یک فلز آزاد در خاک یافت نمی‌شوند و تغییرات شعاع یونی در این عناصر، ناچیز است.

با وجود شباهت‌های این عناصر از لحاظ خواص شیمیایی، با عواملی همچون شرایط اکسیداسیون، احیا و تغییرات کوچک، مانند تغییر در ظرفیت یونی عناصر، اختلاف در شعاع و پتانسیل یونی (عامل مهم در مراحل مختلف کانی‌زایی) و تفاوت در کمپلکس‌های حاصل، وجود بخش‌های آلی در برخی سنگ‌‌ها مانند شیل (که باعث تمرکز برخی از این عناصر می‌شود) قابل تفکیک خواهند بود.

کانی‌‌ها و فرآورده‌های عناصر خاکی نادر، در کنار محصولات جانبی و مواد باقی‌مانده‌ حاصل از فرآوری آنها، به‌دلیل همراهی آنها با بعضی عناصر رادیواکتیو، مانند توریم و اورانیوم، ممکن است به‌طور طبیعی، قبل از فرآوری در برخی از ذخایر خاصیت رادیواکتیوی داشته باشند.

 

البته براساس استانداردهای بین‌المللی میزان سمی‌بودن و خطرناکی آنها در حد بالایی نیست و در زمان حمل و نقل، بارگیری، انبار و عرضه‌ آنها، مراقبت‌های نه‌چندان شدیدی مورد نیاز است.