جلوگیری از اعمال نظرهای سلیقه‌ای در مرحله تعیین برنده مناقصه

عزت ا… اصغری زاده، مهدی نصراللهی

مدیریت ارزیابی و انتخاب پیمانکار، یک قسمت اساسی از فرایند ساخت و‌ساز است، زیرا پیمانکاران از ارکان اساسی پروژه‌های عمرانی و عامل اصلی تبدیل منابع به محصول نهایی به حساب می‌آیند. با توجه به این‌که قسمت عمده بودجه پروژه‌های عمرانی به عملیات اجرایی اختصاص می‌یابد، لذا اجرای هر پروژه نیازمند وجود یک پیمانکار مناسب است، پیمانکاری که توانایی‌‌های لازم را برای انجام پروژه در محدوده زمان و منابع پیش‌بینی شده و با کیفیت مورد نظر داشته باشد.

روش جاری انتخاب پیمانکار پروژه‌های عمرانی براساس پایین‌ترین قیمت پیشنهادی می‌باشد، اما واضح است که شاخص‌های کمی و کیفی متعدد با درجات اهمیت متفاوت در تعیین صلاحیت یک پیمانکار مطرح هستند و باید در تصمیم‌گیری‌ها مورد توجه قرار گیرند. در این مطالعه علاوه بر شناسایی شاخص‌های مؤثر بر انتخاب پیمانکار، میزان اهمیت و اولویت‌بندی شاخص‌های مزبور با استفاده از مدل در تصمیم‌گیری گروهی تعیین شده است. مهم‌ترین شاخص‌های به‌دست آمده براساس AHP مقایسات زوجی صورت گرفته توسط خبرگان عبارتند از‌‌‌‌: فنی‌‌‌‌؛ مهارتی – توانایی‌‌‌‌؛ اقتصادی – مالی‌‌‌‌؛ مدیریتی – کادر تخصصی‌‌‌‌؛ تجهیزات‌‌‌‌؛ اعتبار و حسن سابقه.

۱- مقدمه

حجم فعالیت‌های عمرانی یک کشور از جمله شاخص‌های اساسی رشد و توسعه محسوب می‌شود. سالانه هزاران میلیارد ریال از سرمایه‌های ملی کشورمان در بخش‌های دولتی و خصوصی به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم صرف عمران و ایجاد تأسیسات زیر بنایی می‌شود. با توجه به اقتصاد ایران که تک محصولی و متکی به درآمدهای نفتی است و این‌که منابع مالی کشور محدود است، لزوم یک برنامه‌ریزی دقیق و کارآمد برای جلوگیری از اتلاف این منابع محدود مالی احساس می‌شود تا علاوه بر افزایش بهره‌وری در استفاده از منابع موجود، سرمایه‌گذاری کشور نیز به‌صورت بهینه صورت گیرد. از آنجایی که قسمت عمده بودجه پروژه‌های عمرانی صرف هزینه‌های عملیات اجرایی می‌شود، لذا اجرای هر پروژه به پیمانکاری با توانایی‌های متناسب با پروژه نیاز دارد تا از افزایش بی‌مورد هزینه‌های اجرایی جلوگیری کرده و پروژه را در محدوده زمان و منابع پیش‌بینی شده به انجام برساند.

بسیاری از محققین و صاحب‌نظران، مدیریت و تصمیم‌گیری را معادل و هم معنی و تعریف کرده‌اند و مدیریت را چیزی جز تصمیم‌گیری ندانسته و معتقدند که کانون اصلی مدیریت را تصمیم‌گیری تشکیل می‌دهد و انجام وظایفی چون برنامه‌ریزی، سازمان‌دهی و یا کنترل در واقع کاری جز تصمیم‌گیری درباره نحوه و چگونگی انجام این فعالیت‌ها نیست.

بنابراین تصمیمات نادرست و عدم‌توجه به روش‌های علمی و تکنیک‌های مناسب تصمیم‌گیری در انتخاب پیمانکاران، زیان‌های فراوانی را متوجه سازمان‌ها و جامعه می‌نماید.

از این رو اغلب پروژه‌های عمرانی با مشکلاتی مانند افزایش هزینه، تطویل زمان اجرا و یا کاهش کیفیت ناشی از عدم‌انتخاب پیمانکار مناسب و شایسته برای پروژه مورد نظر مواجه هستند. بعضی از پیمانکاران برای برنده شدن در مناقصه‌ها به هر ترفندی متوسل می‌شوند. از جمله این‌که تخفیف‌های خیلی زیاد و نامعقول نسبت به برآورد کارفرما پیشنهاد می‌کنند که معمولاً به علت ضعف قوانین و مقررات موجود برای تعیین برنده مناقصه و انتخاب پیمانکار، در مناقصه برنده شده و مشکلات متعددی را در روند اجرایی پروژه ایجاد می‌کنند. از طرف دیگر، تعدادی از پیمانکاران هم معتقدند که روش موجود انتخاب پیمانکار در خیلی از موارد به انتخاب واقعی پیمانکار اصلح نمی‌انجامد.

این موضوع سبب شده است که انگیزه بسیاری از پیمانکاران شایسته و توانا برای شرکت در مناقصه‌های پروژه‌های عمرانی کاهش یابد. با توجه به مطالب مذکور و در نظر گرفتن این نکته که مدیریت ارزیابی و انتخاب پیمانکار برای واگذاری پروژه‌های عمرانی، یک قسمت اساسی از فرایند ساخت و‌ساز است، انجام پژوهش‌های کاربردی جهت رفع مشکلات مختلف پروژه‌های عمرانی از جمله مشکلات موجود در زمینه مدیریت پروژه، شناسایی ابعاد و عوامل اثرگذار بر انتخاب پیمانکار و استفاده از شیوه‌های علمی تصمیم‌گیری در زمینه انتخاب پیمانکار اصلح و در نهایت جلوگیری از به هدر رفتن منابع ملی کشور از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. تحقیق حاضر برای شناسایی و انتخاب پیمانکاران در شرکت آب و فاضلاب لرستان صورت گرفته و لکن می‌تواند الگویی جهت کلیه شرکت‌های تابعه و وابسته به وزارت نیرو، تمام سازمان‌ها و دستگاه‌های اجرایی نظیر‌‌‌‌: سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، مراکز آموزشی و دانشگاهی، ادارات و سازمان‌های مختلف، شرکت ملی نفت، شرکت ملی گاز، استانداری‌ها، شهرداری‌ها و… باشد. در این مطالعه دو هدف عمده مورد نظر بوده است.

این اهداف عبارتند از‌‌‌‌: مشخص نمودن شاخص‌های کمی و کیفی مؤثردر انتخاب پیمانکار مناسب پروژه‌های عمرانی‌‌‌‌؛ وزن‌دهی و درجه‌بندی شاخص‌های فوق براساس تکنیک AHP.

۲- روش انجام کار‌‌‌‌

در انجام این تحقیق و برای دست‌یابی به اهداف بیان شده، به دنبال پاسخگویی به دو پرسش اساسی بودیم‌‌‌‌: شاخص‌های کمی و کیفی مؤثر بر صلاحیت پیمانکاران پروژه‌های عمرانی کدامند؟ و میزان اهمیت و وزن هر یک از این شاخص‌ها جهت ارزیابی و انتخاب پیمانکاران چیست؟ ار آنجا که شاخص‌های ارزیابی هر سیستم، بسته به اهداف اصلی ایجاد آن و وظایف مهم مورد انتظار از آن سیستم و همچنین عوامل تأثیر‌گذارو نوع هزینه‌های انجام شده متفاوت خواهد بود، لذا برای شناسایی شاخص‌های مؤثردر انتخاب پیمانکاران پروژه‌های عمرانی گام‌های ذیل برداشته شدند‌‌‌‌:

ابتدا با مراجعه به پیشینه مطالعات انجام شده در این زمینه تعدادی شاخص شناسایی شدند [۳، ۴، ۵، ۶، ۷، ۸ و ۹] و برای اطمینان از مؤثربودن شاخص‌‌های شناسایی شده در فرایند انتخاب پیمانکار، پرسشنامه‌ای تهیه و میان خبرگان توزیع گردید. خبرگان برگزیده گروهی از مهندسان و کارشناسانی بودند که سال‌ها در مشاغل مختلف مرتبط با موضوع ازجمله خدمات پیمانکاری، مدیریت پروژه، امور قراردادها، خدمات مهندسان مشاور و مدیریت دستگاه‌های اجرایی سابقه کار داشتند و در رابطه با صلاحیت پیمانکاران و شاخص‌های مؤثردر این زمینه باتجربه و صاحب‌نظر بودند. افراد مزبور با مراجعه به تعدادی از دستگاه‌های اجرایی، شرکت‌های پیمانکاری، شرکت‌های مهندسان مشاور و سازمان نظام مهندسی ساختمان و مصاحبه با کارشناسان ذی‌ربط انتخاب شدند. با جمع‌آوری پرسشنامه‌ها، تمام شاخص‌های مؤثربر انتخاب پیمانکاران مشخص شدند. در گام بعد به منظور تعیین میزان اهمیت هر یک از شاخص‌ها، پرسشنامه مقایسات زوجی میان شاخص‌ها طراحی شد. با جمع‌آوری نظر خبرگان و استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی گروهی وزن نسبی هر شاخص تعیین شد.

۳- شاخص‌های مؤثردر انتخاب پیمانکاران پروژه‌های عمرانی

یکی از موارد مهمی که در هنگام مرور مبانی نظری و پیشینه، مورد نقد و بررسی قرار گرفت، شاخص‌های مؤثربر صلاحیت پیمانکار بود. همانطورکه مطالعات انجام شده نشان می‌دهد پارامترهای مختلفی در تعیین شاخص‌های مورد نظر و درجه اهمیت آن‌ها دخالت دارند [۳، ۴، ۵، ۶، ۷، ۸ و ۹]، به‌طوری که ممکن است شاخص‌ها و یا میزان اهمیت آن‌ها در پروژه‌های مختلف تغییر نماید‌‌؛ زیرا سازمان‌ها به دنبال پیمانکارانی هستند که محصولات نهایی آن‌ها با صرف زمان و هزینه کم‌تر، دارای دوام و کیفیت مناسب‌تری باشد.

با توجه به مطالب مربوط به تشخیص صلاحیت و عوامل مؤثربر انتخاب پیمانکار، شاخص‌هایی که در صلاحیت پیمانکاران اغلب پروژه‌های عمرانی مؤثرهستند، با مطالعات کتاب‌خانه‌ای استخراج شدند و با روش دلفی و توزیع پرسشنامه مورد نقد و بررسی قرار گرفتند. گروه دلفی عبارت بودند از ۲۵ نفر از کارشناسانی که سال‌ها به عنوان مدیر پروژه یا کارشناس امور قراردادها، همچنین به عنوان مدیر‌عامل و یا عضو هیأت‌مدیره در شرکت‌های پیمانکاری، شرکت‌های مهندسان مشاور و دستگاه‌های اجرایی سابقه کار داشتند. در نهایت ۶ شاخص اصلی شناسایی شد که هر یک دارای تعدادی زیر شاخص بودند.

۱-۳- شاخص فنی

این شاخص به بررسی توانایی‌های فنی و تکنولوژیک پیمانکاران جهت انجام پروژه می‌پردازد. پس از انجام مصاحبه و نظرخواهی از خبرگان، ۵ زیر شاخص فنی شناسایی شدند‌‌:

۱) داشتن نظام جامع برنامه‌ریزی و کنترل پروژه

۲) نحوه رعایت استانداردها و مشخصات فنی در پروژه‌های قبلی

۳) چگونگی اجرای پروژه‌های قبلی از نظر کیفیت، هزینه و برنامه زمانی پیش‌بینی شده

۴) رعایت قوانین جاری مربوطه از قبیل قوانین زیست محیطی، کار و تأمین اجتماعی

۵)رعایت دستورالعمل‌های ایمنی و حفاظتی کارگاه

۲-۳- شاخص مهارتی – توانایی

شاخص مهارتی – توانایی، پیشینه و سوابق موفق پیمانکاران را ارزیابی می‌کند. مؤثردانستن این سوابق در اجرای موفق پروژه‌های بعدی منطقی است. گروه شاخص تجربی دارای ۶ زیر شاخص می‌باشد‌‌:

۱) سابقه اجرایی در رشته و زمینه کاری موردنظر

۲) بومی بودن پیمانکار یا داشتن تجربه در محل اجرای پروژه

۳) خلاقیت و نوآوری در پروژه‌های قبلی

۴) کاربرد روش‌ها و سازمان اجرایی مناسب و نظم و ترتیب در امور کارگاه

۵) طبقه‌بندی مدارک کارگاهی و مستندسازی کارهای انجام شده قبلی

۶) ارتباط و هماهنگی مستمر با کارفرما و دستگاه نظارت

۳-۳- شاخص اقتصادی- مالی

توانایی مالی یک پیمانکار برای به اتمام رساندن پروژه و تقبل هزینه‌ها در دوره انجام پروژه یک شاخص مهم در ارزیابی پیمانکاران است. ۵ زیر شاخص اقتصادی و مالی به این ترتیب هستند‌‌:

۱) توان مالی و پشتیبانی

۲) قیمت پیشنهادی

۳) چگونگی آنالیز بها

۴) پرداخت به موقع دستمزد کارکنان، عوامل کارگاهی و پیمانکاران جز

۵) بیمه نمودن کلیه امکانات، تجهیزات و پرسنل در قبال حوادث احتمالی

۴-۳- شاخص مدیریتی و کادر تخصصی

بدیهی است که مدیریت کارآمد و وجود نیروهای متخصص از شروط اساسی و زیربنایی برای موفقیت هر سازمانی است. در سازمان‌های پروژه‌ای که به عنوان پیمانکار طرح‌های مختلف فعالیت می‌کنند لزوم بهره‌مندی از کادر مدیریتی قوی امری حیاتی است.

۶ زیر شاخص به ارزیابی توانمندی‌های مدیریتی پیمانکاران می‌پردازند‌‌

۱) مدیریت کارآمد و سیستم مدیریتی مناسب

۲) ثبات اعضای هیأت‌مدیره و کادر متخصص

۳) میزان تحصیلات، رشته تحصیلی و تجربه اجرایی کادر متخصص و عناصر کلیدی

۴) ارایه مقاله در همایش‌ها، کنفرانس‌ها و مجلات تخصصی

۵) آثار، تألیفات و تحقیقات علمی و فنی

۶) آموزش مستمر کارکنان

۵-۳- شاخص تجهیزات

داشتن تجهیزات و ماشین‌آلات مناسب و کافی در انجام امور عمرانی نیز شاخص مهمی برای بررسی قابلیت‌های پیمانکار است. بنابراین در کنار سایر عوامل مؤثربر تصمیم‌گیری، باید به در اختیار بودن ماشین‌آلات نیز توجه نمود. ۲ زیر شاخص این گروه عبارتند از‌‌:

۱) داشتن تجهیزات و ماشین‌آلات آماده به کار یا در دسترس

۲) تجهیز کامل و به موقع کارگاه

۶-۳- شاخص حسن سابقه و اعتبار

آخرین شاخص مؤثربر تصمیم‌گیری وجود سابقه خوب در انجام پروژه‌های قبلی و رضایتمندی کارفرمایان گذشته است که در حقیقت می‌تواند تصمیم‌گیری را تسهیل نماید.

این گروه دارای ۴ زیر شاخص است‌‌:

۱) احراز صلاحیت‌های مختلف از سازمان‌ها و ارگان‌های رسمی و معتبر

۲) دریافت جوایز و تقدیر نامه‌های رسمی

۳)حسن سابقه در کارهای قبلی

۴)اعتبار و خوش‌نامی شرکت و پرسنل کلیدی

همان‌طور که ملاحظه می‌شود تعدادی از شاخص‌ها که در ادبیات تحقیق ذکر شده‌اند، مانند ظرفیت کاری و تعداد کارهای در دست اجرا، در دسته‌بندی فوق جایی ندارند، زیرا فرض بر این است پیمانکارانی در مناقصه شرکت می‌کنند که حداقل شرایط لازم را داشته و براساس ابعاد و اندازه پروژه مورد نظر، رتبه‌بندی متناسب با پروژه را نیز کسب نموده‌اند.

لازم به ذکر است که در مورد این دسته‌بندی‌ها یک وفاق عمومی حاصل است، هرچند که ممکن است در پروژه‌های مختلف براساس مقتضیات و شرایط خاص پروژه شاخص‌ها یا دسته‌بندی‌های دیگری مطرح شود. مثلاً یک شاخص حذف شود یا وزن بیش‌تری به آن اختصاص داده شود. بنابراین این موضوع که آیا دسته‌بندی انجام شده یا وزن نهایی به‌دست آمده برای شاخص‌ها، مناسب همه نوع پروژه‌ای می‌باشد یا نه اهمیت چندانی ندارد‌‌؛ زیرا در هر پروژه‌ای تیم مدیریت پروژه و مسؤولین ذی‌ربط، این موارد را براساس شرایط و مشخصات پروژه با تصمیم‌گیری گروهی و مطابق روش ارایه شده تعیین می‌کنند.

۴- تعیین اهمیت شاخص‌ها

فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی براساس تحلیل مغز انسان برای مسایل پیچیده توسط توماس ساعتی پیشنهاد شده است. وی گفت:  ابتدا باید مسایل پیچیده را به مسایل کوچک‌تر تجزیه نمود. سپس باید از طریق مقایسات زوجی یک سیستم ترجیح بین شاخص‌ها برقرار شود و در نهایت یک سازگاری منطقی بین اندازه‌گیری‌ها ایجاد شود. به کارگیری روش AHP مستلزم ۴ گام عمده‌ مدل‌سازی، قضاوت ترجیحی، محاسبات وزن‌های نسبی و ادغام وزن‌های نسبی می‌باشد.

فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی نیازمند شکستن یک مسأله تصمیم با چندین شاخص به سلسله مراتبی از سطوح است. سطح بالا بیانگر هدف اصلی فرایند تصمیم‌گیری است.  سطح دوم، نشان دهنده‌ شاخص‌های عمده و اساسی (که ممکن است به شاخص‌های فرعی در سطح بعد شکسته شوند) می‌باشد. سطح آخر گزینه‌های تصمیم را ارایه می‌کند.  در این مرحله سلسله مراتب تصمیم که شامل عناصر تصمیم می‌باشد، تشکیل می‌شود.  هدف اصلی و نهایی که عبارت است از «انتخاب مناسب‌ترین پیمانکار» در سطح اول سلسله مراتب تصمیم قرار می‌گیرد.  در سطح بعد شاخص‌های اصلی قرار خواهند گرفت که عبارتند از‌‌:

۱) فنی

۲) مهارتی و توانایی

۳) اقتصادی و مالی

۴) مدیریتی و کادر متخصص

۵) ماشین‌آلات

۶) حسن سابقه

در سطح سوم سلسله‌مراتب تصمیم شاخص‌های فرعی و در سطح آخر نیز گزینه‌های تصمیم یعنی پیمانکاران شرکت‌کننده در مناقصه قرار خواهند گرفت.

از آنجایی‌ که تعیین درجه اهمیت و اولویت‌بندی شاخص‌ها، مسأله بسیار مهمی است و بر رتبه‌بندی نهایی پیمانکاران نیز تأثیر مستقیم می‌گذارد‌‌؛ همچنین تمام محاسبات مربوط به روش AHP براساس مقایسات زوجی صورت می‌گیرد، روش معقول و منطقی آن است که درجه اهمیت و اولویت‌بندی شاخص‌ها را براساس اجماع نظرات کارشناسان دست‌اندرکار به ‌دست‌آوریم تا علاوه بر ایجاد اطمینان به نتایج به‌دست آمده بتوان در برگزاری مناقصه‌های پروژه‌های عمرانی نیز به نتایج این تحقیق استناد کرد.

به همین منظور پرسشنامه‌ای تدوین شد، تا با استفاده از تصمیم‌گیری گروهی براساس روش AHP شاخص‌های اصلی و فرعی به‌صورت زوجی مقایسه شوند. در ادامه، ۱۰۰ نسخه از پرسشنامه مذکور برای جمع‌آوری قضاوت‌های افراد منتخب درباره اهمیت شاخص‌ها میان خبرگان توزیع شود. در مجموع تعداد ۶۷ نسخه از پرسشنامه‌ها تکمیل گردید و ماتریس‌های مقایسات زوجی آن‌ها برای استفاده در تصمیم‌گیری گروهی آماده شد. جهت تشکیل ماتریس‌های مقایسه زوجی نهایی قضات‌ افراد گروه با یکدیگر تلفیق می‌شود. یکی از بهترین روش‌ها برای ترکیب جدول‌های مقایسه‌ای اعضای گروه تصمیم‌گیری استفاده از میانگین هندسی است.

جدول یک ماتریس مقایسه‌ زوجی شاخص‌های اصلی را نشان می‌دهد.

 

جدول۱- ماتریس مقایسه زوجی شاخص‌های اصلی نسبت به هدف

 

در این قسمت با استفاده از داده‌ به‌دست آمده یعنی ماتریس‌های مقایسات زوجی شاخص‌های اصل نسبت به هدف (جدول یک) و ماتریس‌های مقایسات زوجی شاخص‌های فرعی نسبت به شاخص‌های اصلی، وزن نهایی شاخص‌های اصلی نسبت به هدف و وزن نسبی شاخص‌های فرعی به‌دست می‌آید. برای تجزیه و تحلیل داده‌های این تحقیق و به منظور افزایش دقت و سرعت انجام محاسبات از نرم‌افزار Expert choice استفاده شد. با وارد کردن داده‌های به‌دست آمده در نرم‌افزار مذکور، وزن به‌دست آمده برای هر شاخص مشخص شد. با این توصیف، وزن محاسبه شده برای ۶ شاخص اصلی در جدول ۲ نشان داده شده است.

 

 

مقایسات زوجی در هر شاخص نیز منجر به تعیین وزن زیر شاخص‌ها می‌شود. به این ترتیب وزن ۲۸ زیر شاخص مؤثر در انتخاب پیمانکاران تعیین شود. با نرمال‌سازی وزن زیر شاخص‌ها، می‌توان اهمیت هر یک از آن‌ها را در تصمیم‌گیری نهایی مشخص نمود وزن نرمال شده‌ زیرشاخص‌ها و ترتیب اولویت آن‌ها به شرح جدول ۳ است‌‌:

 

جدول ۳- شاخص‌های مؤثر در انتخاب پیمان

 

۵- نتیجه‌گیری

با بررسی اطلاعات به‌دست آمده از تجزیه و تحلیل داده‌ها و مقایسه با روند جاری، نتایج زیر قابل دستیابی است‌‌:

۱- قیمت پیشنهادی پیمانکاران که در حال حاضر در اکثر موارد به عنوان مهم‌ترین شاخص در انتخاب نهایی مطرح می‌باشد‌‌؛ نه تنها مهم‌ترین شاخص نیست بلکه اهمیت آن از اهمیت تعداد زیادی از شاخص‌های دیگر نیز کم‌تر است.

۲- شاخص مدیریت کارآمد و سیستم مدیریتی مناسب که تنها در مرحله ارزیابی توان اجرای کار و آن هم با پایین‌ترین ضریب وزنی نسبت به شاخص‌‌های دیگر مورد بررسی قرار می‌گیرد، بزرگ‌ترین ضریب وزنی را داشته و اهمیت آن را در رابطه با اصلح بودن پیمانکاران از تمام شاخص‌های دیگر بیش‌تر است.

۳- شاخص‌هایی که مربوط به توانایی‌ها و مهارت‌‌های پرسنل پیمانکاران می‌باشد از جمله نحوه رعایت استانداردها و مشخصات فنی در پروژه‌های قبلی و میزان تحصیلات رشته تحصیلی و تجربه اجرایی کادر متخصص و عناصر کلیدی پس از شاخص مدیریت کارآمد و سیستم مدیریتی مناسب از شاخص‌های دیگر مهم‌تر بوده و در اصلح بودن پیمانکاران نقش بیش‌تری دارند.

۴- شاخص‌هایی که به توانایی‌های مالی و سخت‌افزاری پیمانکاران بستگی دارد از جمله داشتن تجهیزات و ماشین‌آلات آماده به کار یا در دسترس و توان مالی و پشتیبانی در اصلح بودن پیمانکاران در جایگاه‌های پایین‌تری قرار دارند.

مطالب مذکور نشان دهنده آن است که قابلیت‌های منابع انسانی پیمانکاران مهم‌تر از قابلیت‌های مالی و سخت‌افزاری است، به عبارت دیگر دانش، تجربه و قوه خلاقیت و نوآوری مدیران توانا و پرسنل کارآمد در اصلح بودن پیمانکاران بیش‌تر از هر معیار دیگری اهمیت دارد. بنابراین لزوم بازنگری در روش جاری انتخاب پیمانکار و توجه بیش‌تر به پارامترهای مربوط به منابع انسانی در این رابطه، بیش‌تر نمایان می‌شود.

پیشنهادها‌‌

با توجه به اهمیت موضوع انتخاب پیمانکار در پروژه‌های عمرانی و خساراتی که به دلیل نقایص و مشکلات موجود در این زمینه هر ساله در مرحله اجرایی پروژه‌ها بر پیکر دولت و کشور وارد می‌شود، نکات زیر جهت بهبود شرایط جاری انتخاب پیمانکار و کاهش خسارت‌های مزبور پیشنهاد می‌گردد‌‌:

– ایجاد یک نظام قوی مدیریت پروژه در سطح سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی برای نقش مدیریت کلان و تقویت آن. به این ترتیب تمام پروژه‌های عمرانی سازمان‌های دولتی تحت مدیریت واحد قرار می‌گیرند و از اعمال سلایق گوناگون و بعضاً متناقض در انتخاب پیمانکاران جلوگیری می‌شود.

– ایجاد یک نظام پویای اطلاعاتی برای پروژه‌های عمرانی. چنین نظامی در راستای دستیابی به اهداف پیشنهاد اول کمک شایان توجهی می‌نماید و با استفاده از این سیستم می‌توان معیارهای انتخاب و میزان اهمیت آن‌ها را با توجه شرایط و نیازمندی‌ها به روز نمود.

– اصلاح نظام انتخاب پیمانکار اصلح براساس مدل ارایه شده.

– لحاظ نمودن تمام شاخص‌های مؤثردر انتخاب نهایی پیمانکاران.

– اصلاح وزن شاخص‌ها براساس وزن‌ها و اولویت‌های به‌دست آمده. تصمیم‌گیری براساس چند شاخص و لحاظ نمودن اهمیت آن‌ها در هنگام انتخاب قطعاً بسیار بهتر از تصمیم‌گیری بر مبنای قیمت خواهد بود. بنابراین در صورت اجرای مدل پیشنهادی در سازمان‌ها و تعیین وزن مناسب برای شاخص‌های تصمیم، پیمانکار برگزیده شده قطعاً برای اجرای پروژه در زمان مقرر و با هزینه و کیفیت مناسب صلاحیت‌های لازم را خواهد داشت.

– انجام مطالعاتی در رابطه با شاخص‌ها و تعیین درجه اهمیت هر یک از آن‌ها برای پروژه‌های خاص براساس پارامترهای مؤثربر انتخاب شاخص‌ها. هر پروژه‌ای براساس طبیعت خاص خود نیازمند توجه به دسته‌ای از شاخص‌ها است. به همین دلیل باید برای هر گروه از پروژه‌ها (مانند سدسازی، نیروگاه، راهسازی و…‌) مؤثرترین شاخص‌ها و بهترین وزن را تعیین نمود تا انتخاب پیمانکاران بر مبنای قابلیت‌های مورد نیاز صورت بگیرد.

– اهمیت دادن به آنالیز بها و پیشنهادهای ارایه شده (‌اعم از فنی و مالی و…‌) از سوی پیمانکاران و بررسی دقیق آن‌ها.

– تقویت دستگاه‌های اجرایی از نظر کادر مدیریتی قوی و بها دادن به دانش علمی و به‌هنگام.

– جلوگیری از اعمال نظرهای سلیقه‌ای و غیرتخصصی در مرحله تعیین برنده مناقصه.