بیوتکنولوژی یا زیست فناوری از ترکیب «علم بیولوژی» و «فن تکنولوژی» با رابطه‌های بسیار پیچیده به وجود آمده است. در حقیقت زیست فناوری مجموعه‌ای از روش‌هایی برای تولید، تغییر و اصلاح فرآورده‌ها، به‌نژادی گیاهان و جانوران و تولید میکروارگانیسم‌های خاص برای کاربردهای ویژه است که در آن از ارگانیسم‌های زنده و مفید استفاده می‌کنند. بیوتکنولوژی […]
بیوتکنولوژی یا زیست فناوری از ترکیب «علم بیولوژی» و «فن تکنولوژی» با رابطه‌های بسیار پیچیده به وجود آمده است. در حقیقت زیست فناوری مجموعه‌ای از روش‌هایی برای تولید، تغییر و اصلاح فرآورده‌ها، به‌نژادی گیاهان و جانوران و تولید میکروارگانیسم‌های خاص برای کاربردهای ویژه است که در آن از ارگانیسم‌های زنده و مفید استفاده می‌کنند.
بیوتکنولوژی همانند زیستشناسی، ژنتیک یا مهندسی بیوشیمی یک علم پایه یا کاربردی نیست که بتوان محدوده و قلمرو آن‌را به‌سادگی تعریف کرد، بلکه شامل حوزه‌ای مشترک از علوم مختلف است که در اثر همپوشانی و تلاقی این علوم با یکدیگر به‌وجود آمده است.
همچنین بیوتکنولوژی معادل زیستشناسی مولکولی، مهندسی ژنتیک، مهندسی شیمی یا هیچ یک از علوم سنتی و مدرن موجود نیست؛ بلکه پیوند میان این علوم در جهت تحقق بخشیدن به تولید بهینه یک محصول «حیاتی» یا انجام یک فرایند زیستی به روش‌های نوین و دقیق با کارآیی بسیار بالا می‌باشد.
بیوتکنولوژی را می‌توان به درختی شبیه کرد که ریشه‌های آن را علومی با قدمت زیاد مانند زیستشناسی مولکولی، ژنتیک، میکروبیولوژی، بیوشیمی، ایمونولوژی، مهندسی شیمی، مهندسی بیوشیمی، گیاه‌شناسی، جانورشناسی، داروسازی، کامپیوتر و غیره تشکیل می‌دهند.
به دلیل تأثیرات بسیار بیوتکنولوژی بر روی رفاه و آسایش بشر، دانشمندان بر این باورند که در آینده بیوتکنولوژی یکی از ابزارهای قدرتمند برای موجودیت انسان به شمار خواهد آمد. امروزه دامنه فعالیت بیوتکنولوژی بسیار گسترده است و از تشخیص، پیشگیری و معالجه بیماری تا تولید مواد دارویی، منابع غذایی، محافظت از محیط‌زیست و حفظ انرژی بوده و زمینه‌های مختلف را شامل می‌شود. زیست فناوری نوین یکی از امیدهای قرن آینده برای رفع بسیاری از نیازهای مختلف بشر و راه‌حلی برای تأمین امنیت غذایی جمعیت رو به رشد جهان به شمار می‌رود و یکی از ۷ رشته کلیدی فناوری جهان در قرن حاضر محسوب می‌شود.
از تلاقی و پیوند علوم مختلف با بیوتکنولوژی، نام شاخه‌هایی از بیوتکنولوژی بدین‌‌ترتیب وضع می‌شود: بیوتکنولوژی پزشکی، بیوتکنولوژی کشاورزی، بیوتکنولوژی دارویی، بیوتکنولوژی میکروبی، بیوتکنولوژی دریا، بیوتکنولوژی قضایی یا پزشکی قانونی، بیوتکنولوژی محیطی، بیوتکنولوژی غذایی، بیوانفورماتیک، بیوتکنولوژی صنعتی، بیوتکنولوژی دام و طیور، بیوتکنولوژی نفت و غیره را می‌توان نام برد.
گستردگی کاربرد بیوتکنولوژی در قرن ۲۱ به‌حدی است که اقتصاد، بهداشت، درمان، محیط‌زیست، آموزش، کشاورزی، صنعت، تغذیه و سایر جنبه‌های زندگی بشر را تحت تأثیر شگرف خود قرار خواهد داد. به همین دلیل دانشمندان جهان قرن ۲۱ را قرن بیوتکنولوژی نامگذاری کرده‌اند.
در تقسیم‌بندی زمانی می‌توان ۳ دوره برای تکامل بیوتکنولوژی قائل شد:
۱) دوره تاریخی که بشر با استفاده ناخودآگاه از فرایندهای زیستی به تولید محصولات تخمیری مانند نان، لبنیات، ترشیجات و سرکه و غیره می‌پرداخت. مصری‌ها در ۴ هزار سال قبل با کمک مخمر و خمیر مایه نان می‌پختند. در این دوران فرایندهای ساده و اولیه بیوتکنولوژی و به‌ویژه تخمیر توسط انسان به‌کار گرفته می‌شد.
۲) دوره اولیه قرن حاضر که با استفاده آگاهانه از تکنیک‌های تخمیر و کشت میکروارگانیسم‌‌ها در محیط‌های مناسب و متعاقباً استفاده از فرمانتور‌ها در تولید آنتی‌بیوتیک‌ها، آنزیم‌ها، مواد غذایی، مواد شیمیایی آلی و سایر ترکیبات، بشر به گسترش این علم مبادرت ورزید. در آن دوره این بخش از علم نام میکروبیولوژی صنعتی به خود گرفت و هم‌اکنون نیز روند استفاده از این فرایند‌ها در زندگی انسان ادامه دارد. لیکن پیش‌بینی می‌شود به تدریج با استفاده از تکنیک‌های بیوتکنولوژی نوین بسیاری از فرایندهای فوق نیز تحت تأثیر قرار گرفته و به سمت بهبودی و کارآمدی بیش‌تر تغییر پیدا کنند.
۳) دوره نوین بیوتکنولوژی که با کمک علم «ژنتیک» درحال ایجاد تحول در زندگی بشر است. بیوتکنولوژی نوین مدتی است که رو به توسعه گذاشته و روز به روز دامنه وسعت بیش‌تری به خود می‌گیرد.
از سال ۱۹۷۶ تاکنون روش‌های بیوتکنولوژی و مهندسی ژنتیک با انتقال ژن‌هایی از یک میکروارگانیسم به میکروارگانیسم دیگر آغاز شده است. تا قبل از آن دانشمندان در فرایندهای بیوتکنولوژی از خصوصیات طبیعی و ذاتی ارگانیسم یا میکروارگانیسم‌‌ها استفاده می‌کردند، اما در حال حاضر در اثر پیشرفت در رشته‌های زیستشناسی مولکولی و ژنتیک و شناخت عمیق‌تر اجزا و مکانیسم‌های سلولی و مولکولی متخصصین علوم‌زیستی توانستند تا به اصلاح و تغییر خصوصیات ارگانیسم یا میکروارگانیسم‌‌ها بپردازند و ارگانیسم یا میکروارگانیسم‌هایی با خصوصیات کاملاً جدید به‌وجود آوردند تا با استفاده از آنها بتوان ترکیبات جدید را با مقادیر بسیار بیش‌تر و کارایی بالاتر تولید نمود.
کارشناس ارشد گیاهان دارویی*
منبع:
منبع: زیست نیوز
بیوتکنولوژی، شیما اکبری، فصلنامه نقد کتاب
بیوتکنولوژی، ماهنامه تحلیلی، خبری و آموزشی
این مطلب بدون برچسب می باشد.
دیدگاه بسته شده است.