چالش‌های قانون‌گذاری برای حکمرانی فضای مجازی در ایران کدام است؟!

نائب رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس، گفت: حکمرانی در فضای مجازی برای نظام جمهوری اسلامی ایران یکی از عرصه‌های حیاتی است چرا که ما با چالش‌های گوناگونی در چند سال اخیر مواجه بودیم. فرشاد ابراهیم‌پورنورآبادی؛ در گفتگو با مهر، با اشاره به حکمرانی قانونمند در فضای مجازی، گفت: امروزه گسترش فضای مجازی پس از‌گذار از عصر کشاورزی و عصر صنعتی، تقریباً یک دریچه‌ای را به سوی یک تمدن جدید پسامدرن گشوده است، همچنین فضای مجازی همه ابعاد زندگی فردی و اجتماعی مردم جهان را تحت‌تأثیر قرار داده و این تمدنی که در حالِ به وجود آمدن از طریق فضای مجازی است، نه قلمرویی دارد و نه حاکمیتی به معنای متعارف در آن می‌شود تعریف کرد، بنابراین حکمرانی فضای مجازی یکی از چالشی‌‌ترین حوزه‌های پیش‌روی تمامی حاکمیت‌هاست و موفقیت در آن نیازمند به الزاماتی است که مهم‌‌ترین آن درک شناخت دقیق و صحیح از این پدیده و مواجهه فعالانه با آن است. وی افزود: دوگانه‌ای که فضای مجازی ایجاد کرده است از یک طرف با ایجاد سهولت در ارتباطات و فناوری‌‌ها و همچنین خدمات جدید و شگفت‌آوری که ضریب نفوذ بسیار بالایی را دارند و از طرف دیگر با قابلیت‌هایی که درحال تبدیل کردن حاکمیت‌های ملی، حکومتی به یک حاکمیت شبکه‌ای فرامرزی است امری پیچیده و خطیر است. نائب رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس، ادامه داد: در این بین کشورهایی که همواره در معرض تهدیدات دشمنان قرار دارند به‌خصوص کشور ما که جریان استکبار جهانی و صهیونیسم مرتب در حال تخریب موفقیت‌های کشور ما هستند و از طرف دیگر اکثر شرکت‌های بزرگ و صاحب نفوذ در فضای مجازی متأسفانه تحت سلطه این جریانات است، بنابراین ما باید پیش قراول و یا جلودار تعریف فضای حکمرانی مجازی در کشورمان باشیم زیرا برای ما بسیار با اهمیت و حیاتی، هم از لحاظ آفندی و هم به لحاظ پدافندی خواهد بود. ابراهیم‌پورنورآبادی؛ اضافه کرد: حکمرانی در فضای مجازی برای نظام جمهوری اسلامی ایران یکی از عرصه‌های حیاتی است چرا که ما با چالش‌های گوناگونی در چند سال اخیر مواجه بودیم، حملات سایبری که به تأسیسات هسته‌ای و مراکز نفت و گاز ما انجام شد جهت‌گیری گسترده مراکز سایبری دشمن به افکار عمومی ملت و وقایعی که در جریان ناامنی‌های خیابانی انجام شد، اختلالاتی که در بازار ارز و سکه انجام شده است، این‌‌ها چالش‌هایی است که ضرورت ساماندهی فضای مجازی کشور را دوچندان می‌کند. وی با تأکید بر اینکه فضای مجازی باید تحت مراقبت قرار بگیرد، تصریح کرد: ما برای اعمال حاکمیت و کنترل فضای مجازی باید بدانیم که دولت‌‌ها دو قلمرو حکومتی دارند یکی فضای جغرافی واقعی و دیگری فضای جغرافی مجازی که هر دو مرتبط و قرینه یکدیگر هستند، در واقع فضای مجازی انعکاس فضای واقعی است و این‌گونه نیست که ارتباطی با هم نداشته باشند، بنابراین اصل حاکمیت دولت و حکومت ملی بر هر دو فضا باید از یک پایداری منطقی برخوردار باشد، هرچند ممکن است کیفیت و سطوح آن متفاوت باشد. نائب رئیس کمیسیون آموزش مجلس، بیان داشت: ما می‌توانیم از دو سازوکار در کشورمان برای اعمال حاکمیت استفاده کنیم، یکی سازوکار قدرت فنی و ابزاری که محصول توسعه علمی، تخصصی و فناورانه است و ماهیت ژئوپلیتیک دارد و دیگر سازوکار قانونی که چارچوب رفتار حقیقی و حقوقی و باید‌ها و نباید‌ها را تعریف می‌کند و معمولاً ماهیت حقوقی دارد، این دو سازو کار یعنی هم سازوکار فنی ابزاری و هم سازوکار قانونی باید مکمل و همسو با هم باشند تا هم افزایی ایجاد کنند و امر اعمال حاکمیت در فضای مجازی را محقق سازند، توجه به یک بخش اینکه ما تصور کنیم الزاماً تدوین سازوکار قانونی از سوی مجلس شورای اسلامی رافع مشکلات است یا بحث قدرت‌های ابزاری رافع مشکلات است به اعتقاد من نمی‌تواند کلید حل مسئله باشد بلکه ما باید هر دو را هم روبه جلو سوق دهیم و هم به دنبال اعمال حاکمیت ترکیبی باشیم. ابراهیم‌پورنورآبادی؛ عنوان کرد: سه دسته کشور در دنیای امروز وجود دارند که موضوع حکمرانیشان با یکدیگر متفاوت است، دسته اول کشورهایی هستند که در لایه حکمرانی کلان دنیا فعالیت می‌کنند و تقریباً تسلط بر اکثر ابزارها، محتوا و پلتفرم‌‌ها را دارند و بنابراین نگرانی به جهت اینکه در فضای مجازی در مرز دانش تولید تجهیزات و سخت‌افزار‌ها و نرم‌افزار‌ها هستند، ندارند. دسته دوم کشورهایی هستند که با کشورهایی که در این فضا حکمرانی می‌کنند ارتباط نزدیک از جمله مراودات تجاری فرهنگی و سیاسی دارند بنابراین این کشور‌ها خودشان به صورت مستقل حکمرانی فضای مجازی ندارند و سیاست‌هایشان تابعی از کشورهای گروه اول است. وی در پایان گفت: کشورهای مانند ژاپن که در شرق آسیا قرار دارند، اما دسته سوم کشورهایی هستند که برخوردشان در فضای مجازی مانند دسته دوم نیست چرا که آن‌ها سیاست واحدی ندارند و نمی‌توانند حکمرانی کنند و باید به دنبال این باشند که حاکمیت فضای سایبری آن‌ها با تدوین قوانین و مقررات حل کنند، البته باید ارتباط میان لایه‌های حکمرانی فضای مجازی به صورت دقیق تعریف شود و این موضوع اهمیت زیادی دارد که در کشور ما چالش‌هایی هم وجود دارد مانند تنوع طرز تلقی از تعریف حکمرانی سایبری، فقدان راهبرد در حوزه حکمرانی، نحوه تعامل با فناوری‌های نوظهور فضای سایبر، کمبود مراکز مطالعاتی و پژوهشی فعال حکمرانی که این‌‌ها در کنار چالشی که تحت عنوان توسعه منابع انسانی داریم بایستی روی آن‌ها کار شود تا بتوانیم مشکلات را حل کنیم.