آیا در سند ملی هوش‌مصنوعی وظیفه نهادی سازمان‌ها مشخص شده است؟!

رئیس انجمن هوش‌مصنوعی ایران، ضمن اشاره به ضرورت بازبینی و اصلاح سند ملی هوش‌مصنوعی، گفت: نگاشت نهادی و وظیفه سازمان‌های مختلف در این سند به شکل مشخص، تعیین نشده است و باید این موضوع برای تحقق اهداف سند بهتر تبیین شود. به گزارش ایرنا، نشست تخصصی بررسی و نقد سند ملی هوش‌مصنوعی (شنبه هفته جاری) […]

رئیس انجمن هوش‌مصنوعی ایران، ضمن اشاره به ضرورت بازبینی و اصلاح سند ملی هوش‌مصنوعی، گفت: نگاشت نهادی و وظیفه سازمان‌های مختلف در این سند به شکل مشخص، تعیین نشده است و باید این موضوع برای تحقق اهداف سند بهتر تبیین شود. به گزارش ایرنا، نشست تخصصی بررسی و نقد سند ملی هوش‌مصنوعی (شنبه هفته جاری) در محل پژوهشگاه فضای مجازی وابسته به مرکز ملی فضای مجازی با حضور کارشناسان و متخصصان همچنین نمایندگانی از صنوف مرتبط با هوش‌مصنوعی برگزار شد و به صورت برخط در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفت. سند ملی هوش‌مصنوعی جمهوری اسلامی ایران مصوب شورای‌عالی انقلاب فرهنگی است و دوم مردادماه از سوی محمد مخبر؛ سرپرست ریاست جمهوری و رئیس وقت شورای‌عالی انقلاب فرهنگی، برای اجرا به نهادهای ذی‌ربط ابلاغ شد. این سند در جلسه ۹۰۱ تاریخ ۲۹ خردادماه ۱۴۰۳ شورای‌عالی انقلاب فرهنگی به‌ تصویب رسیده بود. معاون نظارت و ارزیابی ستاد علم و فناوری دبیرخانه شورای‌عالی انقلاب فرهنگی، به‌عنوان نماینده این شورا و مرکز روند تدوین و تصویب این سند در ابتدای این نشست توضیحاتی در مورد روند تدوین آن ارائه داد و گفت: روند تدوین سند از سال ۱۴۰۱ آغاز شد و در نهایت اسفند ۱۴۰۱ پیش‌نویس سند را برای همه دستگاه‌های متولی و مرتبط با زمینه هوش‌مصنوعی ارسال کردیم. رایزنی‌‌ها ادامه یافت و در نهایت در سال ۱۴۰۲ موارد مطرح شده در سند لحاظ شد. کریم زاهدی؛ ادامه داد: در نهایت کلیات سند ملی هوش‌مصنوعی در اردیبهشت ۱۴۰۳ در صحن شورای‌عالی انقلاب فرهنگی و جزئیات آن در شورای معین تصویب و تیرماه ۱۴۰۳ ابلاغ شد. وی یادآور شد: سند ملی هوش‌مصنوعی در مجموع و در مقایسه با بقیه سندهای مرتبط با کشورهای دیگر سند مناسبی است، مشارکت دستگاه‌ها نسبتاً خوب بود و کارهای خوبی در این زمینه انجام شد. در این روند از نظرهای کارشناسی دانشگاه‌ها و دیگر نهادهای تخصصی نیز استفاده کردیم و در مجموع عقبه کارشناسی خوبی دارد.

سند هوش‌مصنوعی ۵ ساله است نه ۱۰ ساله

زاهدی؛ تأکید کرد: به دلیل تحولات زیاد هوش‌مصنوعی نظر کلی این بود که زمان سند پنج ساله باشد و هر پنج سال یکبار روزآمد شود ولی می‌دانیم روند تصویب سند‌ها در شورای‌عالی انقلاب فرهنگی و مجلس شورای اسلامی طولانی است و این نظر در شورا رد شد. با وجود این بعضی بخش‌های سند مانند بخش اهداف پنج ساله و بخش اولویت‌‌ها سه ساله ولی سند در کل ۱۰ ساله است. البته شورای ملی راهبری هوش‌مصنوعی که در سند پیش‌بینی شده و باید تشکیل شود می‌تواند در صورت درخواست روزآمدسازی در سند را بدهد ولی به‌طور کلی بازبینی سند طی مدت یک یا دو سال ممکن نیست. وی یادآور شد: هر دستگاه و وزارتخانه مرتبطی با زمینه هوش‌مصنوعی باید ره‌نگاشت خود را در شورای ملی راهبری هوش‌مصنوعی تصویب و برای تحقق آن اقدام کند. ولی شورای‌عالی انقلاب فرهنگی یا مجلس شورای اسلامی نمی‌تواند برای روزآمدسازی ره‌نگاشت هر وزارتخانه‌ای اقدام کند و باید از ظرفیت شورای ملی راهبری هوش‌مصنوعی استفاده کرد. بنابراین بار تخصصی هوش‌مصنوعی و موضوعات مرتبط با آن بر دوش شورای ملی راهبری هوش‌مصنوعی است. معاون نظارت و ارزیابی ستاد علم و فناوری دبیرخانه شورای‌عالی انقلاب فرهنگی، در پایان سخنان خود نتیجه‌گیری کرد: شورای ملی راهبری هوش‌مصنوعی یک شورا و متشکل از جمع‌ متخصصان است که می‌توانند طرح‌های اجرایی را روزآمد کنند و معمول روند بقیه سند‌ها همین است. وی تأکید کرد: این سند هوش‌مصنوعی را به اولویت کشور تبدیل و در فرآیندهای برنامه‌ریزی جایگاه مشخصی ایجاد می‌کند. همچنین برای کسانی راهگشاست که مسئولیت‌های اجرایی دارند. در فضای سیاسی هم منطق تخصصی را تسری می‌دهد و التهابات سیاسی را از روی دوش بدنه کارشناسی و تخصصی برمی‌دارد. در ادامه این نشست رئیس انجمن هوش‌مصنوعی به تاریخچه شکل‌گیری این انجمن اشاره کرد و گفت: اواخر سال ۱۴۰۲ احساس کردیم باید یک نهاد علمی، غیردولتی و غیرانتفاعی برای راهبری ظرفیت‌های هوش‌مصنوعی شکل گیرد و به این صورت انجمن علمی هوش‌مصنوعی به‌عنوان یک انجمن علمی همان سال مجوز گرفت. محمدهادی زاهدی؛ افزود: انجمن‌های علمی که از معاونت پژوهش وزارت علوم مجوز می‌گیرند وظایف مختلفی دارند که کمک به توسعه و ترویج زمینه تخصصی و علمی آن‌ها در جامعه یکی از این وظایف است. یکی از تکالیف انجمن هوش‌مصنوعی که در سند ملی هوش‌مصنوعی نیز قید شده است، تنظیم‌گری مقررات و تدوین الزامات در کشور مرتبط با هوش‌مصنوعی است. عضو هیئت‌علمی دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی در ادامه به بررسی و نقد سند ملی هوش‌مصنوعی پرداخت و ادامه داد: می‌‌دانیم این سند باید تدوین می‌شد و این موضوع مورد تأیید انجمن هوش‌مصنوعی نیز است. همچنین روند تدوین و تصویب آن در شورای‌عالی انقلاب فرهنگی هوشمندانه بود زیرا شورا متولی اسناد علم و فناوری و موضوعات فرهنگی و اجتماعی است. وی به ضرورت بازنگری و اصلاح سند ملی هوش‌مصنوعی تأکید کرد و یادآور شد: وقتی کلیات سند تصویب و اعلام شد امیدوار بودیم سند بازنگری و بعد ابلاغ شود ولی تیرماه بدون بازنگری ابلاغ شد. اکنون هم امیدواریم این سند در کوتاه‌‌ترین زمان امکان اصلاح و بازنگری داشته باشد. مدیر کل فناوری اطلاعات، هوشمندسازی و امنیت فضای مجازی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ادامه داد: سند به رغم نکات خوب و مؤلفه‌های مناسبی که دارد، حاوی نکاتی است که باعث می‌شود عملیاتی نباشد و مثلاً نتوانیم بگوییم تا پنج سال به جای خوبی می‌رسیم. اگر این سند را با سندهای مشابه کشورهای دیگر مقایسه کنیم، می‌بینیم حتی اکنون هم یک‌سال‌ونیم عقب هستیم. زیرا افق سند ۱۴۰۷ است و ما اکنون نیمه سال ۱۴۰۳ هستیم، ضمن اینکه زمانی هم برای تشکیل شورای ملی راهبری نیاز است.

روح حاکم بر سند مشخص نیست

وی گفت: روح حاکم بر سند مشخص نیست و من آن را متوجه نمی‌شوم. برخی سند‌ها توسعه‌ای، برخی محافظه‌کارانه، برخی هم محدودکننده است ولی این سند همه موارد را دارد و روح حاکم بر آن به آسانی مشخص نمی‌‌شود. زاهدی؛ افزود: بزرگ‌‌ترین نقد به سند این است که نگاشت نهادی سند مشخص نیست، یعنی هر سازمانی نمی‌داند چه وظیفه‌ای برای تحقق اهداف سند دارد. هر سازمان در نهایت تکلیف‌های کلی دارد و مثلا مشخص نیست وزارت علوم چه کاری باید بکند و در زمینه آموزش فقط ذکر شده است که باید تعداد دانشجویان دکتری هوش‌مصنوعی افزایش یابد ولی هوش‌مصنوعی یک رشته و حتی حوزه میان‌رشته‌ای نیست و فرارشته‌ای است. به جای این باید قید می‌شد رشته‌هایی با نگاه فرارشته‌ای و رویکرد فرارشته‌ای باید طراحی و در دانشگاه‌ها تدریس شود. زاهدی؛ در پایان این بخش از سخنان خود اظهار داشت: بهتر بود استادان برتر زمینه هوش‌مصنوعی در یک جلسه پیش از تدوین سند هوش‌مصنوعی دعوت شده و از آن‌ها درخواست نظر می‌شد. رئیس کمیسیون هوش‌مصنوعی نظام صنفی رایانه‌ای نیز، به‌عنوان یکی دیگر از سخنرانان این نشست گفت: نظامی برای اعمال و ارجاع به بازخوردهای همه ذی‌نفعان با رعایت منبع در این سند وجود ندارد و بخش‌های مختلف هوش‌مصنوعی در سند لحاظ نشده است و برای نمونه اهداف و اولویت‌های هوش‌مصنوعی صنعتی باید به صورت مشخص متمایز می‌شد.

حجم بازار هوش‌مصنوعی در کشور ناچیز است

محمدرضا معبودیان؛ خاطرنشان کرد: مورد دیگری که در سند مشخص نیست جایگاه ایران در منطقه و یا جهان است اینکه در کدام بخش هوش‌مصنوعی می‌خواهیم برتری و تسلط داشته باشیم. در مورد ابزارهای زبانی یا چت‌بات‌‌ها انتخاب‌های ما و برنامه عملی چیست. برنامه و اهداف هر کدام از سازمان‌ها چیست و چطور باید به آن اهداف دست یابند. وی با اشاره به سهم هوش‌مصنوعی از تولید ناخالص داخلی کشورهای منطقه، اظهار داشت: عربستان‌سعودی براساس برنامه‌ریزی ۱۲٫۴ درصد و مصر هفت درصد از تولید ناخالص داخلی خود را تا سال ۲۰۳۰ به هوش‌مصنوعی اختصاص داده‌اند. اکنون سؤال این است که ما چه بازاری را می‌خواهیم ایجاد کنیم؟ تا وقتی بازار و گردش پول وجود نداشته باشد، اهداف به نتیجه نمی‌رسد. معبودیان؛ با ارائه آماری گفت: امروز حجم بازار هوش‌مصنوعی سه تا پنج هزار میلیارد تومان است (که مطابق قیمت دلار آزاد) ۸۳ میلیون دلار است، همچنین براساس سند باید تا سال ۱۴۰۷ به ۴۱۵ میلیون دلار و تا ۱۴۱۱ به یک‌ونیم میلیارد دلار برسد که مبلغ بسیار کمی برای کشور ماست. رئیس کمیسیون هوش‌مصنوعی نظام صنفی رایانه‌ای، در ادامه فقدان آمار دقیق در حوزه‌های مختلف را یکی دیگر از معایب سند دانست و افزود: باید بدانیم در چه حوزه‌ای می‌خواهیم نقش‌آفرینی کنیم و مزیت راهبردی ما در آن حوزه چیست. برای نمونه هوشمندسازی و هوش‌مصنوعی متفاوت است و هوشمندسازی بیشتر در شاخه اینترنت‌اشیاء و حسگر‌ها تعریف شده و هوش‌مصنوعی در زمینه ابزارهای زبانی و… . در صورت بازنگری در سند این دو موضوع باید از هم متمایز شود.