کاهش قدرت چانه‌زنی گازی ایران با احداث خط لوله تاپی

گروه انرژی – طی روزهای اخیر، اخباری مبنی بر افتتاح خط لوله گاز تاپی (پروژه انتقال گاز از ترکمنستان به افغانستان، پاکستان و هند) توسط امارات اسلامی افغانستان تحت رهبری طالبان و دولت ترکمنستان منتشر شده است واژه «تاپی» در عین حالی که مخفف حروف ابتدای نام چهار کشور ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هند است؛ نام رودخانه معروف ۷۰۰ کیلومتری در مرکز هند نیز‌ می‌باشد. طول خط لوله گاز تاپی ۱۸۱۴ کیلومتر بوده و ۲۱۴ کیلومتر آن از خاک ترکمنستان، ۷۷۴ کیلومتر آن از خاک افغانستان، ۸۲۶ کیلومتر آن از خاک پاکستان تا مرزهای کشور هند عبور خواهد کرد. البته اولین‌بار در سال ۲۰۱۵ عملیات اجرایی آن در خاک ترکمنستان آغاز شد، اما بنا به دلایل متعدد و بعضاً هم نامعلوم اجرای آن بلاتکلیف ماند. خط لوله تاپی از میدان گازی دولت آباد ترکمنستان (بزرگ‌‌ترین میدان گازی این کشور) آغاز‌ و بعد از گذشتن از افغانستان به پاکستان و بعد از آن به هند می‌رسد. ظرفیت انتقال این خط سالانه ۳۳ میلیارد مترمکعب برآورد شده و قرار است روزانه ۵٠٠ میلیون فوت‌مکعب گاز ترکمنستان با خط لوله تاپی به افغانستان ترانزیت شود و سهم هر یک از کشورهای هند و پاکستان از گاز ترانزیتی با این خط لوله نیز روزانه یک میلیارد و ٣٢۵ میلیون فوت‌مکعب خواهد بود به همین جهت از خط لوله گازی پاپی به‌عنوان رقیب جدی ویژه پروژه انتقال گاز ایران به پاکستان (آی.‌پی) و یا خط لوله صلح (انتقال گاز ایران به پاکستان و هند) یاد می‌شود. مهران امیرمعینی؛ مدیرعامل پیشین شرکت صادرات گاز، درباره آغاز اجرای خط لوله تاپی و پیامدهای آن در پروژه‌های صادرات گاز ایران، اظهار داشت: اولین تأثیر اینکه ما قدرت چانه‌زنی را در بازار‌ها به‌خصوص پاکستان از دست می‌دهیم. وی افزود: مشخص نیست که خط تاپی به هند برسد یا خیر، اما اگر پروژه احداث خط لوله تا پاکستان اجرا شود ما قدرت چانه‌زنی را در قیمت از دست خواهیم داد جدا از اینکه بخشی از بازار و تقاضای گاز پاکستان از ایران نیز از دست خواهد رفت و به عبارت دیگر برای حجم بیشتر صادرات گاز به پاکستان رقیب خواهیم داشت. اما مسئله این است که تا این پروژه به سرانجام برسد هم زمان می‌برد و به این ترتیب هم بازار از دست می‌رود هم اینکه قدرت چانه‌زنی در قیمت را هم به نوعی از دست خواهیم دارد و ضعیف خواهیم شد. مدیرعامل پیشین شرکت صادرات گاز، تصریح کرد: به هر حال بازار همیشه انحصاری نیست و کشور‌ها برای توسعه و تعریف مشتریان بیشتر؛ مجبور به رقابت هستند، البته در پاکستان با توجه به پایانه‌های ال‌ان‌جی که احداث شده؛ ایران رقیب جدی دارد هرچند تا مشکلات سیاسی ما حل نشود به نظر نمی‌رسد بازار پاکستان برای ایران به سرانجام برسد. وی دلیل اصلی تأخیر در اجرای پروژه صادرات گاز به پاکستان را تحریم‌ها و مشکلات سیاسی ایران دانست و گفت: ما به‌نوعی در این مدت در بازار این کشور عدم‌النفع داشتیم، در حالی که می‌توانستیم صادرات داشته باشیم و درآمد حاصل را نیز صرف توسعه و تأمین نیاز داخل و همچنین توسعه مقاصد جدید صادراتی انجام شود. اما تاکنون به دلیل تحریم‌ها از دست داده‌ایم و درواقع دوجانبه ضرر کردیم، هم نتوانستیم گاز را برای مصارف داخلی خودمان توسعه دهیم و هم بازارهای صادراتی را از دست داده‌ایم. امیرمعینی؛ درباره از دست رفتن بازار هند هم، توضیح داد: بازار هند از طریق پاکستان در دسترس ما قرار نمی‌گیرد، ما باید جداگانه با خود هندی‌‌ها وارد مذاکره شویم زیرا به دلیل مشکلات عمیق سیاسی که دهلی و اسلام‌آباد دارند صادرات از مسیر پاکستان به هند تقریباً نشدنی است، بازار هند بزرگ و روبه رشدی است، می‌توان مستقیم با این کشور مذاکره کرد هرچند به نظر می‌رسد در این کشور رقبای زیادی خواهیم داشت. وی ادامه داد: از جمله مواردی که ورود به هند را سخت می‌کند اینکه این کشور در حوزه ال‌ان‌جی سرمایه‌گذاری می‌کند، روسیه هم بنوعی علاقمند است به بازار هند دسترسی پیدا کند اما ما نیز باید به توافق برسیم و صادرات داشته باشیم مشروط به اینکه میادین را توسعه دهیم و منابع گازی کشور را قابل دسترس کرده و صادرات داشته باشیم. البته مذاکرات برای صادرات از مسیر خط لوله طولانی است، بازار هند را از طریق سی‌ان‌جی و ال‌ان‌جی هم می‌توان هدف‌گذاری کرد در هر صورت حداقل پنج تا شش سال زمان می‌برد تا بازار هند در دسترس ما قرار گیرد، بنابراین می‌توان هم توسعه منابع و میادین گازی و هم مذاکرات را به‌طور موازی پیش برد ولی نکته مهم اینکه بحث تحریم جدی است و باید مسائل سیاسی را حل کنیم. مدیرعامل پیشین شرکت صادرات گاز همچنین بیان داشت: تاپی هم به هند نخواهد رسید مگر اینکه به‌طور خیلی سیاسی مسئله را حل کنند، در یک فرایند معمولی و نرمال هندی راضی نمی‌شود که از مسیر پاکستان گاز را دریافت کند، در مذاکراتی هم که ما با هندی‌‌ها داشتیم؛ تأکید داشتند تمایلی به سرمایه‌گذاری و دریافت گاز از خط لوله‌ای که از پاکستان عبور کند، ندارد. مگر اینکه فشارهای سیاسی دیگری باعث شود هندی به این قضیه تن در دهد. وی تأکید کرد: بازار هند بازار روبه توسعه‌ای است و از بازار پاکستان بهتر است هرچند بازار گاز هند پیچیده‌تر از پاکستان به‌خصوص در بحث قیمت‌گذاری است، در هر حال صادرات به این کشور نشدنی نیست، بررسی‌هایی قبل انجام شده، از طریق ال‌ان‌جی و سی‌ان‌جی می‌توان روی بازار هند هدف‌گذاری کرد، زیرا خط لوله‌ای که قرار باشد پاکستان را دور بزند هزینه‌های سنگینی دارد چراکه خطوط باید از آب‌های عمیق اقیانوس هند باد عبور کند که هزینه و تکنولوژی بالایی نیاز دارد. امیرمعینی؛ درباره تنگ‌تر شدن دایره بازار گاز ایران، توضیح داد: طبق قانون؛ عرضه تقاضای خود را پیدا می‌کند بنابراین نباید نگران باشیم که با ورود ترکمنستان ما بازار را از دست می‌دهیم، کشور‌ها علاقمندند که سبد متنوعی داشته باشند و هند و پاکستان هم از اینکه از هر دو کشور ایران و ترکمنستان گاز دریافت کنند؛ خیلی هم استقبال می‌کنند زیرا رقابت باعث می‌شود بابت قیمت و حجم و میزان گاز منتفع شوند. وی تأکید کرد: دغدغه اول ما باید توسعه منابع گازی خودمان باشد و بعد مطمئن باشیم بازار بدست می‌آید نتیجه اینکه ترکمنستان تهدید جدی نیست شاید برخی منافع‌مان را از دست بدهیم ولی حداقل در ۱۰ تا ۱۵ سال گذشته خودمان هم تلاش زیادی برای بازاریابی نداشته‌ایم، دغدغه اصلی این است که صنعت گاز ما توسعه پیدا کرده، سرمایه‌گذاری به موقع انجام شود، پیگیر افت تولید پارس‌جنوبی باشیم و سایر میادین گازی را توسعه دهیم و در این صورت با توجه به پیشرفت‌های تکنولوژیکی در حوزه ال‌ان‌جی و حتی کشتی‌های سی‌ان‌جی‌بر بازارهای دیگری به‌دست آوریم و نگران بازار هند و پاکستان نیز نباشیم. مدیر عامل پیشین شرکت صادرات گاز، گفت: اولویت اول مسئولین کشور باید سرمایه‌گذاری در صنعت گاز، توسعه میادین و صرفه‌جویی انرژی و گاز باشد. بازار را در هر حال می‌توان به‌دست آورد، اکنون بازارهای جدید و اقتصادهای روبه رشد زیادی هستند که نیاز به گاز دارند که می‌توان روی آن‌ها تمرکز کرد، بنابراین حداقل در پنج سال آینده نگران از دست دادن بازار نباشیم زیرا در پنج سال آینده نمی‌توانیم بازاری داشته باشیم، باید ابتدا مذاکره و سرمایه‌گذاری کنیم و بعد به فکر بازار باشیم. وی درباره حمایت چین از اجرای پروژه تاپی و امکان ورود ایران به پروژه صادرات گاز به این کشور، تصریح کرد: بازار چین بازار بزرگی است و نیازهای این کشور هم کم نیست، چینی‌‌ها به نوعی علاقه‌مند براساس منافع ملی خودشان عمل کرده و سبد انرژی خود را متنوع کنند، بنابراین هر جا بتوانند سرمایه‌گذاری می‌کنند، ما نیز باید یاد بگیریم که براساس منافع ملی عمل کنیم زیرا دوست و دشمن همیشگی در دنیای سیاست وجود ندارد. امیرمعینی؛ درباره لزوم رفتن به داوری و اخذ جریمه ۱۸ میلیارد دلاری از پاکستان، گفت: براساس مفاد قرارداد ما باید به دادگاه برویم و بیشتر از این نمی‌توانیم منتظر باشیم زیرا به نظر نمی‌رسد پاکستان تمایلی به اجرای خط و به سرانجام رساندن آن داشته باشد، این کشور باتوجه به هشدارهای امریکا و منافعی که پاکستان از طریق امریکا کسب می‌کند، تصمیم یکجانبه‌ای برای دریافت گاز از ایران اتخاذ نخواهد کرد. بنابراین باتوجه به محدودیت زمانی که در این ارتباط وجود دارد بهتر است به سمت دادگاه برویم و زودتر تعیین‌تکلیف شود شاید دادگاه باعث شود مسیرهای جدیدی باز شود و یا توافقی صورت گیرد و ما شکایت‌مان را پس بگیریم.